افزایش دختران نوجوان سیگاری، یک سال پس از سرکوب‌ها در ایران

خبرگزاری «ایرنا» روز چهارشنبه ۳آبان۱۴۰۲، به نقل از دو مقام مسوول در ایران نوشت که سن مصرف سیگار در ایران باز هم کاهش یافته و گرایش به مصرف سیگار در میان «دختران نوجوان»، رشد بیش از ۱۳۰ درصدی داشته است.

«محمود حاجیلویی»، دبیر اجتماعی و فرهنگ شورای عالی انقلاب فرهنگی و «محمدرضا مسجدی»، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران، در سخنانی، این آمار فزاینده را تایید کرده‌اند.

ایران‌وایر در گفت‌وگو با چند شهروند که در سنین نوجوانی سیگار کشیدن را آغاز کرده‌اند، از آن‌ها سوال کرده که این تصمیم را در چه شرایطی گرفته‌اند و اثر آن را بر خود چگونه می‌بینند.

«مدیس توکلی»، روان‌شناس بالینی و روان‌درمانگر، از آثار روحی و روانی اعتیاد به سیگار در میان نوجوانان نکاتی ارزشمند را مطرح کرده و یک پزشک ساکن ایران که سال‌ها در زمینه ترک اعتیاد کودکان فعالیت کرده است نیز، از مشکلات جسمی ناشی از اعتیاد به سیگار و اقلام مشابه آن در نوجوانی با ما سخن گفته است.

***

«اولین بار دبیرستانی بودم که با دوستم سیگار را امتحان کردیم. کلاس تقویتی درس عربی می‌رفتیم که از خانه‌هایمان خیلی دور بود. با ترس‌و‌لرز یک نخ سیگار ارزان قیمت از دکه‌ای که توی خیابان بود خریدیم و رفتیم بالای پل هوایی عابر پیاده و سیگار را حتی بی‌اینکه بلد باشیم چطور می‌کشند، دود کردیم. هیچ حس خاصی هم نداد، فقط بو گرفتیم. یادم هست سر کلاس دوستم دماغش را خاراند و گفت هر‌کاری می‌کنی دست راستت را بالا نیاور، چون بوی سیگار می‌دهد و معلم می‌فهمد و بدبخت می‌شویم. بیشتر هیجان‌انگیز بود تا لذت‌بخش. بعد از آن وقتی بیرون بودیم به‌عنوان یکی از کارهای هیجان‌انگیز، یک سیگار یواشکی می‌کشیدیم».

این‌ها را «سهیلا» برایم تعریف می‌کند که از ۱۶ سالگی تا ۱۸ سالگی کشیدن سیگار به‌عنوان یک «یواشکی لذت‌بخش» در کنار دوستانش به مناسک جمعی‌شان بدل می‌شود. او حالا ۲۶ ساله است. سیگار همچنان همراه اوست و می‌گوید اولین بار که سیگار به او لذت داده، یک روز بارانی بوده است: «باران می‌آمد. ۱۸ سالم بود و در یک خانه بازی کار می‌کردم. یکی از دوستانم برادرزاده‌اش را آورده بود آنجا. وقتی آمد دنبال برادرزاده‌ش، قبل از اینکه او را بگیرد گفت بیا یک سیگار با هم بکشیم. او برای اولین بار یادم داد که دود را چطور به ریه بفرستم و بعد فوت کنم. الان وقتی خیلی عصبانی باشم، اولین چیزی که طلب می‌کنم سیگار است، اما تا همین دو سال قبل سیگار فقط هیجان‌مان را تخلیه می‌کرد. در شهری که زندگی می‌کنم تنها تفریح همسن و سال‌های من از نوجوانی تا جوانی کافه‌نشینی است. با دوستانم می‌رفتم کافه، یک پاکت سیگار را چهار پنج نفری تمام می‌کردیم می‌رفت تا هفته بعد».

 

«رئوف» هم در نوجوانی سیگار کشیدن را آغاز کرده است. او می‌گوید اساسا از سیگار بیزار بوده، اما «بد حادثه» او را به آن سمت‌و‌سو سوق داده است: «‌توی نوجوانی سیگار به‌نظرم تابو بود. یکبار با یکی از دوستانم سیگار کشیدم؛ ۱۶ سالم بود. سرم گیج رفت، حالت تهوع گرفتم. بیزار شدم از سیگار. سال بعدش به‌خاطر اینکه جهشی درس خوانده بودم وارد دانشگاه شدم. یک مجله دانشجویی درمیاوردیم که همان سال اول موجب شد من به کمیته انضباطی احضار شوم. بعد از مدتی هم در جریان اعتراضات دانشگاه، اطلاعات سپاه بازداشتم کرد. در جریان بازجویی خیلی کتک خوردم. یک‌بارش به شوکر به کمرم ضربه زدند و من بیهوش شدم بعد که به هوش آمدم انقدر درد داشتم سرباز نیروی انتظامی که نگهبان سلولم بود، یواشکی یک سیگار به من داد و آنقدر این سیگار در آن برهه من ۱۷ ساله را آرام کرد، که تبدیل شد به مونس روزها و شب‌های من».

رئوف می‌گوید بعد از آزادی از بازداشتگاه اولین کاری که کرده خریدن یک پاکت سیگار بهمن از اولین دکه سر راهش بوده است. بزرگترین ضربه سیگار به رئوف این بوده که ناچار شده است در آن سن خانواده‌اش را به‌اصطلاح خودش «بپیچاند» برای اینکه سیگار بکشد: «من آدم‌های عزیز زندگی‌ام را می‌پیچاندم برای اینکه سیگار بکشم، بعدها این موضوع برطرف شد، اما بخشی از زندگی‌ام تحت فشار زیادی گذشت».

چندین نوجوان نسل زد نیز به پرسش ایران‌وایر درباره اینکه چرا سیگار کشیدن را در سنین پایین تجربه کرده‌اند، پاسخ داده‌اند.

«رونیکا» ۱۶ ساله و ساکن اصفهان است. خانواده سنتی دارد، اما یک دایی دارد که به قول خودش «پایه» است و از سیگار کشیدن او خبر دارد. او به ایران‌وایر می‌گوید: «سیگار کشیدن من را آرام می‌کند. مغزم خیلی شلوغ است، هیچ تصویری برای آینده ندارم، فقط دارم به این فکر می‌کنم که دیپلم بگیرم و بروم. برای کم کردن اضطراب سیگار کمکم می‌کند. دایی‌ام می‌گوید تلقین است، شاید هم باشد، اما برای من جواب می‌دهد».

«صدرا» ۱۵ ساله است. ساکن شیراز، در یکی از مناطق پایین شهر. او به ایران‌وایر می‌گوید: «سیگار در محله ما مثل آدامس است. همه دارند و به همه هم می‌فروشند. غروب‌ها توی محله جمع می‌شویم، از بیکاری هرکس یک پک می‌زند».

او در برابر این پرسش که برای تهیه سیگار ما مشکلی مواجه نمی‌شوند می‌خندد: «ما تهیه می‌کنیم. قیافه‌مان بزرگ می‌زند و کسی شک نمی‌کند، ولی کلا سختگیری هم در کار نیست؛ طرف پولش را بدهی می‌فروشد».

 

پیش‌تر در اردیبهشت۱۴۰۲، «جعفر جندقی»، رییس مرکز سلامت محیط کار و وزارت بهداشت، برای نخستین بار کاهش سن مصرف سیگار به ۱۳ سال را فاش کرده و گفته بود که این آمار در میان زنان حدود ۱۹۰ درصد و در بین مردان ۴۶ درصد و در گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال نیز در مردان ۱۹.۶، و در زنان ۹۰.۸۸ درصد افزایش داشته است.

خبرگزاری «ایرنا» در خبری که به نقل از «محمدرضا مسجدی‌نیا» در ۳آبان منتشر کرده، نوشته است که مصرف سیگار در ایران رشد ۷۰ درصدی داشته و حدود ۱۲ تا ۱۴ درصد جمعیت کشور سیگار مصرف می‌کنند و ۸۰ درصد هم سیگار نمی‌کشند.

«محمود حاجیلویی»، دبیر اجتماعی و فرهنگ شورای عالی انقلاب فرهنگی هم، مصرف سیگار را «اعتیاد سبک» توصیف کرد و گفت: «در آینده اگر پیشگیری از مصرف دخانیات به‌خصوص در دختران را دنبال نکنیم، اعتیاد سنگین زیادی خواهیم داشت».

 

پزشکان چه می‌گویند؟

رئوف درباره اثری که سیگار کشیدن بر نوجوانی او داشته است می‌گوید: «سیگار کشیدن یک سری اثرات فیزیکی روی من داشت. تا یک جایی به‌نظر نمی‌آمد مشکلی پیش آمده باشد، کم‌کم خرابی دندان‌ها را تجربه کردم. کم‌توان شدن ریه را، بروز عوارضی روی پوست و ارگان‌های دیگر بدن. اما از آن دشوارتر اثرات اجتماعی سیگار کشیدن بود. شرایط جوری بود که ناچار بودم این وجهه خودم را از بسیاری از کسانی که مرا می‌شناختند پنهان کنم و این رنج‌آور بود و بار روانی زیادی روی من ایجاد می‌کرد. موجب می‌شد گاهی به دروغگویی متهم شوم، چون می‌گفتم سیگار نکشیدم اما نشانه‌ها علیه من بود».

 

یکی از پزشکان ساکن ایران که سال‌ها در زمینه ترک اعتیاد سبک و سنگین کودکان فعالیت کرده است، درباره عوارض جسمی سیگار و موادمخدر به ایران‌وایر می‌گوید: «ثابت شده است که اغلب مصرف کنندگان موادمخدر و سیگار، نخستین تجربه خود را در سنین نوجوانی دارند. یعنی این چیزی نیست که خاص ایران باشد. صد‌درصد مصرف کنندگان حداکثر تا ۲۶ سالگی افراد اعم از زن و مرد، نخستین مصرف خود را انجام داده‌اند. همین موضوع نشان دهنده اهمیت این بازه سنی است».

این پزشک تایید می‌کند که در اغلب کشورهای دنیا سیاست‌های بازدارنده‌ای برای دسترسی نوجوانان و افراد زیر ۱۸ سال به سیگار و سایر موادمخدر تبیین شده است که ایران از آن بی‌بهره است: «در اغلب کشورهای دنیا از همه توانشان استفاده می‌کنند برای اینکه تبلیغات مواد‌مخدر انجام نشود. صحنه‌های مرتبط با مصرف مواد مخدر و سیگار و مشروب در اغلب تولیدات تصویری به‌شکلی ناواضح پخش می‌شود و قوانین سختگیرانه‌ای برای فروش این مواد به افراد زیر ۱۸ سال وضع می‌شود که تخطی از آن برای فروشندگان، عواقب سنگینی دارد. این تمهیدات بدیهی و ساده اما در ایران وجود ندارد».

 

این پزشک که نامش به امانت نزد ایران‌وایر محفوظ است، به عوارض اثبات شده مصرف سیگار به‌ویژه در سنین نوجوانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک جمله کلیشه‌ای هست که می‌گوید سیگار دروازه ورود به مصرف سایر مواد محرک و مخدر است. گزاره‌ای که کاملا درست است. علاوه‌بر این، عوارض جسمی جبران‌ناپذیری در سنین نوجوانی بر جا می‌گذارد که می‌توان به ممانعت از تکامل مغز اشاره کرد و انواع اقسام مشکلات ریوی را در همین بازه سنی ۱۲ تا ۱۷ سال ایجاد می‌کند. عوارضی که بعد از وقوع می‌تواند تا بزرگسالی همراه فرد مبتلا به اعتیاد وجود داشته باشد. آسم و آلرژی نیز از دیگر عوارض جسمی است که سیگار کشیدن در سنین نوجوانی آن را محتمل و تشدید می‌کند».

به باور این پزشک، از دیگر تبعات مصرف سیگار در سنین نوجوانی، «عوارض قلبی عروقی و بعضا مرگ‌های زودهنگام» است که گریبان افراد مصرف کننده را می‌گیرد: «نکته دیگری که لازم است عرض کنم، سیگارهای الکترونیک یا وایپ هم، گاهی بیش از سیگار است، اما تبلیغات نوجوان‌ها را به‌سمت مصرف این نوع سیگارها کشانده است. خیلی از نوجوان‌ها تصور می‌کنند این سیگارها بی‌ضرر هستند، اما اینطور نیست و گاهی حتی عوارضش از سیگارهای معمولی می‌تواند جبران ناپذیرتر باشد».

نکته دیگری که  این پزشک در گفت‌وگو با ایران‌وایر به آن اشاره می‌کند، تاثیر «دود دست دوم» بر نوجوانان است: «اغلب افرادی که در جمع سیگاری‌ها حضور دارند - غالبا در جمع‌ خانواده‌ها کودکان و نوجوانان هم هستند- در واقع مصرف کننده دود دست دوم هستند. دود استنشاق شده از محیطی که سیگاری‌ها در آن حضور دارند، توسط افراد غیرسیگاری به‌ویژه نوجوانان هم، عوارض جبران‌ناپذیری بر جسم آن‌ها دارد که نباید به آن بی‌توجه باشیم».

 

روان‌شناسان چه می‌گویند؟

مدیس توکلی، روان‌شناس بالینی و روان‌درمانگر، تمایل نوجوانان به سیگار کشیدن در ایران را «نوعی واکنش روانی به سرکوب‌های اجتماعی» می‌داند و به ایران‌وایر می‌گوید «در کشوری که درباره تجهیزات بیمارستانی، افراد درگیر در آسیب‌های اجتماعی و خیلی چیزها نمی‌شود، آمار دقیقی به دست آورد اینکه در چنین موردی اینقدر دقیق دارد آمار برای مصرف‌کنندگان سیگار به‌ویژه در بین دختران پررنگ می‌شود، به‌نظر من عجیب و غریب است، اما نکته مهم که در لابه‌لای این کلمات پنهان است، ماهیت ضد زن جمهوری اسلامی برای رسیدن به هدف، یعنی سرکوب است».

خانم توکلی بر این باور است که جمهوری اسلامی در ارائه این آمار با تاکید بر افزایش مصرف سیگار به‌ویژه در میان دختران نوجوان، تلاش می‌کند شیوه تفکر ضد زن خود را در روان جامعه بیش از پیش نهادینه کند: «این تیتر دارد پیغام پنهانی به جامعه می‌دهد که آی آدم‌ها، دختران دارند از کنترل شما خارج می‌شوند. سیگاری شدن ابتدای ورود به دنیایی است که عرف جمعه آن را نمی‌پذیرد. اولین اتفاقی که والدین با خواندن چنین تیتری می‌خواند، نگرانی و اعمال محدودیت برای فرزند، به‌ویژه فرزند دختر است».

مدیس توکلی در ادامه می‌گوید که نسل نوجوان ایران دیگر در چارچوب‌های تعریف شده «بچه خوب» که سال‌ها حکومت سعی کرده است آن را تبلیغ کند، خودش را هویت‌یابی نمی‌کند: «‌سیگار کشیدن زمانی تابو بوده و برای زنان پذیرفته نبوده است. این رقم نشان می‌دهد که نسل ضد با این موضوع دارد می‌جنگد و دارد تلاش می‌کند کلیشه‌های تحمیل شده به‌دلیل جنسیت را از بین می‌برد».

او به نوجوانان نماد شده در جنبش «زن، زندگی، آزادی» اشاره می‌کند و به ایران‌وایر می‌گوید: «اغلب دختران نوجوانی که در اعتراضات "زن، زندگی، آزادی" به نماد این جنبش بدل شدند، افراد معمولی بودند. دختران شادی که روزمرگی را می‌شناختند، خودشان را و ماهیتشان را بدون سانسور در محتوایی که تولید کرده بودند و به یادگار ماند نمایش دادند و با همین شیوه، با مرز و اجباری که جمهوری اسلامی به آن‌ها تحمیل کرده بود مبارزه کردند. به همین سبب به‌نظر می‌رسد مقامات حکومت در ادامه تلاش برای کنترل نوجوانان به‌ویژه دختران نوجوان، در‌حال سنجش افکار عمومی با برجسته کردن چنین آمارهایی است».

 

دخانیات گردش مالی ۲۵ هزار میلیارد تومانی دارد

«علیرضا رئیسی»، معاون بهداشت وزیر بهداشت، در خرداد امسال در یک کنفرانس خبری، به نقش اقتصادی دخانیات و هزینه‌های آن در ایران اشاره کرد. او  گفت: «صنعت دخانیات با گردش مالی سالیانه ۲۰ تا ۲۵ هزار میلیارد تومان در ایران، ۴۰ هزار میلیارد تومان هزینه مستقیم و ۷۰ تا ۹۰ هزار میلیارد تومان هزینه غیرمستقیم و سرجمع ۱۴۰ هزار میلیارد تومان هزینه سلامتی به کشور تحمیل می‌کند».

 وزارت بهداشت شمار مصرف‌کنندگان دخانیات در کشور را حدود ۸ میلیون نفر برآورد کرده است. در ایران سالیانه حدود ۵۵ هزار میلیارد نخ سیگار مصرف می‌شود. براساس آمار وزارت بهداشت، در سال ۱۳۹۴، واحدهای تولیدکننده دخانیات در کشور هفت واحد بود که در سال ۱۳۹۹، به ۲۳ واحد، یعنی رشد چهار برابری رسیده است.