روزنامه‌ها خبر از تغییر فصل می‌دهند؟

از آغاز کار دولت حسن روحانی فقط یک ماه گذشته اما عده ای از روزنامه نگارها از آغاز فصلی تازه در فضای رسانه ای ایران خبر می دهند. این حس چقدر واقعی است؟

میگوید نشاط به تحریریه روزنامه برگشته و آنها دیگر احساس نمی کنند باید ساکت باشند. احساس خطر کمتری می کند و فکر می کند کمتر از قبل مجبور است خودش را سانسور کند. این خبرنگار که مدتی هم زندان بوده اما هنوز آنقدر احساس امنیت نمی کند که بخواهد در این مقاله از او اسمی برده شود.

برای خوشحالی اش دلایل ساده ای دارد. اینکه حالا روزنامه ای که در آن کار می کند اجازه دارد عکس محمد خاتمی، رئیس جمهوری پیشین ایران را روی صفحه اول کار کند، در حالی روزنامه ها بعد از اعتراض ها به نتایج انتخابات سال 1388 اجازه نداشتند اسمی از رهبران اصلاح طلبان بیاورند.

او معتقد است این فضای باز مختص به روزنامه ها نیست و حتی در رادیو و تلویزیون دولتی ایران هم احساس می شود: «چهار سال بود که از حزب مشارکت که بزرگترین حزب اصلاح طلب ایران است در رادیو و تلویزیون اسمی برده نمی شد، مگر اینکه بخواهند با الفاظی تند به آن حمله کنند. اما حالا وقتی محمدرضا خاتمی، دبیر کل سابق حزب مشارکت به تهمت هایی که هفته پیش در یک برنامه تلویزیونی به آنها زده شده پاسخ می دهد، جوابیه آنها از تلویزیون پخش می شود.»

روزنامه های ایران بعد از انقلاب اسلامی در مقاطعی آزادی نسبی را تجربه کردند. بیشترین آزادی بیان شاید در سالهای اولیه انقلاب بود. بعد از آن، فضا برای روزنامه نگاری به تدریج محدودتر و محدودتر شد. در سال 1376 و با پیروزی محمد خاتمی در انتخابات، انفجاری در فضای رسانه ای به وجود آمد که به بهار مطبوعات ایران شهرت یافت. محدودیت و سانسور به شدت کاهش یافت و ده ها روزنامه جدید روی دکه ها آمدند که بعضی شان در روز چند بار تجدید چاپ می شدند.

اما این روزنامه نگار که فعالیت مطبوعاتی اش را در آن سالها آغاز کرده می گوید فضای این روزها با فضای دهه هفتاد قابل مقایسه نیست و به نظر می رسد این آزادی هنوز نوعی آزادی کنترل شده باشد.

بزرگمهر حسین پور، کاریکاتوریست و سردبیر هفته نامه چلچراغ هم می گوید فضای مطبوعاتی بازتر از دوران احمدی نژاد شده اما هنوز به آزادی دوران خاتمی نمی رسد. در نگاه او روزنامه نگارها در مقایسه با آن دوران کارکشته تر شده اند و می دانند چگونه به قول خودش چیزی که می خواهند را بنویسند اما دم به تله ندهند: «روزنامه نگارها در آن زمان احتیاط نمی کردند و شجاعانه و بدون سانسور یا با حداقل سانسور می نوشتند. اما انگار در این دوره دقیق تر و سیاستمدارتر شده اند. در کل فضا بهتر است. بیشتر از فضای آزاد، روحیه امیدی که در بین روزنامه نگارها به وجود آمده، جلب توجه می کند.»

عسل عباسیان، خبرنگار حوزه فرهنگی روزنامه شرق هم می گوید خط قرمزها در مطبوعات ایران کمرنگ تر شده اند و بعد از انتخابات خیلی راحت تر می شود نقد کرد. به عنوان روزنامه نگار، شوق بیشتری برای کارکردن دارد، چون حس می کند مطلبش بیشتر از قبل دیده می شود و کمتر از قبل سانسور. مثال می آورد که چاپ مصاحبه با محمدرضا شجریان در روزنامه ها یک تغییر مهم است، چون این خواننده بعد از حوادث انتخابات 1388 به دلیل موضع گیری های صریحش از خطوط قرمز مطبوعات بوده است.

خانم عباسیان شنیده تیراژ روزنامه شرق به شکل چشمگیر و امیدوار کننده ای بالا رفته و خیلی ها که با مطبوعات قهر کرده بودند باز روزنامه خوان شده اند: «دایی من که استاد دانشگاه است و سالهاست روزنامه خوان حرفه ای است میگوید از بعد از انتخابات برای خواندن روزنامه شوق بیشتری دارد، دیگر صرفا بر حسب عادت روزنامه نمی خرد و مثل قبل فقط تیترها را مرور نمی کند، بلکه مطالب را خیلی دقیق میخواند، حس می کند سانسور اخبار در روزنامه کمتر شده و او شبها برای شنیدن اخبار کمتر به سراغ شبکه های ماهواره ای نظیر بی بی سی فارسی یا من و تو می رود.»

فاضل ترکمن، عضو تحریریه هفته‌نامه چلچراغ اما کمی محتاطانه تر به این تغییرات نگاه می کند. شنیده است روزنامه ها و مجله های بیشتری در راه اند اما تا آنها روی دکه نیایند و محتوایشان را نبیند، نمی خواهد به تغییرات دل ببندد.

فاضل ترکمن که چند کتاب شعر طنز هم منتشر کرده می گوید در کل فضای ممیزی در وزارت فرهنگ و ارشاد بازتر از قبل شده است. کتابش که چند سال منتظر مجوز بود با تغییر دولت، بلافاصله مجوز گرفته. می گوید وزیر فرهنگ و ارشاد جدید تمرکزش را روی مساله سانسور و ممیزی گذاشته و وعده های زیادی در این حوزه داده است. آقای ترکمن تغییرات در حوزه کتاب و سینما را احساس می کند اما برای تغییرات در مطبوعات می گوید باید منتظر ماند و دید: «سانسور و ممیزی در روزنامه ها خیلی تغییر نکرده به جز اینکه می شود قدری راحت‌تر به احمدی‌نژاد تاخت.»

پوریا سوری، روزنامه نگار و دبیر صفحه آخر روزنامه شرق افزایش تیراژ روزنامه ها را تایید می کند و قبول دارد که محتوای روزنامه ها داغ تر شده اند، اما او هم معتقد است دلیلش آزادی بیشتر برای حمله به محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری پیشین ایران است و نه باز شدن فضای انتقاد: «با رفتن احمدی نژاد و آمدن دولت جدید، مقداری فضای تحریریه های روزنامه های اصلاح طلب نشاط بیشتری پیدا کرده است. روزنامه نگاران با جدیت بیشتری سراغ سوژه هایی می روند که زمان احمدی نژاد امکان نشر آنها وجود نداشت و اگر داشت به دلیل خودسانسوری و ممیزی مدیران مسئول مثل شیر بی یال و دم و اشکم می شد."

پوریا سوری معتقد است در همین مدت کوتاه گزارش ها و به خصوص صفحه های یک روزنامه ها که روی دکه مقابل مردم است، رنگ و بوی تازه ای گرفته و طبعا مردم هم اقبال بیشتری به روزنامه ها نشان می دهند: «به دلیل عدم وجود فضای انتقاد از دولت در دوره احمدی نژاد بسیاری موضوعات بودند که خط قرمز محسوب می شدند و مردم درباره شان کنجکاو بودند، اما کسی اجازه نداشت درباره شان گزارشی بنویسد. افشاگری هایی که پیرامون مسائل مالی و سیاسی دولت قبلی در روزهای اخیر شده، یکی دیگر از عوامل کشش مردم به سوی روزنامه هاست.»

لغو توقیف یک سری از نشریات و مجوز گرفتن روزنامه ها و مجلات جدید حال و هوای تازه ای به فضای روزنامه نگاری ایران داده. بیشتر از فضای آزاد اما روحیه امیدی که در بین روزنامه نگارها به وجود آمده جالب است.

نزهت اميرآباديان، روزنامه نگاری که در سال 89 در دفتر روزنامه اش توسط نیروهای امنیتی دستگیر شده بود، می گوید شخصا حالش از قبل خیلی بهتر است. تغییرات در روزنامه را حس می کند اما فکر می کند در تیراژ روزنامه بهار تغییری ایجاد نشده. این خبرنگار حوزه بین الملل می گوید «قبلا در مورد سوریه خط قرمز وجود داشت. الان هم وجود دارد اما ترس و وسواس ما کمتر شده. دلیلش هم روشن است. حسن روحانی موضع تندی در این مورد اتخاذ نکرده اما اگر دولت احمدی نژاد بر سر کار بود، اوضاع متفاوت بود..»

محمد آقازاده، روزنامه نگار پر سابقه اما می گوید تفاوتی در روزنامه های ایران ندیده است. می گوید چاپ عکس محمد خاتمی یا محمدرضا شجریان در روزنامه ها به قدرت ریسک روزنامه ها بر می گردد و نباید آن را به برنامه دولت برای تضمین آزادی بیان نسبت داد: «ماجرا را این گونه دیدن غلط است. فضا [ی بعد از انتخابات] این حس را به وجود آورده، ولی دولت برنامه ای برای تداومش ندارد.»

وقتی می پرسم چقدر فکر می کند حسن روحانی به وعده های انتخاباتی اش برای آزادی مطبوعات عمل کند، آقای آقازاده جواب می دهد: «ممکن است فضا بازتر شود، آن هم با جسارت خود افراد و با دادن هزینه ، ولی ربطی به دولت نخواهد داشت.»

بعد از انتخابات عده ای از روزنامه نگارهای زندانی به مرخصی آمده اند. اما حسن روحانی برای اینکه ایران از رتبه یکی از بزرگترین زندان های روزنامه نگاران خارج کند، باید دست به تغییراتی عینی تر و عمیق تر بزند.