فستیوال آثار زنان مستند ساز ایران در بروکسل

آرزو مرادی

هفته گذشته دومین دوره ی فستیوال «نگاهی بر آثار زنان مستند ساز ایرانی» با وجود تدابیر شدید امنیتی در بروکسل پایتخت اروپا برگزار شد. همزمانی فستیوال و این روزهای بی سابقه ی نظامی  شهر به خوبی در یاد شرکت کنندگان مراسم می ماند، چون تردد در شرایط ملتهب پر از نیروهای ارتش و سگ های تجسس به آسانی ممکن نبود.

شروع فستیوال در محل سینما آونتور در مرکز بروکسل بود اما با تعطیلی اضطراری کل شهر، موکول به مکانی خصوصی با مخاطبانی محدودتر از سینما شد. قرار به نمایش 9 مستند بود اما دست آخر طی یک روز 4 فیلم به واسطه حضور سازندگانش از ایران نمایش ودرباره آنها حرف زده شد.

جمعی از هنرمندان، سفیر سابق بلژیک در ایران، دانشجویان و ایرانیان ساکن خارج از کشور از جمله شرکت کنندگان در مراسم بودند. از ایران مژگان اینانلو، فیروزه خسروانی و فرناز جمشیدی مقدم با حضور در فستیوال علاوه بر نمایش فیلم هایشان همراه با برگزار کننده و عسل باقری نشانه شناس و مدرس دانشگاه در پاریس پاسخگوی سوالات تماشاچیان بودند. سه مستندسازی که با طیف های فکری متفاوت، دغدغه های خود را با دیگران در میان گذاشتند تا تصویری واضح تر از کشور را در اختیار تماشاچیان قرار بدهند.

فری ملک مدنی، برگزار کننده فستیوال درابتدای مراسم با ابراز ناراحتی از وضعیت پیش آمده بروکسل درمورد شباهت فعلی بلژیک با ایران گفت: « بعد ازماه ها کار بر موضوعی که نتیجه اش لغو شدن باشد بسیار ناراحت کننده است، اما نمونه ای برای نشان دادن به مخاطبان بلژیکی است که تا کنون طعم  اتفاقات این چنینی را نچشیده اند. تجربه مشترکی است که عمیقا حس کنند و ببینند تا در کشوری مثل ایران در آخرین لحظه یک اتفاق فرهنگی و هنری نمی شود از برگزاری صد در صد آن مطمئن بود.»

فستیوال «نگاهی بر آثار زنان مستند ساز ایران»، اگرچه تمام تاکید خود را بر نگاه زنان مستند ساز قرار داد اما به گفته «عسل باقری»  نباید علتی باشد برای جدا کردن سینمای زنانه و مردانه چون محتوای جنسیتی یا گرامر مشترکی در سینمایشان به طور خاص وجود ندارد.

به گفته ملک مدنی، « در این دوره 9 فیلم به دست مان رسید که متاسفانه نسبت به دوره قبل کمتر بود و نشان می داد در 3، 4 سال گذشته فیلم های معدودی ساخته شده.»  « کشتی نوح» ساخته سودابه باباگپ، « فردا می بینمت الینا» و « همه درختان من» دو مستند پخش نشده ی رخشان بنی اعتماد از جمله این فیلم ها بودند.

به گفته کارشناسان، محدودیت ها، ندادن مجوز ساخت و نبود بودجه از جمله مشکلات بر سرراه مستندسازان است که کار را برایشان سخت تر می کند.

 معيار انتخاب اين فيلم ها، شکستن تصویر کلیشه ای بود که جامعه خارج از ایران دارد تا کمک کند با روبه رو شدن به تنوع موضوعات از دید هنرمندان، فضای داخل کشور را تا حدودی تجربه کنند. ملک مدنی می گوید با برگزاری مدوام این فستیوال که تنها یکی دو بخش دولتی و فرهنگی بلژیک حمایتش می کنند، می خواهد صدای کسانی باشد که شنیده نمی شود و قدمی بردارد برای نمایش برخی از یکی دو هزار مستندی که سالانه در کشور ساخته و در زمره ی گنجینه تاریخی و تصویری قرار می گیرد.

این فستيوال با فیلم « حرفه مستند»، ساخته  8 کارگردان زن هرکدام با یک اپیزود کارش را شروع کرد. فیلمی که با تکیه بر سختی های مستند سازی بعد از اتفاقات 1388 شروع می شود و با داستانی حواشی پیروزی حسن روحانی در انتخابات 92 به پایان می رسد. هر کدام از این 8 کارگردان طی هر اپیزود دغدغه های شخصی خود را به تصویر می کشند و به سوژه هایی می پردازند که تحت شرایط نمی توانند با  نداشتن مجوز رسمی درمورد آن حتی صحبت کنند. عسل باقری درباره این فیلم می گوید: «این فیلم در دوره ای ساخته شده که کارگردانانش دوربین رو به طرف خودشون برمی گردانند درحالیکه از فضای بیرون نمی توانستند فیلم بگیرند و با وجود شخص گرا بودن فیلم می توانیم در ابعاد بزرگتر تعمیم بدهیم و جامعه را به خوبی درک کنیم.»

«حق ناحق»،  کاری از مژگان اینانلو به عنوان دومین فیلم نمایش داده شده، فيلمي  است كه در بستری از تفاوت های مذهبي ساخته و به آرا مختلف می پردازد و به فلسفه غرب می رسد. تکثر دید و در عین حال همصدایی فکر های متفاوت آن ها با هم از نکات جالب توجه فیلم است که تماشاچی را به فکر وا می دارد. وقتی  فیلم به یکی دو دیالوگ پایانی خود می رسد تشویق و خنده ی حاکی از رضایت تماشاچیان را همراه دارد. آنجا که  دختری محجبه با خنده می گوید: «هیچ آدمی رسالتی نداره بگذاریم هر کس زندگی خودش را کند.»

نمایش همین تکثر دیدگاه، تبادل آرای متفاوت مهم ترین هدفی است که ملک مدنی برگزارکننده ی فستیوال روی آن پافشاری می کند و در انتخاب فیلم هایش رعایت کرده. یکی از خانم های  میانسال حاضر در جلسه با تعجب می گوید:« فکر نمی کردم اینقدر راحت افراد  در مورد مسایل دینی حرف بزنند، زنان بخوانند و بنوازند هر چقدر هم که محدود باشتد.»

با پخش صدای آواز و خنده های ریز دخترک های دبستانی نوبت به نمایش « جشن تکلیف»، ساخته فیروزه خسروانی می رسد. فیلم داستان دو دوستی را تعریف می کند که بعد از جشن تکیف 9 سالگی رابطه شان دستخوش تغییراتی می شود. فیلمی که  تجربه مشترکی برای بسیاری از دختران ایرانی می تواند باشد. خسروانی در پایان کار از تماشاچیان در خواست می کند تا با گرفتن عکس یادگاری،  ملیکا و مریم دو شخصیت اصلی مستندش را از نمایش کار با خبر کند.

او در مورد فضای کار بعد از رییس جمهوری « حسن روحانی» می گوید: « همچنان منتظر تغییری هستیم که اتفاق بیفتد. امیدواریم که به زودی در فضای بازتری کارکنیم، چون خیلی ها امیدوارند.»

 این امیدواری نقطه مشترکی است که در فیلم ها خودش را نشان می دهد. بعد از انتخاب «حسن روحانی» و توافق بر سر انجام انرژی هسته ای بسیاری از مردم، فعالان عرصه ی هنر و فرهنگ منتظر باز شدن  درهای امیدی هستند که به آن دل بسته شده. اما هم چنان اغلب برنامه های مستند بینی در کشور گوش به گوش می چرخد و در نهایت در محیط کوچک خانگی نمایش و بررسی می شود. این موضوع را ملک مدنی در پاسخ به یکی از تماشاچیان بیشتر باز می کند.« ما امیدواریم با باز شدن درهای جهان به سوی ایران طعم تبادلات جدا از اقتصادی، فرهنگی و هنری هم باشد تا دوست داشتن جای ترس و وحشت را بگیرد.»

سر صحبت در مورد فیلم  «رابطه»، دیگر فیلم نمایش داده شده در این فستیوال را یک جوان بلژیکی باز می کند. این مرد سی و اندی ساله در مورد حس و حال مشترکش با سوژه فیلم می گوید که چطور درهر رابطه خواسته و احساسش مثل خیلی از جوان های ایرانی به دنبال تعادل، اعتماد و امنیت است.  فیلم  « رابطه» نظرات موافق و مخالف تعدادی جوان را باز گو می کند که هر کدام  با استناد به تجربه های احساسی شان، به بحث درباره ی «روابط آزاد» نشستند؛ بحث درباره تناقض، چالش های موجود در روابط، روبه رو شدن با ارزش های سنتی و برخورد با مدرنیته.

 فرناز جمشیدی مقدم درباره فیلمش می گوید:« ایده ی این کار از جایی شروع شد که خیلی از اطرافیانم روابط آزاد را انتخاب کردند. جوان هایی که  بدون هیچ گونه قرارداد شرعی ای در کنار هم زندگی می کنند.»  

نکته جالب واکنش متشرک تماشاگران غيرايراني درباره فیلم ها بود: «ما دغدغه و تجربه مشترک با وجود فرسنگ ها فاصله داریم.» قرار است چند هفته دیگر که وضع امنیتی بهتر می شود، دوباره اهالی مستندساز گرد هم آیند و از تجربه ها و دغدغه های مشترک حرف بزنند، درباره امنیت و آزادی.