طرح وزارت ارتباطات برای ثبت هویت کاربران اینترنت

محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته است که این وزارت‌خانه طرحی را تهیه کرده که با اجرای آن هویت کاربران اینترنت در ایران ثبت می‌شود و کسی نخواهد توانست به طور ناشناس از اینترنت استفاده کند.

آقای واعظی این سخنان را روز شنبه (۱۵ آذرماه) و در یک نشست خبری بیان کرده و گفته است: «با اجرای این طرح و با هویت بخشی به کاربران هیچ کاربری نخواهیم داشت که با هویت نامعلوم از اینترنت استفاده کند.»

وزیر ارتباطات ایران افزوده است: «اقدامات این موضوع از نظر فنی در حال انجام است که پس از نهایی شدن نتایج آن را اعلام خواهیم کرد.»

به گفته محمود واعظی با اجرای طرح جدید «کاربر با یک تابلو و هویت مشخص از اینترنت استفاده می‌کند و همانطور که شماره تلفن و موبایل به مشترکان هویت می بخشد، شماره اینترنت نیز می تواند به کاربری که از این فضا استفاده می کند، هویت بدهد.»

واعظی تاکید کرده که این طرح برای جلوگیری از استفاده غیر مجاز و کلاهبرداری در اینترنت است: «ما در این طرح به هیچ وجه قصد ورود به حریم شخصی افراد را نداریم و تنها جلوی کلاهبرداری‌ها و ورود غیرمجاز در این عرصه فراهم می‌شود.»

ثبت هویت کاربران؛ گامی در جهت تحقق «اینترنت ملی»

محمود واعظی در نشست خبری خود، جزئیات بیشتری از این طرح تازه وزارت ارتباطات ارائه نکرده اما به نظر می‌رسد طرح «ثبت هویت کاربران» در جهت تحقق اجرای طرح «اینترنت ملی» در ایران باشد که دولت این کشور اجرای آن را از چند سال گذشته تاکنون در دستور کار قرار داده است.

طرح «اینترنت ملی» اگرچه هنوز اجرایی نشده اما گفته می‌شود که این طرح برای جدا کردن اینترنت کاربران ایران از شبکه جهانی وب و ایجاد یک شبکه داخلی به جای اینترنت جهانی باشد. مقامات ایران می‌گویند که پروژه «شبکه ملی اطلاعات» یا همان «اینترنت ملی» را با هدف افزایش امنیت سایبری و مقابله با حمله‌های اینترنتی دنبال می‌کنند.

علاوه بر این، از چند ماه گذشته تا کنون گزارش‌هایی درباره‌ی «فیلترینگ هوشمند» شبکه های اجتماعی در ایران منتشر شده است. طرحی که به گفته مقامات ایران امکان «تفکیک و پالایش صفحات اینترنتی» را به صورت هوشمند فراهم می‌کند و سایت‌هایی که به زعم آنان «مجرمانه» خوانده شده، به صورت کامل مسدود نمی‌شود.

این نخستین بار نیست که مسئولان ایران از ضرورت ثبت هویت کاربران در اینترنت سخن می‌گویند. ماه گذشته نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات گفت که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درصدد است تا جلوی دسترسی به اینترنت و موبایل در ایران را بدون مشخص شدن هویت کاربر بگیرد.

به گزارش خبرگزاری ایسنا جهانگرد بر «لزوم احراز هویت افراد در شبکه‌های مختلف» تاکید کرد و گفت که «در فضای اینترنت در دنیا روال به این شکل است که دسترسی به هر شبکه‌ای باید با هویت معلوم صورت بگیرد و جلوی ورود هویت‌های نامعلوم گرفته شود و در ایران نیز چه در فضای اینترنت و چه در فضای موبایل باید افراد با هویت مشخص وارد شوند.»

پیش از آن نیز مهدی اخوان بهابادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی از تلاش دولت برای اجرای طرح ثبت هویت کاربران اینترنت پرده برداشته بود.

در همین زمینه، ایران وایر با آرش آبادپور، کارشناس امنیت شبکه و اینترنت یک گفتگوی «نوشتاری» و علی بانگی، مدیر سایت «اصل نوزده» یک گفتگو صوتی ترتیب داده که در ادامه می‌خوانید.

آقای کمانگیر، همانطور که در جریان خبرها قرار گرفته‌اید،  وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفته است طرحی تهیه شده که با اجرای آن هویت کاربران اینترنت در ایران ثبت می‌شود و کسی نخواهد توانست به طور ناشناس از اینترنت استفاده کند. به نظر شما این طرح از نظر فنی تا چه حد شدنی است؟

نکته‌ی مهم درباره‌ی این طرح این است که همه‌ی برنامه را تشریح نمی‌کند و در واقع بخشی از یک برنامه‌ی بزرگ‌تر است. به‌لحاظ فنی، حتی اگر چنین کاری عملی شود و بخش بزرگی از ترافیک اینترنت در داخل کشور کدگذاری شود، هم‌چنان با وجود الگوریتم‌های رمزنگاری که حالا بخش جدایی‌ناپذیری از سرویس های مختلف هستند، عملا ساختار مخابراتی با انبوهی از اطلاعات مواجه است که اساسا خوانا نیست و نمی‌توان از آن هیچ برداشتی کرد. همین‌جاست که طرح ِ بزرگ‌تر اینترنت ملی در این تصویر قرار می‌گیرد و البته عنصر روانی را هم نباید فراموش کنیم.

به نظر شما این طرح با شبکه ملی اطلاعات یا اینترنت ملی ارتباط دارد؟

دقیقا. طرح جدید فقط زمانی کارایی دارد که ساختار دولتی نه فقط نقاط ورودی را تحت نظارت داشته باشد، بلکه سرویس‌های اینترنتی هم برای این ساختار کاملا شفاف باشند. این یعنی یا باید رمزگذاری و اقدامات ایمنی معمول دیگر در شبکه لغو شود و یا کلید تمام رمزها دست ساختار باشد. به این دلیل، برای مثال، باید جیمیل با ایمیل ملی جایگزین شود و فیس‌بوک و توییتر محلی از اعراب ندارند، چون ترافیک را رمز می‌کنند و آن را از دسترس مخابرات دور می‌کنند.

بسیاری از کاربران ایرانی برای دسترسی به اینترنت از راه‌هایی برای دور زدن فیلتر استفاده می‌کنند که در مواردی باعث می‌شود هویت آنها و کامپیوتری که از آن به اینترنت وصل شده‌اند، پنهان شود. آیا در صورت اجرای این طرح، امکان دور زدن فیلترینگ و پنهان ماندن کاربران همچنان وجود خواهد داشت؟

هدف اصلی این طرح این است که روی ترافیک نام کاربر وجود داشته باشد. در توضیح طرح گفته می‌شود که توجیه این خواسته جلوگیری از رفتارهای مجرمانه در اینترنت است، اما بوضوح در کشوری مانند ایران، ساختار حاکم علاقه‌ی ویژه‌ای به نظارت بر فعالیت‌های شهروندان در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی دارد و همین طرح بهترین ابزار برای چنین برنامه‌ای خواهد بود. به‌هر حال، در چنین چهارچوبی، ابزارهای ناشناس‌ماندن در وب یا دسترسی به منابع فیلترشده دیگر موضوعیتی ندارند و باید از دسترس خارج شوند. به‌لحاظ فنی انجام چنین کاری خیلی سخت است، چون مثلا کسی می‌تواند تور یا فری‌گیت را روی یک حافظه‌ی USB از مسیر یک خط کنترل نشده یا حتی به‌کمک مسافر وارد کند و از آن استفاده کند. تصور می‌کنم حتی در چنین حالتی، ساختار نظارتی قادر خواهد بود تشخیص دهد که چنین کاری اتفاق افتاده است و مثلا برای کاربر اخطار خواهند فرستاد.

محمود واعظی گفته است با طرح جدید "کاربر با یک تابلو و هویت مشخص از اینترنت استفاده می‌کند و همانطور که شماره تلفن و موبایل به مشترکان هویت می بخشد، شماره اینترنت نیز می تواند به کاربری که از این فضا استفاده می کند، هویت بدهد." به نظر شما منظور آقای واعظی چیست؟ آیا همانطور که دولت می‌تواند شماره تلفن خاصی را شنود کند، در صورت اجرای این طرح دولت می‌تواند به حریم خصوصی افراد نفوذ پیدا کند؟

اینترنت ساختاری مبتنی بر بسته‌های اطلاعاتی است که بین سخت‌افزارهای مختلف رد و بدل می‌شوند. هدف این طرح الصاق برچسب اسم روی این بسته‌ها است. البته که در چنین ساختاری، وقتی ساختار مخابراتی کلید همه‌ی درها را دارد و همه‌ی بسته‌ها از زیر دستش عبور می‌کنند، نفوذ نکردن در حریم شخصی فعالین اجتماعی و سیاسی اتفاق عجیبی خواهد بود.

وزیر ارتباطات گفته است که این طرح برای جلوگیری از "استفاده غیر مجاز و کلاهبرداری" در اینترنت است. او گفته "ما در این طرح به هیچ وجه قصد ورود به حریم شخصی افراد را نداریم و تنها جلوی کلاهبرداری‌ها و ورود غیرمجاز در این عرصه فراهم می‌شود." شما به عنوان یک کارشناس تا چه حد گفته‌های وزیر را صادقانه می‌دانید؟

به‌نظرم شخص وزیر و دستگاه زیر نظر او چندان مهم نیستند. حقیقت این است که طرح‌هایی از این دست، که احتمال عملی‌شدن آن‌ها خیلی کم است، شبکه‌ی اینترنت را تبدیل به یک ماشین بزرگ نظارتی می‌کنند که ابعادی اورولی دارد. حتی اگر مخابرات نخواهد از این امکان استفاده کند، نهادهای اطلاعاتی در وسوسه‌ی چنگ انداختن به این جریان بزرگ اطلاعاتی خواهند بود. اما در عمل من نگران اتفاق دیگری هستم. یک ساختار کشوری که در آن هر اطلاعی مشخص است از چه کسی برای چه کسی می‌رود، گنجی است که هکرها و مجرمان اینترنتی نمی‌توانند از آن چشم بپوشند. ساختن این شریان اطلاعاتی و انباشتن تمام کلیدها در یک ساختار دولتی، عملا چیزی از دعوتنامه فرستادن برای هکرها کم ندارد. تصور کنید که فردای راه‌اندازی این ساختار، عکس خصوصی کدام هنرپیشه و شماره‌حساب بانکی و رمز عبور کدام سرمایه‌دار برای فروش در بازارهای زیرزمینی عرضه خواهد شد.

علی بانگی، کارشناس امنیت دیجیتال و مدیر سایت اصل نوزده نیز درباره‌ی این تصمیم تازه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با ایران وایر به صورت «صوتی» گفتگو کرده است.