۵ دستاورد زنان ایران در سال ۱۴۰۲

این گزارش درباره ۵ دستاورد عمده زنان ایرانی در سال ۱۴۰۲ است که زیر ادامه سرکوب اعتراضات زن، زندگی، آزادی آغاز شد.

****

سال ۱۴۰۲ شمسی برای زنان ایران سالی پر از فراز و فرود بود. سالی که زنان برای به رسمیت شناخته شدن حق «آزادی انتخاب نوع پوشش» نبردی روزانه را با جمهوری اسلامی آغاز کردند. به رغم سرکوب‌های شدید و همه جانبه حاکمیت زنان در سال ۱۴۰۲ تلاش کردند تا شعار «زن، زندگی،آزادی» را به زندگی روزمره پیوند دهند و از هر فرصتی برای استیفای حقوق اولیه خود استفاده کنند.

۱.مقاومت در مقابل پوشش اجباری

هنوز تعطیلات نوروز ۱۴۰۲ به پایان نرسیده بود که تصاویری از حمله یک مرد با «کاسه ماست» به دو زن بدون حجاب اجباری منتشر شد. مردی که آمر به معروف خوانده و مشخص شد که «مداح بسیجی» اهل شاندیز مشهد است. نه تنها تقریبا یک سال پس از آن حادثه همچنان مرد آمر به معروف شناسایی و مجازات نشده است که حاکمیت تمام قد به جنگ زنانی رفت که بر حق «انتخاب آزادانه نوع پوشش» پافشاری کردند.

در طول سالی که گذشت هر روزه خبر پلمپ رستوران، کافه، کتاب فروشی، هتل، مرکز خرید  به دلیل ارائه خدمات به زنان با پوشش اختیاری منتشر شد، اما مقاومت ادامه یافت.

 پس از اعتراضات «زن،زندگی،آزادی» یکی از معیارهای بخشی از شهروندان برای انتخاب مراکز خرید یا تفریحی، ارائه خدمات به زنانی با پوشش اختیاری بود و بخشی از مراکز خدماتی نیز در این راه به یاری زنان آمدند و به رغم بارها و بارها پلمپ شدن پذیرش زنان دارای پوشش اختیاری را ادامه دادند.

توقیف خودروهای دارای سرنشین زن، اقدام دیگر حاکمیت برای سرکوب زنان بود. ماه‌هاست که شماری از شهروندان از توقیف ناگهانی و غافلگیرانه خودروی خود در خیابان‌ و انتقال آن به پارکینگ توسط پلیس خبر می‌دهند.

یکی دیگر از اقدامات نظام جمهوری اسلامی برای سرکوب زنان، کنترل فضای حمل و نقل عمومی بخصوص متروها بود. استقرار گسترده نیروهای حجا‌ب‌بان در ایستگاه‌های مترو تهران آغاز و به دیگر شهرها کشیده شد؛«تونل‌های وحشت»ی که برای کنترل زنان تشکیل شدند. 

با تمام این احوال اما زنان ایرانی در سالی که گذشت، شاید بیشتر از همه عمر جمهوری اسلامی بر حق انتخاب آزادانه نوع پوشش پافشردند و به رغم تمامی سرکوب‌ها و خطرات گیسوان خود را تبدیل به نماد آزادگی کردند.

۲.شکست دادن نظام در تصویب فوری لایحه حجاب و عفاف

در سالی که گذشت سرکوب زنان تنها به مکان‌های عمومی محدود نشد. دولت سیزدهم و مجلس یازدهم دست به دست هم دادند تا با تصویب «لایحه حجاب و عفاف» حیات اجتماعی زنان و حتی مردان را محدودتر از همیشه کنند.

لایحه عفاف و حجاب با نام کامل «لایحه حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب» یکی از طرح‌های حکومت برای تحمیل حجاب اجباری در ایران است. این لایحه در اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ توسط قوه قضاییه تنظیم و به وسیله دولت «ابراهیم رئیسی» به مجلس ارسال شد.

لایحه توسط نمایندگان مجلس دستخوش تغییرات فراوانی شد و مجازات عدم رعایت قوانین جمهوری اسلامی در قبال حجاب و مقاومت در برابر مجریان قانون را نسبت به متن اولیه قوه قضائیه تشدید کرد.

 این لایحه با وجود برخواستن صدای اعتراضات گسترده در جامعه با تصویب مجلس به شورای نگهبان رفت. این شورا اما مصوبه مجلس را با سوالات و ابهامات فراوانی از جمله غلط املایی و انشایی، بازگرداند. 

 سرنوشت لایحه‌ جنجالی تا پایان سال ۱۴۰۲ در ابهام ماند و حکومت که می‌خواست با سختگیرتر کردن فوری قوانین علیه زنان، اقتدار خود را نمایش دهد، در این زمینه شکست خورد.

۳.نام‌آوری زنان ایرانی در جهان

سال ۱۴۰۲ تنها زمانی برای مقاومت زنان در مقابل حاکمیت تمامیت‌خواه نبود. این سال زمانی برای قدردانی از ایستادگی زنان نیز بود.

«خانه آزادی» نیز اردیبهشت گذشته جایزه سالانه خود موسوم به «جایزه آزادی» را به «ولادیمیر کارا مورزا»، از چهره های اپوزیسیون روسیه و نیز زنان ایران به خاطر «قدردانی از تعهد و فعالیت تزلزل‌ناپذیرشان برای پیشبرد دموکراسی و آزادی» اهدا کرد. جایزه را «آیدا قجر»، عضو تحریریه «ایران‌وایر» به نمایندگی از زنان ایران، طی مراسمی در واشنگتن دی‌سی دریافت کرد.

ماه‌ها بعد، در حالی‌که اعتراضات خیابانی در ایران فروکش کرده بودند، مقاومت مدنی زنان ایرانی در مقابل فشار حکومت برای اعمال حجاب اجباری و تداوم جنبش به شیوه‌های دیگر، نهادهای مختلف بین‌المللی را به ستایش جنبش زنان ایران وا داشت. بنیاد امریکایی «نِد» «جایزه دموکراسی» سال ۲۰۲۳ خود را به جنبش زنان ایران اهدا کرد.

در آخرین فهرست شبکه جهانی بی‌بی‌سی از «صد زن تاثیرگذار و الهام‌بخش» از سراسر دنیا نام چهار زن ایرانی نیز دیده می‌شود.

«سپیده رشنو»، نویسنده و هنرمند و از مخالفان حجاب اجباری، «پارامیدا»، دی‌جِی و تهیه‌کننده موسیقی، «الهام یوسفیان»، دانش‌آموخته حقوق و فعال حقوق افراد دارای معلولیت، و «سوفیا کیانی»، دانشجو و کارآفرین، چهار زن ایرانی مقیم ایران یا خارج از ایران هستند که نام‌شان در فهرست زنان تاثیرگذار سال ۲۰۲۳ آمده است.

در فهرست یکصد زن قدرتمند کانادا که به وسیله شبکه مدیران زن این کشور (دبلیو. ایکس. اِن) در آذرماه سال ۱۴۰۲ منتشر شده، نام سه زن ایرانی‌ هم دیده می‌شود.

«لیلی پورزند»، فعال حقوق زنان، «عاطفه مشاطان»،‌ استاد دانشگاه متروپولیتن تورنتو و «آتوسا محمودپور»، حقوقدان، سه زن ایرانی هستند که نام‌شان در این فهرست است.

۴. یک زن ایرانی دیگر و یک جایزه نوبل دیگر

مهم‌ترین رویدادی که نام زنان ایرانی را در سال ۱۴۰۲ در جهان مطرح کرد، انتخاب «نرگس محمدی» به عنوان برنده جایزه نوبل صلح بود. 

دبیر آکادمی نروژی «نوبل» پس از حاضر شدن در پشت میکروفن، سخن خود را به زبان فارسی با گفتن زن، زندگی، آزادی آغاز و سپس اعلام کرد نرگس محمدی، فعال حقوق بشر ایران که در زندان به سر می‌برد، برنده جایزه صلح نوبل امسال شده است.

بنا بر اعلام آکادمی نروژی نوبل، این جایزه به پاس سال‌ها مبارزه نرگس محمدی علیه سرکوب زنان در ایران و ارتقای آزادی و حقوق بشر به این فعال حقوق بشری تعلق گرفته است.

در روزهای پایانی سال نیز فریبا بلوچ، فعال حقوق بشر، به عنوان یکی از ۱۲ زن دریافت‌کننده «جایزه بین‌المللی زنان شجاع» معرفی شد. 

۵.سال ساخت اولین فیلم ایرانی بدون حجاب اجباری

سال ۱۴۰۲ سال عصیان سینماگران در مقابل قانون حجاب اجباری بود. برای اولین بار پس از اجباری شدن حجاب برای زنان در ایران، فیلم «کیک محبوب من» به بازیگری لیلی فرهادپور و بدون حجاب اجباری در ایران ساخته شد. سازندگان ممنوع‌الخروج‌شدهِ فیلم «کیک محبوب من»، نمایش این فیلم را که در بخش مسابقه هفتاد و چهارمین دوره جشنواره فیلم برلین حضور دارد، به «زنان باشرف و آزاده» ایران تقدیم کردند.

«بهتاش صناعی‌ها» و «مریم مقدم» کارگردانان این فیلم، در بیانیه‌ای که در آغاز نشست رسانه‌ای این فیلم در جشنواره فیلم برلین خوانده شد، نمایش افتتاحیه این فیلم را به «زنان باشرف و آزاده این سرزمین [ایران] که همواره در صف اول همه تحولات اجتماعی‌ بوده و هستند و در شکستن سد محکم تحجر و ایجاد تحول در کشور، پیش قدم شده‌اند» تقدیم کردند.

«اصغر فرهادی» کارگردان شناخته‌شده ایرانی و برنده دو جایزه اسکار، هم اوایل ماه بهمن در مصاحبه‌ با روزنامه فرانسوی «لوموند» گفته بود که دیگر نمی‌خواهد در سینمای خود موهای زنان را به‌طور «سیستماتیک» بپوشاند.

سکانس پایانی سال ۱۴۰۲ حمایت شهروندان از «زن قمی» بود که ۱۶ اسفند ماه در کلینیک «قرآن و عترت» قم توسط یک آخوند مورد تعرض قرار گرفت. انتشار تصاویر آن آخوند در حال تصویربرداری از زنی که با نوزادی در آغوش، بدون حجاب اجباری، خشم افکار عمومی را برانگیخت. این موضوع باعث شد یکبار دیگر مسئله «پوشش اختیاری»، «تحریک شهروندان علیه یکدیگر توسط حاکمیت» و «نقض حریم خصوصی شهروندان» توسط آمران به معروف در صدر اخبار قرار گیرد.

این بار هم شهروندان یک صدا، جمهوری اسلامی و سیاست‌های این نظام در رابطه با زنان را هدف پیکان انتقادات خود قرار دادند تا نشان دهند که یک سال و نیم پس از اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» تا چه اندازه حساسیت افکار عمومی نسبت به مسئله «حق زن» افزایش یافته است.