چرا خامنه ای مرتب درباره انتخاب رهبر آینده حرف می زند؟

علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در دیدار چند روز پیش با اعضای مجلس خبرگان رهبری گفته است: «در انتخاب رهبر آینده، ملاحظه‌ خدا را بکنید. احتمال این که این دوره‌ای که تازه شروع خواهد شد، مبتلا بشود به این آزمایش، احتمال کمی نیست.»

عبارت «احتمال کمی نیست» می تواند دو معنا داشته باشد؛ در طول دوره پنجم مجلس خبرگان رهبری که از خرداد ماه 95 شروع می شود و هشت سال ادامه خواهد داشت، آیت الله خامنه ای می میرد و مجلس خبرگان رهبری باید جانشین او را انتخاب کند و یا این که در طول این دوره، کسی را به عنوان قائم مقام فعلی و رهبر آینده انتخاب می کند.

گمانه زنی درباره احتمال انتخاب قائم مقام با توجه به تجربه ناموفق انتخاب آیت الله «حسینعلی منتظری» به عنوان قائم مقام روح الله خمینی، به اندازه کافی دشوار است. با این حال، یک رویه تازه هم در رویکرد علی خامنه ای نسبت به مجلس خبرگان رهبری وجود دارد؛ او 12 شهریور امسال در دیدار با اعضای این مجلس گفت: «]انتخاب این مجلس[، انتخابی است برای حاکمیت ارزش های اسلامی؛ برای اجرای احکام اسلامی؛ برای تحقق اسلام در واقعیت زندگی.»
هشتم شهریور ماه بر انتخابی بودن رهبر جمهوری اسلامی تاکید کرد و 19 دی ماه در دیدار با مردم قم گفت: «مجلس خبرگان بنا است که رهبر انتخاب کنند. [این‌] شوخی است؟... آیا کسی را انتخاب خواهند کرد که در مقابل هجمه‌ دشمن بِایستد، به خدا توکل کند، شجاعت نشان بدهد، راه امام را ادامه بدهد؟... رهبر را انتخاب خواهد کرد که کلید حرکت انقلاب در دست او است.»

28 بهمن نیز گفت: «دشمن روی مجلس خبرگان حساس است... این مجلس در وقت لازم، رهبر را معین می کند. اگر مردمی باشند دلبسته‌ به انقلاب، دلباخته‌ ملت، آگاه از توطئه‌های دشمن، ایستاده و پایدار در مقابل دشمن، یک‌جور عمل می کنند. اگر خدای نکرده این چیزها نباشد، جور دیگری عمل می کنند.»

او 20 اسفند هم در دیدار با اعضای این مجلس خاطرنشان کرد: «مجلس خبرگان باید انقلابی بماند؛ باید انقلابی فکر کند و انقلابی عمل بکند... در تفسیر این مطلب، خیلی حرف می شود زد... ملاحظات و رودربایستی‌ها را کنار بگذارند؛ خدا را در نظر بگیرند؛ وظایف را در نظر بگیرند؛ نیاز کشور را در نظر بگیرند. بر این اساس رهبر انتخاب بشود... چنان‎چه در این مرحله و در این وظیفه‌ بزرگ کوتاهی انجام بگیرد، در اساس کار مشکل به وجود خواهد آمد. این مهم‌ترین مساله است که بایستی مورد توجه قرار بگیرد.»

در واقع، او در طول شش ماه گذشته بیش تر از هر زمان دیگری بر مساله انتخاب رهبر توسط مجلس خبرگان و قدرت انتخاب این مجلس تاکید کرده است. بخشی از این توجه ممکن است به فضای انتخاباتی تعبیر شود ولی چنین تاکیدی بدون پیامد نیست؛ آن هم در فضایی که عمده برداشت ها درباره مجلس خبرگان رهبری این است: «سالی دو مرتبه می‌آیند دور هم جمع می شوند، می‌نشینند بحث های سیاسی و غیرسیاسی می کنند و بعد هم متفرق می شوند (خامنه ای، دیدار با مردم قم، 19 دی 94).
حالا رهبر جمهوری اسلامی تاکید دارد: «نباید به این چشم نگاه کرد به مجلس خبرگان.»
او گفته است این مجلس مهم ترین قدرت تعیین کننده و انتخاب کننده رهبر آینده است.

نتیجه مستقیم این رویکرد، اعتباربخشی روزافزون به مجلس خبرگان رهبری و تقویت موضع و جایگاه تک تک اعضای آن است. حال یا رهبر جمهوری اسلامی مایل است این مجلس برای واقعی بودن نمایش انتخاب رهبر آینده چنین به چشم آید و بعد بتواند این فضا و مساله را مدیریت کند و یا این که گرایش های قوی در این مجلس برای استقلال و انتخاب وجود دارد. هر چه باشد، منجر به طرح پرسش های مهمی می شود.

آیا تداوم این رویکرد می تواند به تحمیل ناپذیری کلیت این مجلس منجر شود و آن ها مستقل از فشارهای بیرونی و یا دیدگاه شخص آیت الله خامنه ای، رهبر آینده را انتخاب کنند؟ اگر چنین است، آیا رهبر جمهوری اسلامی درباره ترکیب مجلس خبرگان نگرانی خاصی دارد که مدام با آن ها به صورت علنی درباره انتخاب رهبر آینده گفت و گو می کند؟ آیا گفت و گوهای علنی، توصیه ها و هشدارهای رهبر جمهوری با مجلس خبرگان رهبری درباره رهبر آینده نشانه برنامه خاصی است؟ مثلا این که رهبر جمهوری اسلامی در حال معرفی و تحمیل فرد خاصی به این مجموعه است و ابتدا می کوشد با ترسیم الگویی از مشخصات رفتاری و فکری فرد مورد نظر، فضای لازم را برای طرح بحث به میان آورد و سپس فرد مدنظر خود را معرفی و یا تحمیل کند؟ یا این که برخی منتقدان و مخالفان او در حال بسترسازی برای معرفی چهره های مورد تایید خود هستند و رهبر جمهوری اسلامی می کوشد با ترسیم مختصات فکری و رفتاری رهبر آینده، از امکان معرفی چنین فرد یا افرادی پیش گیری کند.

مقایسه رویکرد علی خامنه ای با روح الله خمینی درباره انتخاب رهبر آینده نشان می دهد با وضعیت کاملا تازه ای مواجه هستیم. آیت الله خمینی کم تر در این باره به صورت علنی سخن گفت و در نهایت با ذکر خاطره ای از او، رهبر آینده انتخاب شد. ولی آیت الله خامنه ای به طور مکرر و علنی با ذکر صفات و ترسیم راه، درباره رهبر آینده سخن می گوید. این تفاوت روش، پیامدهای مهمی هم به دنبال خواهد داشت؛ هم در مجلس خبرگان رهبری و هم در فضای سیاسی.