جمهوری اسلامی تمام تلاش خود را به کار بسته تا با اجرای طرح‌هایی چون «طرح نور» در خیابان‌ها و دانشگاه‌ها، تبعیض و تفکیک جنسیتی را نهادینه کند. این در‌حالی‌ست که هزینه‌های قابل توجه مالی و معنوی برای این کار متحمل می‌شود. پرسش این است که در جامعه ایران چگونه می‌توان برابری جنسیتی را آموزش داد؟
تمرکز نظام ایدئولوژیک جمهوری اسلامی بر اجرای روش‌های سازمان‌یافته تبعیض جنسیتی در نظام آموزشی و کتاب‌های درسی، تلاشی برای نهادینه‌کردن این شیوه است و در مقابل به‌نظر می‌رسد جامعه ایران، از کمبود و فقر منابع آموزشی در برابری جنسیتی رنج می‌برد.
نشانه‌های این کمبود و فقر را در تولید محتوا برای زنان، به‌ویژ‌ه وقتی با چارچوب‌های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی منطبق نباشد می‌توان دید. این وضعیت در مورد شرایط و تجربه‌های زیسته سایر گروه‌هایی که در اقلیت هستند، به مراتب شدیدتر است.
اصرار و پافشاری جمهوری اسلامی بر اجرای طرح‌هایی که مروج جنسیت‌زدگی هستند نظیر «طرح نور»، بهانه‌ای شد تا «ایران‌وایر» به معرفی کتاب‌هایی که برای آموزش برابری جنسیتی تهیه و تالیف شدهاند، بپردازد. از این جمله، کتاب‌های «زنان تاثیرگذار ایران» که با همکاری نشر «ناکجا» در فرانسه منتشر شده، «آموزش برابری جنسیتی در کلاس درس؛ کتاب راهنما برای معلمان» نوشته دکتر «سعید پیوندی» جامعه‌شناس و مدرس دوره‌های آموزشی «ضمیمه» که با همکاری «ایران‌آکادمیا» منتشر شده و کتاب «زنان فراموش‌شده» که نشر «آسو» آن را منتشر کرده‌است.
«کنترل-زد» ایران‌وایر همچنین با «مریم فومنی»، نویسنده کتاب زنان فراموش‌شده که در آن به روایت زندگی زنان زندانی پرداخته، گفت‌وگو کرده است. در هر سه این کتاب‌ها، اهمیت تولید محتوا در راستای آموزش برابری جنسیتی محور انتشار آن بوده‌اند. اینکه چطور می‌توان در شرایطی که حکومت ایران همه تلاش و توان اقتصادی خود را برای بسط و نهادینه کردن تبعیض جنسیتی به کار بسته و در این راه از نهاد آموزش عمومی گرفته تا رسانه و وضع قواعد مداخله‌جویانه در زندگی مردم را به خدمت گرفته، تلاش برای برابری جنسیتی را مستندسازی، منتشر و در دسترس عموم قرار داد.
اهمیت این موضوع وقتی دوچندان می‌شود که باتوجه به جو حاکم در ایران، امکان هر تولید محتوای آموزشی تحت‌تاثیر سانسور موجب نقص در هر حرکتی می‌شود. به‌عبارت دیگر، تولید محتوا و انتشار کتاب به دور از تیغ‌سانسور و امکان دسترسی به آن در فضای وب و دانلود پی.دی.اف، تا چه اندازه می‌تواند به توسعه آگاهی در زمینه برابری جنسیتی و اصلاح رویه‌های تبعیض‌آمیز کمک کند؟
***
روایتی از جنسیت‌زدگی‌هایی که از چشم‌ها پنهان مانده
کنترل-زد ایران‌وایر به‌تازگی در مصاحبه‌ای با مریم فومنی، نویسنده کتاب زنان فراموش‌شده، به موضوع این کتاب و نقش مستند‌نگاری و تولید محتوا در مورد یکی از گروه‌های جامعه که عملا به وضعیت آن‌ها پرداخته نمی‌شود اشاره کرده‌است؛ زنان زندانی.
گرچه در یک دهه اخیر موضوع وضعیت زندان زنان و کیفیت نگهداری زنانی که دارای فرزند هستند به یکی از سرفصل‌هایی تبدیل شد که معاون امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری پیگیر آن بود، اما جامعه تا چه اندازه از آنچه موجب زندانی شدن زنان، آن هم زنانی که مادر هستند و مشکلات آن‌ها مطلع است.
در یک نمونه از آن، معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری در دولت یازدهم تلاش کرد زمینه آزادی مادران یا زنانی که به‌دلیل بدهی مالی و پرونده‌های مربوط به چک در زندان هستند را، با همکاری ستاد دیه کشور فراهم کند.
مریم فومنی در کتاب زنان فراموش شده، به داستان زندگی زنانی پرداخته که ازجمله آن‌ها برخی به‌واسطه کار شوهر یا یک عضو مرد از خانواده‌اشان حساب بانکی باز کرده و دسته‌چک گرفتند، به این امید که کار آن‌ها رونق پیدا کند، ولی وقتی چک‌ها بلامحل از آب درآمد، زندان و دادگاهش را به تنهایی متحمل شدند.
او در گفت‌وگو خود با بخش کنترل-زد ایران‌وایر در پاسخ به اینکه چرا به نوشتن این روایت‌ها پرداخته گفت: «شاید کمتر کسی از داستان و موقعیت راحله، یکی از آن‌ها که من داستانش را نوشتم با خبر باشد که او حتی سواد نداشت. وقتی در دادگاه به او گفتند آخرین دفاعت چیست، منظور چیست و چون زبان فارسی را هم بلد نبود، حتی نتوانست از خود دفاع کند. او محصول یک ازدواج اجباری زیر سن قانونی بود. زندگی او را روایت کردم، چون در بسیاری موارد این زنان عملا از جامعه طرد شدهاند و کسی به‌درستی حال و وضع آن‌ها را نمی‌داند.»
فومنی در بخش دیگری از آنچه سبب نوشتن داستان زنان زندانی شد، توضیح داد: «برخی خانواده‌ها در مورد جرمی که پسران مرتکب می‌شوند، رفتار متفاوتی نسبت به وقتی دارند که دختران و زنان آن خانواده همان جرم را مرتکب شدهاند. عموما ارتکاب جرم پسران را کمتر مایه آبروریزی می‌دانند و با آن کنار می‌آیند و از او در زندان و مراحل دادرسی حمایت می‌کنند، اما در مورد دختران چنین نیست و او را طرد می‌کنند. برای همین، وضعیت زنان زندانی گاه علاوه‌بر تحمل کیفر، به تحمل طرد از سوی خانواده، نداشتن توان مالی در زندان برای خرید مایحتاج و مواجهه با بسیاری خلاءهای دیگر هم هست.»
نویسنده کتاب زنان فراموش‌شده همچنین به تفاوت فقر در میان زنان و مردان زندانی اشاره کرد و افزود:« کمتر به این موضوع پرداخته شده که فقر زنان در زندان چگونه و با چه کیفیتی رخ می‌نمایاند. به‌طور عمومی مردان از حمایت خانواده برخوردارند و حتی وقتی در زندان شغلی و درآمدی هم ندارند، با شبکه‌ای از روابطی که دارند از یکدیگر حمایت می‌کنند، ولی این اتفاق برای زنان کمتر روی می‌دهد. اگر از طرف خانواده به سبب همین به زندان افتادن طرد شوند، عملا هیچ محل درآمد دیگری ندارند. بنابراین برای زن زندانی که باید دوره‌ای طولانی در زندان سپری کند، شرایط بسیار متفاوت از یک مرد زندانی می‌شود.»
تلاش بر شکستن انحصار آموزش جنسیت‌زده در کتاب‌های درسی
یکی از روندهای معیوب در ایران، نظام آموزشی تحمیل شده از سوی جمهوری اسلامی است که کمتر کارشناس و متخصصی تاکنون توانسته آن را در مسیر اصلاح قرار دهد. حجم قابل توجهی از آموزه‌های جنسیت‌زده در قالب داده‌های درسی از سن کودکی در این سیستم به دانش‌آموزان انتقال داده می‌شود. در مقابل، کمتر امکان تولید محتوایی وجود دارد که طی آن، آموزه‌های برابری‌خواهانه برای همه دانش‌آموزان در دسترس باشد که آن‌ها بتوانند با مقایسه این دو محتوا، یعنی کتاب‌های درسی خود و آموزه‌های برابری‌خواهانه سنجش کرده و دست به انتخاب بزنند.
در شرایطی که ایران برخلاف بخش بزرگی از کشورهای دنیا برنامه‌ای برای کاهش نابرابری‌های جنسیتی در فعالیت‌های آموزشی ندارد، چه راه‌هایی برای ترویج فرهنگ برابری جنسیتی را می‌توان به معلمان و خانواده ها پیشنهاد کرد؟ سهم تشکل‌های صنفی و مدنی و کنشگران حوزه‌های گوناگون در پیکار برای گسترش فرهنگ برابری جنسیتی در درون مدرسه، در جامعه و در خانواده کدام است؟
از چندی قبل و با فعالیت کمپین رفع تبعیض جنسیتی از کتاب‌های درسی، تلاش‌هایی خارج از ایران در این زمینه آغاز شد که در ادامه به برگزاری دوره‌های آموزشی برای معلمان با تدریس دکتر سعید پیوندی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه لورن فرانسه انجامید.
دکتر پیوندی نیز بر پایه پژوهش‌هایی که در دوره‌های مختلف درباره سیستم آموزشی در ایران و جنسیت‌زدگی انجام داده بود سرفصل‌هایی را طراحی در این دوره‌ها درباره آن با معلمان تبادل‌نظر کرد. این مجموعه تلاش نیز به‌تازگی با این هدف که پاسخی به این پرسش باشد که «نابرابری‌های جنسیتی در آموزش به چه معناست و رابطه آن با نابرابری میان زنان و مردان در جامعه چیست؟» در قالب کتابی تحت‌عنوان «آموزش برابری جنسیتی در کلاس درس؛ کتاب راهنما برای معلمان» تدوین و با همکاری ایران آکادمیا، امکان انتشار یافت. این کتاب نیز به‌صورت پی.دی.اف و رایگان قابل دانلود و در دسترس عموم قرار گرفته است.
این کتاب راهنما در هفت فصل و ۱۲۳ صفحه تدوین شده است که می‌تواند در شرایطی که هیچ نشانه‌ای از اصلاح و تغییر نیست، آغازگر اصلاح نظام آموزشی جنسیت زده باشد.
سعید پیوندی درباره ضرورت تالیف این کتاب به ایران‌وایر گفته است: «مردسالاری بخش مهمی از ایدئولوژی حکومت ایران و نظام جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهد و بازتاب این گرایش را می‌توانیم در همه سطوح جامعه و نهادهای رسمی، ازجمله در تقسیم قدرت به‌روشنی مشاهده کنیم. نظام آموزشی، برنامه و کتاب‌های درسی هم به‌شدت از این ایدئولوژی مردسالارانه که به نام دین و سنت، سلطه مردانه و فرودستی زنانه را توجیه می‌کنند، تاثیر پذیرفته‌اند.»
روایت تاریخ زنان به قلم زنانی که از زنان تاثیرگذار الهام گرفتند
ایران‌وایر چندی قبل، نخستین جلد از کتاب «زنان تاثیرگذار ایران» را به‌صورت پی.دی.اف منتشر و در دسترس عموم قرار داد که در ادامه، این کتاب در بیش از ۷۰۰ صفحه توسط نشر ناکجا در فرانسه چاپ شد. این کتاب، روایت ۱۱۶ زنی است که بر پیرامون خود، جامعه، علم، هنر، سیاست، فرهنگ، ورزش، اقتصاد و تکنولوژی تاثیر گذاشته‌اند، از موانع نظام نابرابر جنسیتی نهراسیده‌اند و مسیری را برای رشد و دستیابی زنان ایران به حق برابر انسانی خویش هموار کرده‌اند. انتخاب‌کنندگان این فهرست، مخاطبانی هستند که باور دارند از این زنان تاثیر گرفته‌اند.
«شادیار عمرانی»، مولف این کتاب، در توصیف اینکه آنچه در قالب روایت‌های مختلف از شهروندخبرنگاران یا نویسندگان مختلف به‌عنوان افرادی که از این ۱۱۶ زن تاثیرگرفته بودند چگونه نوشته شده، توضیح داد: «این کتاب بیوگرافی نیست، گو اینکه اگر قرار بود بیوگرافی هریک از این ۱۱۶ زن را بنویسیم، شاید نیازمند یک کتاب مستقل بود. این کتاب مجموعه‌ای از داستان‌ها و روایت‌هایی است که هریک به قلم زنی از تاثیرگذاری این ۱۱۶ زن نوشته شده است، بنابراین حتی در آن می‌توانید به‌وضوح تفاوت قلم ها را در توصیف این زنان حس کنید.»
مجری بخش کنترل-زد ایران‌وایر، همچنین درباره انگیزه‌ای که منجر به گردآوری این روایت‌ها و انتشار آن در قالب یک کتاب شد گفت: «در مرحله اول، آنچه در این کتاب به قلم شهروند خبرنگاران و همکارانم که نامشان در کتاب آمده، گردآوری شد، پس از ارزیابی توسط آن دسته از زنانی که خودشان در قید حیات بودند به دست خوانندگان رسید، تا پیش از انتشار نهایی نظرات خود را برایمان بفرستند و اگر اشتباهی در داده‌های متن‌ها وجود داشته باشد رفع شود، زیرا این متن‌ها طی نزدیک به هشت سال جمع‌آوری شده بودند.»
او به چرایی انتخاب ۱۱۶ زن اشاره کرد و افزود: «در مجموعه ایران‌وایر پس از بررسی همه جوانب، قرار براین شد که مبنای انتخاب روایت‌ها از زمان تاسیس اولین سازمان زنان در ایران پس از انقلاب مشروطه در نظر گرفته شود. از آن زمان تا موقعی که قرار شد این کتاب تهیه شود، ۱۱۶ سال سپری شده بود و قرار براین شد که به همین منظور، روایت از تاثیرگذاری و الهام‌بخش بودن ۱۱۶ زن در ایران در آن گردآوری شود.»
عمرانی شیوه تولید محتوای این کتاب و تلاش برای شکستن کلیشه «زن‌برتر» که همه‌ساله طی آن براساس معیارهایی که خود ممکن است از جامعه مردسالار برخاسته باشد و زنان را بر همین پایه می‌سنجد توضیح داد: «شاید ظاهر انتخاب و معرفی زن‌برتر سال جنسیت‌زده نباشد، اما این برخلاف معیارهای کلی جنبش زنان است. بنابراین ما در گردآوری و تهیه این کتاب روشی دیگر را به کار بستیم و آن این بود که روایت الهام‌بخش بودن این زنان توسط خود زنان را مبنا و آن روایت‌ها را کنار هم قرار دادیم. این شیوه تولید محتوا سختی مضاعفی دارد و آن این است که شما به‌عنوان تهیه کننده و مولف نباید و نمی‌توانید به نگاه نویسنده روایت و قلم او چیزی تحمیل کنی و باید امانت‌دار باشی. بنابراین ما صرفا به لحاظ استناد تاریخی و صحت واقعه پیش از انتشار بررسی‌هایی را انجام دادیم.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر