دولت تدبیر یا دولت پیر؟

کهن‌سال‌ترین مجلس تاریخ جمهوری اسلامی ایران درگیر بررسی صلاحیت پیرترین کابینه پیشنهادی جمهوری اسلامی است. چرا سیاستمداران ایران هر دوره پیرتر و پیرتر می‌شوند؟ 

این هفته نمایندگان مجلس ایران مشغول بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی حسن روحانی‌اند که عجله دارد هر چه زودتر کارش را به عنوان رییس جمهور جدید شروع کند و به بحران اقتصادی و سیاسی ایران پایان دهد.

به کابینه پیشنهادی روحانی انتقادهای زیادی شد؛ این‌که چرا وزیر زن ندارد یا چرا حدود نیمی از وزرای پیشنهادی‌اش سابقه امنیتی دارند. اما در این میان، انتقادی بود که بیش‌تر از بقیه به چشم می‌آمد: کابینه جدید، خیلی پیر است.

احمد بخشایش اردستانی، نماینده اردستان در مجلس گفت: «میانگین سن کابینه 62 ‌ سال است و دولت جدید دولت سالمندان است.»

اما برخی نماینده‌ها به دفاع از سن بالای کابینه برخاستند و گفتند دراین شرایط بحرانی، تنها مردان کارآزموده می‌توانند کشور را نجات دهند. کاظم جلالی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در دفاع از کابینه گفت: «باید افرادی باتجربه مسوولیت‌های فعلی را بپذیرند و نباید بهانه‌هایی همچون سن را مدنظر قرار دهیم... اگر معدل سنی وزرا 62 سال باشد، آیا می‌توان این معدل سنی را نشانه پیری تلقی کرد؟ به نظر من این کار غیرمنصفانه است.»

محمدرضا نعمت زاده، وزیر پیشنهادی صنعت، معدن و تجارت پنج‌شنبه در پاسخ انتقادها از سن خود گفت:« برخی از دوستان به سن من ایراد گرفتند و حتی عده‌ای پرسیدند که چند بار سکته کرده‌ام... مگر قرار است در وزارت‌خانه کار یدی کنیم؟ حتا در آن صورت هم حاضریم با همه مخالفان مسابقه بدهیم.»

اگر این کابینه از خوان مجلس بگذرد و رای اعتماد بگیرد، پیرترین کابینه تاریخ جمهوری اسلامی خواهد بود. کابینه‌ای که پیرترین رییس جمهور تاریخ ایران، یعنی حسن روحانی 65 ساله آن را پیشنهاد داده است.

جوان‌ترین رییس جمهورهای ایران به ترتیب خامنه‌ای، بنی‌صدر، رجایی و احمدی‌نژاد بودند که همه در چهل و چند سالگی انتخاب شدند. پیرترین رییس جمهورهای ایران هم به ترتیب هاشمی و خاتمی بودند که در دهه پنجم زندگی به این مقام رسیدند. اما رییس جمهور جدید ایران، حسن روحانی از میانگین سنی سایر روسای جمهور ایران 15 سال پیرتر است.

اما آیا سن در سیاست ایران مهم است، آن هم در کشوری که ازسوی رهبری مادام العمر اداره می‌شود؟ پس از انقلاب 1357، آیت الله خمینی در 79 سالگی به عنوان پرقدرت ترین مرد کشور انتخاب شد.

تبعیض سنی

جامعه ایران همواره از تبعیض سنی رنج دیده، اما مانند بیش‌تر جامعه‌های سنتی، تبعیض سنی یا «سن گرایی» در ایران بیش‌تر جوانان را قربانی می‌کند تا سالمندان. در ایران پیری به معنای خردمندی دانسته می‌شود و هرچه افراد پیرتر شوند، تنها به سبب موی سفیدشان در جامعه احترام بیش‌تری خواهند داشت.

سن گرایی در بدنه سیاسی ایران هم ریشه دوانده است. پنج سال پیش وقتی اعظم طالقانی، نماینده دوره اول مجلس از سیاست‌های احمدی‌نژاد انتقاد کرد و او را رییس جمهوری «یکه تاز» خواند که به حرف کارشناسان گوش نمی‌دهد، در انتها این‌گونه استدلال کرد: «آقاي احمدي‌نژاد! براي نظرات مردم ثابت كن ارزش قایلي. من واقعاً نمي‌دانم، اين جوان گويا خيلي مانده تا پير شود.»

دوشنبه این هفته هم، هنگامی که حسن روحانی به مجلس رفت و از سن بالای کابینه‌اش دفاع کرد، استدلالش این بود که دولت او «جایی برای آزمون و خطا نیست.» و سربسته گفت پیران قابل اعتمادترند و عاری از خطا.

اما اگر تبعیض سنی این اندازه در فضای سیاسی ایران جدی است، آیا مجلس می‌تواند آن را حل کند؟ به‌ویژه که کابینه سفید موی روحانی در انتها به رای اعتماد این نمایندگان احتیاج دارد. 

زیاد نباید خوشبین بود. 9 مجلس ایران پس از انقلاب یکی از یکی پیرتر بوده‌اند و میانگین سنی نمایندگان همواره افزایش یافته است.  

جواد جهانگیرزاده، نماينده اروميه روز دوشنبه در دفاع از کابینه مسن روحانی در مجلس گفت که انتخاب کابینه‌ای جوان به معنای دور ریختن 34سال تجربه انقلاب است و شرایط کشور آنقدر بحرانی است که نمی‌توان دست به چنین خطری زد.

«دوستان در مورد سن خیلی سخن گفتند. درمورد خود مجلس، هر دوره میانگین سن نمایندگان افزایش یافته. آیا این چیز بدی است؟ اگر درباره مجلس خوب است چرا در دولت بد باشد؟... حتی ما سن ورود به مجلس را در دوره‌های مختلف افزایش داده‌ایم. هم‌اکنون 30 سال است در حالی‌که پیش از این 25 سال بود.» 

در ایران خیلی راحت می‌توان به خاطر جوانی ردصلاحیت و کنار گذاشته شد. مشکل بزرگ‌تراین است که هم جوان باشید و هم زیبا. 

انحصار قدرت

اما تبعیض سنی تنها یک روی سکه است. آنچه بر کابینه روحانی سایه انداخته، انحصار قدرت در دست نسل سیاستمدارانی است که پس از انقلاب به قدرت رسیدند و هنوز دو دوستی به آن چسبیده‌اند.

در سال‌های اول انقلاب، ایران یکی از جوان‌ترین تیم سیاستمداران را در جهان داشت. در آغاز جنگ ایران و عراق، فرمانده سپاه پاسداران محسن رضایی بود که در 27 سالگی به این مقام کلیدی انتخاب شد. اما پس از سه دهه، ترکیب سنی سیاستمداران ایران به شدت تغییر کرده است. رضایی هر چهارسال یک‌ بار برای انتخابات ریاست جمهوری نامزد می‌شود و به عنوان دبیر شورای تشخیص مصلحت ایران هنوز خیال بازنشستگی ندارد. 

رضایی 60 ساله، یکی از جوان‌ترین اعضای این شورای قدرتمند است. رییس شورای تشخیص مصلحت ایران، اکبر هاشمی رفسنجانی است که 79 سال دارد.

امسال هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور پیشین ایران دوباره نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد. اما زمانی که صلاحیتش از سوی شورای نگهابان رد شد، هیچ کدام از طرفدارانش نپذیرفتند که او با هر استانداردی، برای رییس جمهوری خیلی پیر است. برخی از هوادارانش حتا او را با چرچیل مقایسه کردند که در هفتاد و چند سالگی نخست وزیر بریتانیا شد و این کشور را در جنگ جهانی نجات داد. اما آن‌ها این نکته ساده را نادیده گرفتند که بریتانیا هم اکنون یکی از جوان‌ترین نخست وزیرهای تاریخش را دارد. 

خلاف جهت

بسیاری از اعضای کابینه روحانی تکنوکرات‌های سرد و گرم چشیده‌ای هستند که در دولت‌های هاشمی رفسنجانی و خاتمی مشغول کار بوده‌اند و حتا اگر آن روزها هم جوان بودند، اکنون بیش‌ترشان 60 سال را رد کرده اند.

حسن روحانی تبلیغات ریاست جمهوری خود را روی جوانان متمرکز کرده بود و در انتها، با رای آن‌ها بود که توانست اکثریت نسبی آرا را به دست آورد و پیروز انتخابات شود. برای همین است که پشت کردن او به جوانان در انتخاب کابینه، کمی تلخ و غیرمنتظره تفسیر شده است. 

امسال جهان شاهد دگرگونی‌های پیش‌بینی نشده‌‌ای در صحنه سیاست و رهبری بود. «بئاتریس» ملکه هلند، «حمدبن خلیفه آل ثانی» امیر قطر، «آلبرت دوم» پادشاه بلژیک و حتا «پاپ بندیکت شانزدهم» همه به سبب کهولت، قدرت را به فرزندان یا جانشینان خود واگذار کردند.

اما به نظر می‌رسد ایران مسیری خلاف جهت در پیش گرفته است. انگار ایرانیان، شکست دولت احمدی نژاد را به جوانی او نسبت داده‌اند و شاید همین سبب شده که پیرترین نامزد انتخابات امسال را به عنوان رییس جمهور جدیدشان انتخاب کنند.

در کشوری که جوانان را مسوولیت ناپذیر، افراطی و آرمانگ‌را می‌دانند، بسیاری از ایرانیان امیدوارند که روحانی سالخوره و کابینه ریش سفیدانش  بتوانند اعتدال و عمل‌گرایی را به کشور برگردانند.