پشتیبان کیست و چطور می‌تواند در زمان بازداشت معترضان کمک کند؟

در آستانه سالگرد قتل حکومتی «ژینا[مهسا]امینی» در بازداشت گشت ارشاد، فشارهای امنیتی بر فعالان مدنی و معترضان بازداشت شده که بعد از مدتی آزاد شدند، افزایش یافته است.

در این شرایط، سازمان‌ها و فعالان حقوق‌بشری پیشنهاد می‌کنند که افرادی که احتمال می‌دهند بازداشت شوند، دستگاه‌های الکترونیکی خود را به‌طور روزانه پاکسازی کنند، یا از کمک یک فرد «پشتیبان» در خارج از کشور استفاده کنند.

پشتیبان کیست و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ آیا همه نیاز به پشتیبان دارند؟ 

برای پاسخ به این سوالات، با «نیک ولف»، کارشناس امنیت اینترنت و مدیر فنی «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده‌ایم.

***

چند هفته پیش، سازمان «اتحاد برای ایران» که یک نهاد غیرانتفاعی برای گسترش دموکراسی و تقویت جامعه مدنی در ایران است، کارگاهی آموزشی برگزار کرد و در آن، به روش‌های فعالیت امن در ساحت خیابان و اینترنت، با تاکید بر حفظ سلامت روان و محافظت حقوقی از خود و دیگران پرداخت.

این سازمان همچنین با انتشار جزوه‌ای که نسخه‌ای از آن هم در اختیار «ایران‌وایر» قرار گرفته، اصول و تاکتیک‌هایی را برشمرده که خواندن آن‌ها پیش از ورود به عرصه فعالیت مدنی، می‌تواند به مقاومت در برابر متدهای بازجویی، کاهش خطر بازداشت و حفظ امنیت‌شان حین رویارویی با نیروهای سرکوب، به آن‌ها کمک کند.

یکی از روش‌هایی که می‌تواند به حفظ اطلاعات موجود در حساب‌های کاربری شخص در شبکه‌‌های اجتماعی کمک کند، داشتن پشتیبانی خارج از کشور است. برای اینکه به‌طور ملموس داشتن پشتیبان و کاری که این شخص برای شما ممکن است انجام دهد را دریابید، احتمالا بهترین مثال، «توماج صالحی»، خواننده موسیقی اعتراضی رپ است. 

۸آبان۱۴۰۱، وقتی خبرگزاری «دانشجو»، وابسته به بسیج دانشجویی از بازداشت توماج صالحی خبر داد، اکانت توییتر او اعلام کرد که توسط فردی که امین توماج است و خود توماج از قبل نام کاربری و رمز عبور آن را در اختیار او قرار داده، اداره می‌شود. ساعاتی بعد، صفحه توییتر «می تو» ایران نیز تصاویری از صحنه بازداشت توماج و آثار یورش نیروهای امنیتی منتشر کرد که بازداشت توماج را تایید می‌کرد.

از آن روز توییتر توماج، اخبار مربوط به وضعیت این خواننده محبوب نسل جوان در بازداشت را منتشر کرده و گه‌گاه گفته‌های توماج را یادآوری می‌کند.

 

پشتیبان کیست و چطور پشتیبانی انتخاب کنیم؟

پشتیبان فرد یا افرادی هستند که فعالیت مدنی شهروندان را در جایی خارج از ایران، در امنیت و در دسترسی آزادانه به اینترنت، تسهیل می‌کنند. این افراد در شرایط اضطراری مانند بازداشت، می‌توانند از وقوع اتفاقات بدتر جلوگیری کنند و جلو حوادث ناگوارتر مثل پروند‌ه‌سازی‌های عجیب‌و‌غریب، صدور احکام بلندمدت‌تر و فشارهای بیشتر حین بازجویی را بگیرند.

نیک ولف، مدیر فنی ایران‌وایر و کارشناس امنیت اینترنت، درباره نقش پشتیبان در حمایت از شهروندان معترض می‌گوید: «یک پشتیبان از خارج، می‌تواند به فرد داخل از چند جهت کمک کند. یکی وصل کردن امن و ایمن افراد به اینترنت است. وی پی‌ان‌های (VPN) امن مختلف چه پولی و چه اختصاصی،‌ یا ایجاد سرور شخصی و دادن دسترسی امن به فعالان داخل، از جمله کارهایی است که یک پشتیبان در خارج می‌تواند انجام دهد.»

 به گفته ولف، یکی از کارهای مهم دیگری که یک پشتیبان می‌تواند انجام دهد، تغییر رمز حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی، از دسترس خارج کردن برخی از آن‌ها و پاکسازی محتوای حساس برخی چت‌ها و دایرکت مسیج‌ها در پلتفرم‌هایی است که امکان تماس تک‌به‌تک در آن موجود است. 

آقای ولف این موضوع را در شرایط بازداشت، مجروح شدن در اعتراضات یا احضار به نهادهای امنیتی ضروری دانسته و می‌گوید: «یکی از چیزهایی که ما همیشه توصیه می‌کنیم این است که پسورد اکانت‌های حساس مثل ایمیل و شبکه‌های اجتماعی که می‌تواند دردسر شود را، با یک فرد بسیار امین، و در واقع فردی که مثل چشم‌های خودتان بهش اطمینان دارید به اشتراک بگذارید تا اگر به هر دلیلی با مشکلی مواجه شدید، آن فرد بتواند، بیرون از کشور پسوردهای شما را عوض کند، اکانت‌هایتان را دی‌اکتیو کند و هر کاری لازم است تا شما به دردسر نیفتید را، انجام دهد.»

آن‌گونه که نیک ولف می‌گوید، برای این‌کار باید با پشتیبان خود «ارتباط مداوم» داشته باشید و «مثلا قراری با او هماهنگ شده باشد که هر روز سر ساعت مشخصی به آن فرد پیام دهیم تا بداند که بازداشت نشده‌ایم.»

این کارشناس امنیت اینترنت همچنین در دسترس بودن فرد پشتیبان را نیز از شروط ضروری دانست و گفت: «باید اطمینان داشته باشیم که همیشه پای اپلیکیشنی مثل سیگنال باشد و اگر فوری و فوتی به او نیاز داشتیم، جواب می‌دهد. همین‌طور باید با دوستان نزدیکش در خارج از کشور ارتباط باشیم که در مواقع اضطراری اگر خودش آنلاین نبود و نتوانست پاسخگو باشد، به دوستانش پیام دهیم و آن‌ها او را پیدا کنند.»

 

چه کسی به پشتیبان نیاز دارد؟

به اعتقاد نیک ولف، هرکسی که فعالیت مدنی، صنفی و اعتراضی می‌کند و در خارج از ایران فردی را ‌می‌شناسد که می‌تواند مانند چشم‌های خود به او اعتماد کند، باید از او بخواهد که پشتیبانش شود.

او توضیح می‌دهد: «هرچقدر فعالیت، به‌خصوص فعالیت میدانی بیشتری داشته باشید و با افراد فعال داخل و خارج بیشتری در ارتباط باشید، نیاز به پشتیبانی بیشتر است؛ هرچه بیشتر در چشم نظام باشید و شما را با این چهره بشناسند که مخالف و منتقد هستید، نیاز به پشتیبان بیشتر می‌شود تا اگر خدای ناکرده اتفاقی افتاد، اتفاق بدتری رخ ندهد و اطلاعاتی که نباید توسط بازجوها دیده شود، از گوشی و وسایل الکترونیکی‌تان حذف شود.»

ولف با تاکید بر اینکه «در کل هر چه افراد بیشتری پشتیبان داشته باشند، فضای فعالیت امن‌تر است، می‌گوید: «هرکسی که معترض است یا حتی اگر مبارز هم نیست، ضرری ندارد. فقط کافی است به فرد پشتیبان اطمینان داشته باشید.»

 

پشتیبان‌ها چطور از شما محافظت می‌کنند؟

یکی از کارهایی که پشتیبان‌ها انجام می‌دهند، پاکسازی وسایل الکترونیکی و محتوای فعالیت دیجیتال شماست، مثل چت‌ها، عکس ها، ویدیوها، ایمیل‌ها، استوری‌ها و پست‌ها در شبکه‌های اجتماعی.

شاید بپرسید چطور می‌توان از راه دور حافظه گوشی و لپ‌تاپ یک نفر را پاک کرد؟ 

نیک ولف در پاسخ به این سوال، می‌گوید که برای این کار، به‌جز در آیفون، اپلیکیشن‌های مختلفی وجود دارد، ولی این اپلیکیشن‌ها نیاز به حضور دو طرفه و تاییدیه از سوی صاحب دستگاهی هستند که می‌خواهد محتوای وسایل الکترونیکی‌اش تغییر کند.

در شرایط بازداشت و در زمانی‌ که مثلا فرد مجروح شده، در بیمارستان است و هر لحظه احتمال بازداشت وجود دارد، این‌کار عملی نیست. ولف در مقابل این روش، روش ذخیره اطلاعات بر فضای ابرهای دیجیتال مانند «آی‌کلاود» در فضای «ای‌او‌اس» یا «مک‌او‌اس» یا «گوگل درایو» در فضای «اندروید» یا «ویندوز» را پیشنهاد می‌دهد: «در دنیای امروز، اغلب اطلاعات ما در کلاودها و فضای آنلاین ذخیره می‌شوند، برای همین پیشنهاد شخصی من به همه این است که تا جایی که می‌شود، عکس، فیلم و اطلاعات خیلی محدودی را روی وسایل الکترونیکی‌شان ذخیره کنند و همه چیز را به فضای کلاود و مجازی منتقل کنند.»

او ادامه می‌دهد: «در این صورت اگر روزی نیاز برای پاکسازی باشد، آن زمان، آن دوست پشتیبان با همان نام کاربری و رمز عبور کلاود ما، از راه دور قادر به انجام این کار خواهد بود. مثلا اگر یوزرنیم و پسورد آی‌کلاود را داشته باشند و اطلاعات روی آن ذخیره شده باشد، می‌تواند روی آی‌کلاود عکس‌های مورددار را پاک کند و به این شکل، روی همه دستگاه‌ها پاک می‌شود.»

او ضمنا تاکید می‌کند که در این صورت هم می‌توان اطلاعات حساس را قبل از حذف، روی یک درایو یا آی‌کلاود ذخیره کرد تا آن اطلاعات به‌طور کامل از میان نرود و جایی امن در دسترس باشد برای روز مبادا.

 

اگر پشتیبان نداریم چطور به تجمع برویم؟

ما پیش از این در چندین گزارش، درباره فعالیت امن دیجیتالی و خیابانی، لزوم توجه به امنیت دیجیتال، نحوه استفاده از گوشی همراه در تجمع‌ها، چت ایمن، استفاده امن از شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و توییتر، ایمیل رمزگذاری شده و نرم‌افزارهای پیام‌رسان و وی‌پی‌ان‌های امن، نوشته‌ایم.

اما احتمالا یکی از بزرگترین سوالات کسانی‌که می خواهند به اعتراضات خیابانی بروند این است که با خود موبایل ببرند یا خیر؟

نیک ولف در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «اصلا موبایل بردن در این دوره زمانه واجب شده است، چون اگر موبایل با خودت نبری، بدتر با تو برخورد می‌کنند و بنا را می‌گذارند بر اینکه شما یک نیروی تشکیلاتی آموزش دیده‌ای و بالاخره سعی می‌کنند هرطور شده یک موبایل از وسایل شما در بیاورند.»

با‌این‌حال او تاکید می‌کنند که یا موبایلی که با خود می‌بریم باید شدیدا پاکسازی شده باشد، یا اینکه دستگاه دوم ما باشد که از آن برای رد و بدل کردن اطلاعات حساس استفاده نمی‌کنیم: «بهترین راه این است که یا موبایل شدیدا پاکسازی شده با خود ببرید،‌یا یک موبایل دومی که در آن اطلاعات بسیار عادی، مثل تلفن فامیل و همسایه و همکار را دارید و مثلا عکس گل و در و دیوار و عکس خانوادگی و سوشال میدیا غیرحساس رویش نصب باشد را با خود همراه داشته باشید.» 

او در ادامه با توضیح اینکه برای جلوگیری از دسترسی ساده بازجوها به حساب‌های شبکه‌های اجتماعی یا پیام رسان‌هایی مانند «واتساپ» و «تلگرام»، باید رمز عبور دومرحله‌ای را به روشی غیر از دریافت پیامک روی سیستم مخابراتی ایران تنظیم کرد، می‌گوید: «پسورد دو مرحله‌ای را اگر به یک تلفنی خارج از ایران بفرستی که روی مخابرات ایران نیست، بسیار کمک می‌کند. یعنی به‌جای اینکه رمز دو مرحله‌ای را با اس‌ام‌اس دریافت کنند، در یک شماره خارجی کد را بگیرند. کاربران می‌توانند با اپلیکیشن‌های آتنتیکیتور نیز کد ورود را دریافت کنند، مثل مایکروسافت آتنتیکیتور یا گوگل آتنتیکیتور.»

این کارشناس امنیت اینترنت تاکید می‌کند: «اگر مجبور بودند برای دریافت کد دو مرحله‌ای شماره‌ تلفن بدهند و کد بگیرند، چنانچه فرد امینی را در خارج از ایران دارند، می‌توانند شماره او را بدهند و برای دریافت کد به او مراجعه کنند تا سیستم مخابرات ایران که رسما توسط دستگاه‌های امنیتی شنود می‌شود، به آن کد و نهایتا طریقه ورود به حساب کاربری دسترسی نداشته باشد.»