به بازی جدیدی دعوت شده‌ایم

 فکر نمی‌کنم اسلامی‌نویسان به دنبال ساختن هویت ملی بوده باشند. آثاری که آنها نوشتند بیش‌تر جنبه‌های مکتبی دارد. اشتباه‌ اساسی جمهوری اسلامی این بود که جنبه ناسیونالیستی جنگ را نمی‌دید. درحالی‌که کسانی که به جنگ رفته بودند بخشی از آن‌ها ایده‌های مذهبی داشتند اما ایده‌های ملی‌گرایانه و هویت ملی و دفاع از کشور و غیره هم مطرح بود.

جمهوری اسلامی می‌خواست این بخش را از ادبیات جنگ حذف کند و بیش‌تر، جنگ را اسلامی می‌دید. جنگ برای جمهوری اسلامی جنگ اسلام و کفر بود؛ و این ‌یکی از دلایلی بود که باعث تحمیل حذف ترم‌های دیگری مثل جنبه‌های ملی جنگ شد و به ادبیات جنگ لطمه زد و یا سبب سانسور شد. اسلامی‌نویسان معمولاً می‌کوشند کلیشه‌هایی بیافرینند از آدم‌های خوب و آدم‌های بد.

فکر نمی‌کنم که این‌ها اصلاً چیزی را در ادبیات ایران ساخته باشند، اعم از هویت ملی یا هیچ ‌چیز دیگری را. نوشته‌های تبلیغی «دفاع مقدس» به خاطر تبلیغی بودنشان، گذرا هستند.

در زمینه سینما آثار بزرگی در زمینه جنگ خلق شد. مثلاً «آژانس شیشه‌ای» حاتمی‌کیا که یک شاهکار است یا «عروسی خوبان» مخملباف که یک تراژدی بزرگ است درباره کسانی که آرمان‌خواه بودند اما آرمان‌هایشان شکست خورد و خودشان شاهد شکست آرمان‌هایشان بودند. «آژانس شیشه‌ای» هم تقابل آن آرمان‌گرایی با واقعیت‌های سخت دوران سازندگی رفسنجانی رانشان می‌داد. اما در زمینه کتاب، کسانی که ادبیات جنگ را در چهارچوب حکومتی می‌نوشتند اثر قابل‌ تأملی خلق نکردند که حالا بشود در مورد آن بحث کرد. نویسندگان و شاعران مکتبی چهارچوب‌های ایدئولوژیک داشتند و می‌خواستند این چهارچوب‌ها را به ادبیات تحمیل کنند. این‌یکی از دلایل ضعفشان بود. این نویسنده‌ها و شاعران استعدادهای خلاق ادبی نبودند.

شما می‌توانید یک نویسنده ایدئولوژیک باشید، و اثر بزرگی هم خلق کنید. اما اول باید ایدئولوژی را جذب و درونی کرده باشید و بعد با آن‌هم ذات پنداری داشته باشید. پس از جذب و درونی کردن ایده است که می‌توانید آن را  به عرصه ادبیات بکشانید.  

بهزاد زرین‌پور: «ما به بازی جدیدی دعوت شدیم»

من در مورد شعر خرمشهر خودم جایی خواندم که نوشته‌شده بود این بهترین شعر «ضد جنگ» در ادبیات ایران است. شعر «خرمشهر»:

آن وقت‌ها که دستم به زنگ نمی‌رسید

در می‌زدم

حالا که دستم به زنگ می‌رسد

دیگر دری نمانده است.

برمی‌گردم:

یکی دو روز مانده به زنگ‌های تفریح

«برنامه‌ی کودک» تازه تمام ‌شده

و ما مثل همیشه توپ را می‌بریم که...

طنین کش‌دار سوتی غریب

بازی را متوقف کرد

صدای گنجشک‌ها را برید

جنین کال زنی بر زمین افتاد

کارون یک لحظه زیر پل ایستاد

و ما به بازی جدیدی دعوت شدیم

که توپ‌هایش به‌جای گل آتش می‌شدند

گنجشک‌ها لانه‌هایشان را پایین آوردند

ما بادبادک‌هایمان

و بزرگ‌ترها صدایشان را.

از آن‌ پس دیگر

زیر هیچ سقفی سفره پهن نشد.

من با هر هنری که در راستای جنگ و یا ضد جنگ باشد مشکل‌ دارم و معتقدم کار هنرمند این نیست که با پیش‌فرض بخواهد دست به خلق بزند. ما نباید فراموش کنیم که در کشوری که زندگی می‌کنیم نام دیگر جنگ، «دفاع مقدس» است و با ادبیات جنگ در دنیا فرق می‌کند.

جنگ ما یک جنگ ملی بود و من از کسانی که در جنگ جانشان را از دست دادند دفاع می‌کنم. یکی از آنها برادرم بود که در جنگ کشته شد. چگونه می‌توانم شعری بنویسم که ضد او باشد؟  

من اما در دفاع از جنگ هم شعری ننوشته‌ام، بلکه فقط روایتگر جنگی بودم که در دوران کودکی‌ام اتفاق افتاده بود. مرزبندی‌هایی مثل ادبیات جنگ در تقابل با ادبیات ضد جنگ را قبول ندارم. فکر می‌کنم از پس این سال‌ها، به بازی جدیدی دعوت شده‌ایم.