سانسور نوروزی؛ دوازدهم فروردین، روز جامعه بهایی

محمد تنگستانی 
سال ۱۳۹۶ مانند سال‌های قبل، هنر و ادبیات ایران با سانسور و خط‌ قرمز‌های زیادی دست به گریبان بود. برخلاف انتظار اغلب هنرمندان، دولت «حسن روحانی» نه تنها فضای هنری را نتوانست بازتر کند بلکه محدودیت‌ها و نارضایتی‌ها را بیش تر از قبل در بین هنرمندان عمومی کرد. با گذشت زمان و تداوم خط های‌ قرمز در چهار دهه گذشته، هنرمندان نسل جوان که در فضای اختناق زده جامعه ایران متولد شده و رشد کرده‌اند، به این دلیل که فضای اجتماعی هنر همیشه با محدودیت روبه‌رو بوده است، به شکلی رعایت این خط ها و سانسور کردن را طبیعت خود و هنر معاصر می‌دانند. عده‌ای به دلیل بسته بودن فضای هنری، به هیچ عنوان به سمت موضوعاتی که در ایران همیشه با سانسور روبه رو بوده است، نمی‌روند و به این موضوعات اصلا فکر هم نمی‌کنند. برخی دیگر به اشتباه بر این باورند که وجود سانسور سبب خلاقیت در هنر می‌شود. دسته سوم هم هنرمندان متعهد به اندیشه آزاد هستند که عملا در هنر و ادبیات رسمی ایران مشروعیت و جایگاهی ندارند و پایگاه هنری آن ها در شبکه‌های اجتماعی و توده مردم است. 
«ایران‌وایر» در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۰۰ مصاحبه با موضوع «سانسور» و «خودسانسوری» منتشر کرده که در آن‌ها به آسیب‌شناسی این دو پدیده در حوزه‌های مختلف هنری مانند موسیقی، سینما، ادبیات و نقاشی پرداخته شده است.
پیش از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، جامعه با خودسانسوری‌ها و سانسورهای فرهنگی متعددی نیز رو در رو بوده ‌است؛ یعنی سانسور در جامعه امروز تنها ثمره وجود حکومت جمهوری اسلامی نیست و بخش عظیمی از آن ریشه در فرهنگ و تاریخ گذشته ایران دارد؛ برای نمونه، در تاریخ نقاشی ایرانی بعد از «صفویه»، نگار‌گری که یکی از مهم ترین ژانرهای هنری در ایران بوده است، به موازات و هم‌راستا با شعر و داستان ایرانی قرار می‌گیرد. در ادبیات کلاسیک ایران نیز شاعران بیش تر به صورت زن پرداخته‌اند و پستان، گردن، ران و مابقی اندام زن را یا نادیده گرفته و یا کم تر به آن اشاره کرده‌اند. در نتیجه، حضور زن و اندامش به عنوان یک ابژه، از قرن‌های گذشته تا کنون کم‌رنگ‌ و کم‌رنگ‌تر شده است. نگارگری ایرانی و محوریت غالب صورت زن در گذشت زمان، ناخودآگاه جامعه امروز را آن قدر تحت تاثیر گذاشته است که اغلب زنان ایرانی زیبایی را فقط در صورت خود دنبال می‌کنند. یکی از دلایل افزایش جراحی و عمل های زیبایی صورت در ایران شاید همین نکته فرهنگی باشد. 
برهمین اساس، «ایران‌وایر» پرداختن به سانسور و مبارزه با آن را وظیفه اجتماعی همه ایرانیان می‌داند. در ویژه نامه «سانسور نوروزی» که ویژه تعطیلات نوروزی ۱۳۹۷ است، با تعدادی هنرمند که به نحوی در سال گذشته یا سانسور شده‌اند و یا در راستای مبارزه با سانسور فعالیت کرده‌اند، گفت‌وگو کرده ایم. از آن ها پرسیده ایم در سال ۱۳۹۶ چه مواردی را در هنر و زندگی‌ خود سانسور کرده اند و تصمیم دارند در سال ۱۳۹۷ چه خط های قرمزی را زیر پا بگذارند؟ اغلب هنرمندانی که ساکن ایران هستند، بدون آگاهی از فکر و تصمیم یک‎دیگر، گفتند قصد دارند به مخالفت با «حجاب اجباری» بپردازند و پدیده اجتماعی «دختران خیابان انقلاب» برایشان اهمیت دارد. تعدادی در این ۱۳ گفت‌وگو به وضوح از آزادی حجاب حمایت کردند و مابقی با خودسانسوری و اشاره غیرمستقیم، به این مهم پرداختند.  
ما در «ایران‌وایر» تصمیم گرفته‌ایم در ویژه نامه سانسور نوروزی، هر روز را به نام یکی از این هنرمندان بنامیم. امروز یازدهم فروردین ۱۳۹۷ است و روز «جامعه بهایی» نام دارد که در دهه‌های گذشته در ایران با محدویت‌های زیادی در حوزه حقوق شهروندی و تحصیل مواجه بوده‌اند. « سیمین فهندژ»، سخن‏گوی جامعه بهایی در سازمان ملل متحد است. او سی‌ویک سال پیش در شیراز زاده شده و فارغ‌التحصیل رشته خبرنگاری و علوم سیاسی در مقطع کارشناسی است.

جامعه بهایی ساکنِ ایران در سال ۱۳۹۶با چه سانسوری روبه رو بود؟

ـ جامعه بهایی در سال ۱۳۹۶ مانند چهار دهه گذشته متحمل انواع محدودیت‌ها بود و محرومیت‌های این جامعه در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، اعتقادی و فرهنگی هم چنان ادامه پیدا کرد. محدودیت در ورود به دانشگاه ، محرومیت از داشتن شغل و استخدام شدن در بخش های عمومی، خصوصی و دولتی و نیز محرومیت از زندگی در اجتماع با  داشتن حق ابراز عقیده کماکان برای آن ها وجود داشت و اخبار همۀ این آزارها در رسانه های ایران سانسور شدند. کتاب‌های درسی و تاریخی ایران پر است از مطالب غیر واقعی و غیر حقیقی در مورد بهاییان که سانسور نشده‌اند و در مقابل، بهاییان این حق را نیافته اند که به هزاران خبر، تهمت و افترایی که در رسانه‌های ایران به طور شبانه روزی علیه آن ها منتشر می شود، حتی برای یک بار و یک دقیقه جوابی بدهند. در سالی که گذشت، مثل سال‌های قبل از آن، سیاست آپارتاید اقتصادی دولت علیه بخش بزرگی از جمعیتش و تلاش‌های عمدی آن برای ایجاد فقر در یک جامعه، کشور ایران را از سرمایه بزرگ انسانی و مالی محروم کرد. در سال ۱۳۹۶ بهايیان مثل قبل بدون دلیل به زندان افتادند، بدون مدرک محکوم به سال‌ها حبس شدند، مغازه هایشان پلمپ شد و دوباره صدها جوان بهایی که می‌توانستند با قابلیت خود به کشورشان خدمت کنند و جهت بنای جامعه ای پویا و پیشرو بکوشند، از رفتن به دانشگاه و ادامه تحصیل محروم شدند. اخبار این محرومیت‌ها نه تنها سانسور شد بلکه حکومت تلاش کرد در مجامع جهانی طوری وانمود کند که بهاییان در کمال آزادی و برخورداری کامل از حقوق شهروندی زندگی می‌کنند.

آیا در سال ۱۳۹۷ هیچ تصمیمی برای رد شدن از خط های قرمز حکومتی و شکستن تابوها دارید؟
ـ یکی از اصول مهم بهاییان، پایبندی به قوانین کشور محل سکونت آن ها است. به همین دلیل حتی برای تظلم و دادخواهی، ابتدا به مراجع قانونی کشور خود مراجعه می‌کنند و معتقدند رعایت قوانین موجود از سوی مقامات کشور نیز می‌تواند ضامن رعایت حقوق شهروندی آن ها باشد. بسیاری از موارد آزار، سرکوب و بی عدالتی که بر بهاییان ایران روا می‌شود، عبور مقامات حکومتی از خط های قرمز قوانین حاکم بر کشور است؛ برای مثال، با آن که در قانون جزایی و کیفری جمهوری اسلامی ارتباط با شهروندان جرم تلقی نمی‌شود، آیت الله علی خامنه‌ای برای یک معاشرت ساده با بهاییان خط قرمز تعییین کرده و در فتوای جدیدی که در تاریخ ۶ فروردین ۱۳۹۷ منتشر شده، در جواب به این سوال که حکم معاشرت و معامله با شخص بهایی چیست، گفته است: «از هرگونه معاشرت و معامله با این فرقه ضاله و مضله باید اجتناب نمایید.»
البته این تنها فتوایی نیست که سعی بر جدا کردن بهاییان ازهم‏وطنانشان دارد. ایجاد موانعی نظیر حکم اجتناب از معاشرت و هم‎زیستی بین افراد و گروه های مختلف و تقسیم جامعه به «خودی» و «غیرخودی» و یا «دیگری» می تواند جامعه‌‌ را از پیشرفت باز دارد. این نوع خط های قرمز به این دلیل که به طور ساختگی و غیرواقعی در جامعه ایران شکل گرفته‌اند، مردم علاقه‌ای به آن ها ندارند و به نظر می‌رسد هر روز کم رنگ و کم رنگ تر می شوند و این روند ادامه پیدا خواهد کرد. این که گروه‌های مختلف درایران، از جمله بهاییان بتوانند با هم به عنوان دوست، معاشرت، مراوده و معامله و در جوار و همسایگی هم زندگی کنند و خود و دیگران را عضوی اجتماعی بدانند که رشد، تحول و تقلیب آن به کمک تک تک آن ها نیاز دارد، قدمی است بی نهایت بزرگ که باعث دمیدن نور امید در کالبد نسل امروز ایران می شود.