بیم و امیدهای بازار تاریخی ارومیه برای ثبت جهانی

بازار تاریخی ارومیه که درمحدوده عرصه و حريم آن يازده اثر ثبت‌شده ملی قرار دارد یکی از گزینه های ایران برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو است. تنها بازار تاریخی ایران که تا کنون در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده بازار شهر تبریز است.

بر همین اساس مسئولان استان آذربایجان غربی هم تلاش کرده اند در سالهای اخیر مشکلات و موانع برای ثبت جهانی بازار ارومیه را از پیش رو بردارند و در این راستا طرح ساماندهی حریم این بازار را انجام دادند.

این بازار زیبا از آثار تاریخی بازمانده از دوره صفویه است که مشابه آن را در بسیاری دیگر از شهرهای ایران می توان دید. ویژگی مهم این بازار این است که هنوز راسته ها و سراهای مختلف آن مانند گذشته فعال است و بسیاری از اهالی ارومیه مایحتاج روزانه و یا دیگر کالاهای مورد نیاز خود را از همین بازا تهیه می کنند.

مجموعه مسجد جامع و بازار تاريخی اروميه از مهم­ترين اركان و عناصر هسته تاريخي شهر اروميه به حساب می آیند. مسجد جامع در سال 1314 به شماره 243 و مجموعه بازار تاريخي اروميه در 1362 به شماره 1639در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسيده اند.

حمام آخوند با شماره ثبت 4844 و حمام تجلی با شماره ثبت 6223 از ديگر آثار ثبت شده ای هستند که در عرصه اين مجموعه تاریخی قرار دارند. حريم حفاظتی مجموعه بازار اروميه اولین بار در سال 1353 توسط اداره كل حفاظت آثار باستانی و بناهاي تاريخی ايران تعيين و ابلاغ شد.

در عرصه اين مجموعه سه كاروانسرا به نام‌هاي «سرای نخجواني»، «سرای جديد»، و «سرای مهدی زاده» وجود داشت كه بعداً از بين رفته بود. به همین دلیل و با توجه به فعاليت‌های مقدماتی عمرانی و گودبرداری در اين محدوده، بازنگری حريم اين مجموعه ضرورت پیدا کرده بود که در بازنگری عرصه و حريم بازار تاريخی اروميه اين محدوده به عرصه بازار افزوده شد و مصوب شد هرگونه ساخت‌وسازي در اين محدوده مطابق با طرح و تراكم سراهای مذكور  و با استناد به عكس هوايی سال 1335 شمسی باشد.

همچنین در بازنگری عرصه و حريم بازار تاريخی اروميه، راسته نجاران راسته آهنگران، و راسته نوبخت به عرصه بازار افزوده شد. اين سه راسته جزو بخش‌هاي لاينفك بازار بوده كه با احداث خيابان پهلوی سابق (خيابان امام خمينی فعلی) از بدنه بازار جدا شده است.

«دوشابچي‌بازار» يا بازار دوشاب‌فروشان نیز بخش ديگري از بازار اروميه در قسمت شمالي واقع شده به سرنوشت راسته‌هاي مذكور دچار شده است. يعني به دلیل احداث خيابان شهيد مطهری از بدنه اصلي بازار گسسته است.

طبق گفته مسئولان اداره میراث فرهنگی اين راسته نیز فرآيند ثبت در فهرست آثار ملی را طی میكند و در حريم بازنگري شده به عنوان بنای واجد ارزش معرفی شده و به احتمال زیاد در آینده نزدیک در فهرست آثار ملی به ثبت خواهد رسید.

از استان آذربایجان غربی تا کنون دو اثر قره کلیسای چالدران 2 و مجموعه تخت سليمان در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند و مسئولان میراث فرهنگی این شهر امیدوارند با ثبت جهانی بازار ارومیه تعداد آثار ثبت شده خود در فهرست یونسکو را به عدد سه برسانند.

اما با این حال در این راه همچنان موانع و مشکلات بزرگی پیش رو است. چرا که این بازار تاریخی در خلال سالهای گذشته با دخل و تصرفات بسیار عدیده ای روبرو شده است که این بافت تاریخی را به میزان زیادی دستخوش تغییراتی کرده که ممکن است مانع از تایید این بازار توسط کارشناسان یونسکو بشود.

در حال حاضر بخش عمده و سالم بازار قديمي اروميه در بين خيابانهای عسگرآباد، امام، مهاباد و اقبال محصور بوده، در بازار اروميه هر راسته و بخشي، از سبك و شكل خاص دوره خود پيروي كرده است. بقاياي به جاي مانده، نمايانگر ذوق معماري دوره هاي مختلف است. علي رغم تنوع شكل طاق ها، چشمه و گنبدها مجموعه بازار از سادگي ويژه اي برخوردار است. به عبارت ديگر هيچ نوع كاشيكاري، گچبري و سنگ كاري در آن ديده نمي شود.