تهرانِ اشغالی، پرسه‌نگاری از میدان ولی‌عصر تا میدان امام حسین

متین سجادی؛ شهروندخبرنگار- تهران

پایتخت ایران حداقل دو دهه است که تبدیل زمین شنی چهره‌هایی شده که سودای صعود به قله‌های قدرت در جمهوری اسلامی را در سر دارند. شهرداری تهران پله «محمود احمدی‌نژاد» شد برای فتح جایگاه ریاست‌جمهوری، بی‌آرتی و دریاچه چیتگر در خدمت برندسازی «محمدباقر قالیباف» به‌عنوان مدیر جهادی قرار گرفتند و این روزها بحث قطع درختان برای ساخت مسجد در پارک قیطریه، با نام «علیرضا زاکانی» و عملکرد عجیبش در جایگاه شهردار تهران گره خورده. 

این گزارش، حاصل مشاهدات عینی یک شهروندخبرنگار از چند نقطه کلیدی در مرکز تهران، طی ماه‌های اخیر است.

***

میدان ولی‌عصر، پروپاگاندای عظیم

پرحاشیه‌ترین بخش این میدان، پوستر عظیمی است که بسته به مناسبت یا حوادث خاص، به‌سرعت تغییر می‌کند. خواه خبری مثل جنگ حماس و اسراییل باشد، یا مناسبت‌هایی چون یلدا و روزهای حکومتی چون ۹دی و ۲۲بهمن. این فضا، یکی از تریبون‌های شناخته‌شده موسسه اوج سپاه پاسداران است. مرکز میدان که زمانی حوض بود، حالا شبیه به یک گودال عظیم است؛ همیشه یک سن پیش‌ساخته دارد که آماده برگزاری برنامه‌های کم‌هزینه مذهبی و حکومتی است. این فضا برخلاف همسایه‌اش بلوار کشاورز، کمتر به‌عنوان مقصد انتخاب می‌شود و همیشه محل گذر است. 

رواق هنر، حصر شیشه‌ای

از گودال میدان ولی‌عصر که بیرون بیایید و خیابان را به سمت جنوب بروید، بعد از طالقانی، به فضایی می‌رسید که حوضی در میان دارد که با ستون‌های سفید در حصاری مربع‌شکل احاطه شده. امروز حصاری شیشه‌ای مانع از دسترسی آزادانه مردم به آن شده و فضایی که قرار بوده محل دیدار و گفت‌وگو باشد، حالا پشت دیوار قرار گرفته. رواق هنر که در مجاورت فرهنگستان هنر و هم‌محل با دانشگاه‌های امیرکبیر، هنر و تهران قرار دارد، تا چند سال پیش حصار نداشت و در هر ساعت از شبانه‌روز می‌شد واردش شد، اما امروز سرنوشتی مانند معمار مشهورش، «میرحسین موسوی»، نصیبش شده است.

اجتماع و تبانی برای صرف قهوه

پایین‌تر از رواق هنر، آن‌طرف خیابان و نرسیده به چهارراه، روبه‌رو بانک ملت، فضایی وجود دارد که چند پله از سطح پیاده‌رو بالاتر است. در کنار این فضا، یک کافه بیرون‌بر و یک بستنی‌فروشی معروف کاسبی می‌کنند. تا چند وقت پیش خیلی از مشتری‌ها قهوه و بستنی‌شان را از «لمیز» و «شاد» می‌گرفتند و در این فضا مصرف می‌کردند و شاید کنارش سیگاری هم می‌کشیدند. امروز اما نیمی از فضا به‌شکلی گل‌درشت با گلدان‌های سیمانی بدون گل پر شده و نیم دیگر آن، با نرده‌های فلزی خاکستری‌رنگ غیر قابل حضور شده است.

زیرگذر عابر پیاده، سقوط در سوراخ خرگوش

زمانی برای کنترل ترافیک چهارراه ولیعصر، تصمیم گرفته شد زیرگذری بسازند تا عابران پیاده به پایین سطح خیابان هدایت شوند. این زیرگذر چندین ورودی و خروجی دارد، حتی اگر عابر چندساله این محل باشید، هنوز ممکن است در انتخاب مسیر دچار اشتباه شوید و سر از خروجی اشتباه درآورید. دور تا دور فضای زیرین را غرفه‌های فروش خوراکی و البسه احاطه کرده و یک راهروی قطری هم به‌عنوان گالری آثار تبلیغات مذهبی-سیاسی عمل می‌کند. اگر توان توقف چند دقیقه‌ای در این فضا را داشته باشید، حتما کسانی را خواهید دید که در‌به‌در به‌دنبال خروجی مناسب برای مقصد خود می‌گردند و احتمالا، از شما هم سوال خواهند پرسید. اینجا یکی از متراکم‌ترین مراکز حضور حجاب‌بانان در ایران است.

تئاتر شهر؛ صیانت یا حصر

اگر بتوانید راه خروج از زیرگذر را پیدا کنید به تئاتر شهر می‌رسید. چند سال پیش مسجدی بزرگ چسبیده به این بنای فرهنگی قدیمی ساخته شد و چند ماهی است که جداره‌های فلزی، حریم بنا را از فضای شهر جدا کرده‌اند. روزگاری مجسمه نی‌ لبک‌زن «بهمن محصص» در مقابل تئاتر شهر نصب بود، اثری که کوییر می‌خوانندش. مجسمه برداشته‌شده، اما اگر دقت کنید، ردپای روح اثر هنوز قابل مشاهده است.

پل روشندلان: حضور عابر پیاده مکروه

از تئاتر شهر به سمت شرق که بروید، میدان فردوسی و دروازه دولت را که رد کنید، به پل روشندلان می‌رسید. این پل که به‌روایتی طولانی‌ترین پل فلزی تهران است، در دوران مدیریت شهردار جهادی ساخته شده است و نزدیک به یک کیلومتر طول دارد. اگر شب‌هنگام از بخواهید پیاده این مسیر را طی کنید، احتمالا تجربه خوشایندی را از سر نخواهید گذراند. پیاده‌رو تاریک و بسیار باریک است و مرز پررنگی با خیابان ندارد، فضای زیر پل عملا مرده است و از نظر بصری هم، جلوه دلپذیری ندارد.

میدان امام حسین؛ پلازای شیعی

کسانی که بیش از ده‌سال است تهران را ندیده‌اند، احتمالا میدان امام حسین را با اتوبوس‌های برقی‌اش به یاد می‌آورند. این فضا چند سال است که جای خود را به سازه‌هایی آخرالزمانی داده است که خوف و رجا را در دل بیننده می‌اندازد. 

اندکی پیش از انتخابات سال ۱۳۹۲، شهردار وقت، این پروژه را به‌عنوان پیاده‌راه بین میدان امام حسین و میدان شهدا افتتاح کرد، اما چیزی که امروز در اینجا دیده می‌شود، ترکیبی از محل عبور و پارکینگ موتورسیکلت و اتومبیل است. در بخش شمال‌غربی میدان، محلی برای «سن» تعبیه شده و بعضی از مراسم‌های حکومتی در اینجا برگزار می‌شود.