شاهین نجفی؛ به سانسور بگویید نه

محمد تنگستانی 
سومین نمایشگاه کتاب ناشران مستقل فارسی‌ زبان در اروپا و آمریکا همزمان با نمایشگاه‌ کتاب‌های سانسور شده در ایران، از پنج می ماه سال جاری در شانزده کشور با حضور بیش از ۱۵ ناشر ایرانی در حال برگزاری است. در بیانیه‌ای که از سوی ناشران مستقل خارج از کشور نوشته و منتشر شده، آمده است: « این نمایشگاه، رویدادی موازی با نمایشگاه کتاب تهران است و هم‌زمان با آن در شهرهای مختلف اروپا و امریکا برگزار می‌شود. ما نمایشگاه کتاب تهران‌مان را خارج از مرز ایران برگزار می‌کنیم تا فرصتی برابر در اختیار کتاب‌ها و ناشرانی قرار دهیم که به دلیل سانسور جایی در نمایشگاه کتاب تهران ندارند؛ و از این دریچه، خواننده‌ی فارسی‌زبان از خواندن کتاب فارسی بدون سانسور محروم نماند. هدف ما، تکثیر صداها و تکثر عقاید و تفکر است، تا تک‌صدایی در ادبیات و دنیای تفکر بر زبان فارسی غلبه نکند».
ما در ایران‌وایر طی سال‌های‌ گذشته به موضوع سانسور کتاب و عدم آزادی بیان در ایران پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم از زاویه‌های مختلف به این نوع از استبداد بپردازیم و نظرات نویسندگان و دست‌اندرکاران این حوزه را به شما منتقل کنیم.  ناشران ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند. ناشران دولتی، ناشران خصوصی و ناشران مستقل. تکلیف ناشران دولتی و خصوصی در ایران مشخص است. آنها برای انتشار آثار نوشته شده باید قبل از انتشار، مجوزی برای چاپ و پخش اثر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کنند. اما ناشران مستقل خارج از کشور این گونه محدودیت‌ها را ندارند و به راحتی می‌توانند آثار نوشته شده را به دست مخاطبین فارسی‌زبان برسانند ولی مشکل نحوه عرضه و ارسال کتاب به ایران و مخاطبین ساکن ایران است. با اینکه در سال‌های گذشته کتاب‌های الکترونیک عمومیت گسترده‌ای در جهان داشته‌اند اما به دلیل سنتی بودن صنعت چاپ و عدم فرهنگ سازی، مخاطب فارسی‌زبان این نیاز را حس نکرده است تا گرایش بیشتری به سمت کتاب‌های الکترونیک داشته باشد. در نتیجه وقتی ناشران مستقل خارج از ایران آثاری را منتشر و به صورت الکترونیک برای مخاطبین ایرانی عرضه می‌کنند آن کتاب‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرند. ارسال کتاب‌های کاغذی هم که موضوعی دیگر است و عملا شدنی نیست. در نتیجه ناشران مستقل با این مشکل در حال حاضر رو در رو هستند.  ما در ایران‌وایر با دست‌اندرکاران سومین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور به شهرها و کشورهای مختلف سفر کرده‌ایم تا با نویسندگان و ناشران شرکت کننده در این رویداد هنری گفت‌وگوهایی داشته باشیم.از ناشرانی که در سومین نمایشگاه کتاب ناشران مستقل حضور دارند می‌توان به انتشارات «فروغ»، «اچ اند اس مدیا»، «ناکجا» و «گردون» اشاره کرد. در ادامه گفت‌وگوی ایران‌وایر با شاهین نجفی را می‌خوانید:
در این نمایشگاه مجموعه شعر «ازازیل» شاهین نجفی از سوی انتشارات ناکجا منتشر و عرضه شده است. به گفته ناشر این کتاب، در سه  شهر لندن، کلن و هامبورگ چاپ اول این کتاب به اتمام رسیده است. با توجه به تیراژ کتاب‌های شعر در ایران  به باور من این اتفاق، خوشایند و قابل اهمیت است. 
نویسندگان مستقل باید بتوانند در کشور مادر، کتاب‌هایشان را منتشر و عرضه کنند. این ابتدایی‌ترین اصل آزادی بیان است اما در ایران طی چهل سال گذشته نویسندگان مستقل از این حق محروم بوده‌اند. ارسال کتاب‌های منتشر شده  توسط ناشران خارج از ایران به دست مخاطب ساکن ایران ناممکن و یا محدود است، اغلب کتاب‌ها را به صورت الکترونیکی عرضه می‌کنند. به عنوان یک شاعر ترجیح می‌دهید کتاب‌تان را مخاطب به صورت الکترونیک مطالعه کند یا کاغذی؟ و چه راه‌کاری به ناشران مستقل برای عرضه آثار منتشر شده به ایران پیشنهاد می‌دهید؟ 

ـ برای من هم مانند هر مولفی اهمیت دارد که کتابم توسط مخاطب خوانده شود؛ چه به صورت چاپ کاغذی و چه الکترونیک و یا pdf باشد.  با اینکه خودم هم کتاب الکترونیک می‌خوانم، اما نسخه کاغذی هنوز برایم الویت دارد.  به‌شخصه دوست دارم وقتی کتاب می‌خوانم کاغذ را لمس کنم. ناشران مستقل ایرانی باید خدماتی را برای مخاطبین ایران در نظیر بگیرند و این نیاز به ایده‌پردازی و برنامه‌ریزی دارد. انتشارات ناکجا در این دوره از نمایشگاه کتاب «تهران بدون سانسور»، ابتکار جالبی داشته است. در فصل‌نامه‌ای  شماره صفر این نمایشگاه، بخشی تکمیلی برای کتاب‌های سانسور شده در ایران مد نظر گرفته است. یعنی قسمت‌هایی که در ایران سانسور می‌شود را در این فصلنامه با ذکر شماره صفحه منتشر می‌کنند. خوب این یک راهکار خوب و مفید است. البته آموزش مخاطب هم بسیار مهم است و با توجه به بحران عدم مطالعه و پایین بودن سرانه کتاب‌خوانی در ایران باید با آموزش مخاطب موج جدیدی از کتاب‌خوانی در تمامی عرصه‌ها را به وجود آوریم نظام سیاسی ایران علاقه‌مند به ترویج علوم انسانی و مباحث نقلی و عقلی نیست و همین خود به شکاف میان فرهیخته و فرودست دامن می‌زند. موضع باید مشخص باشد می‌خواهیم به جامعه در مقابل سانسور آموزش بدهیم یا نه. این یک زنگ خطر برای همه ماست. ما باید تمام نیروی‌ فکری خود را صرف ترویج عقلانیت و آموزش کنی.  یعنی به مخاطب بگوییم؛ «مخاطب  عزیز آثار سانسور نشده را مطالعه کنید. به سانسور بگویید نه ! ». در چهار دهه گذشته چشم و ذهن مخاطب با کتاب‌های سانسور شده بمباران شده است. مسئله ترجمه نیز یک بحران اساسی در مقوله نشر کتاب‌های عرضه شده در ایران است. البته در چند سال گذشته موضوع مبارزه با سانسور، به دلیل عمومیت شبکه‌های اجتماعی، گستردگی پیدا کرده است ولی نباید فراموش کنیم که ناخودآگاه جامعه در چهل سال گذشته به فرهنگِ  سانسور تن داده است و این «ضد فرهنگ» است و باید تصحیح شود.