روناک فرجی؛ انتشار کتاب الکترونیک، دهن‌کجی به سانسور است

محمد تنگستانی

سومین نمایشگاه کتاب ناشران مستقل فارسی‌ زبان در اروپا و آمریکا همزمان با نمایشگاه‌ کتاب‌های سانسور شده در ایران، از پنج می ماه سال جاری در شانزده کشور با حضور بیش از ۱۵ ناشر ایرانی در حال برگزاری است. در بیانیه‌ای که از سوی ناشران مستقل خارج از کشور نوشته و منتشر شده، آمده است: این نمایشگاه، رویدادی موازی با نمایشگاه کتاب تهران است و هم‌زمان با آن در شهرهای مختلف اروپا و امریکا برگزار می‌شود. ما نمایشگاه کتاب تهران‌مان را خارج از مرز ایران برگزار می‌کنیم تا فرصتی برابر در اختیار کتاب‌ها و ناشرانی قرار دهیم که به دلیل سانسور جایی در نمایشگاه کتاب تهران ندارند؛ و از این دریچه، خواننده‌ی فارسی‌زبان از خواندن کتاب فارسی بدون سانسور محروم نماند. هدف ما، تکثیر صداها و تکثر عقاید و تفکر است، تا تک‌صدایی در ادبیات و دنیای تفکر بر زبان فارسی غلبه نکند. 

ما در ایران‌وایر طی سال‌های‌ گذشته به موضوع سانسور کتاب و عدم آزادی بیان در ایران پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم از زاویه‌های مختلف به این نوع از استبداد بپردازیم و نظرات نویسندگان و دست‌اندرکاران این حوزه را به شما منتقل کنیم. 

ناشران ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند. ناشران دولتی، ناشران خصوصی و ناشران مستقل. تکلیف ناشران دولتی و خصوصی در ایران مشخص است. آنها برای انتشار آثار نوشته شده باید قبل از انتشار، مجوزی برای چاپ و پخش اثر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کنند. اما ناشران مستقل خارج از کشور این گونه محدودیت‌ها را ندارند و به راحتی می‌توانند آثار نوشته شده را به دست مخاطبین فارسی‌زبان برسانند ولی مشکل نحوه عرضه و ارسال کتاب به ایران و مخاطبین ساکن ایران است. با اینکه در سال‌های گذشته کتاب‌های الکترونیک عمومیت گسترده‌ای در جهان داشته‌اند اما به دلیل سنتی بودن صنعت چاپ و عدم فرهنگ سازی، مخاطب فارسی‌زبان این نیاز را حس نکرده است تا گرایش بیشتری به سمت کتاب‌های الکترونیک داشته باشد. در نتیجه وقتی ناشران مستقل خارج از ایران آثاری را منتشر و به صورت الکترونیک برای مخاطبین ایرانی عرضه می‌کنند آن کتاب‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرند. ارسال کتاب‌های کاغذی هم که موضوعی دیگر است و عملا شدنی نیست. در نتیجه ناشران مستقل با این مشکل در حال حاضر رو در رو هستند. ما در ایران‌وایر با دست‌اندرکاران سومین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور به شهرها و کشورهای مختلف سفر کرده‌ایم تا با نویسندگان و ناشران شرکت کننده در این رویداد هنری گفت‌وگوهایی داشته باشیم. از ناشرانی که در سومین نمایشگاه کتاب ناشران مستقل حضور دارند می‌توان به انتشارات فروغ، اچ اند اس مدیا، ناکجا و گردون اشاره کرد. «روناک فرجی» سی‌وچهار سال پیش در استان کردستان زاده شد و تا آثاری مانند «مجرم به دنیا آمدم»، «خورشید کور» را منتشر و عرضه کرده است. خانم فرجی یکی از نویسندگان شرکت کننده در سومین نمایشگاه کتاب «تهران بدون سانسور» است.

در ادامه گفت‌وگوی ایران‌وایر با «روناک فرجی» را می‌خوانید:

• نویسندگان مستقل باید بتوانند در کشور مادر، کتاب‌هایشان را منتشر و عرضه کنند. این ابتدایی‌ترین اصل آزادی بیان است اما در ایران طی چهل سال گذشته نویسندگان مستقل از این حق محروم بوده‌اند. ارسال کتاب‌های منتشر شده  توسط ناشران خارج از ایران به دست مخاطب ساکن ایران ناممکن و یا محدود است، اغلب کتاب‌ها را به صورت الکترونیکی عرضه می‌کنند. به عنوان یک شاعر ترجیح می‌دهید کتاب‌تان را مخاطب به صورت الکترونیک مطالعه کند یا کاغذی؟ و چه راه‌کاری به ناشران مستقل برای عرضه آثار منتشر شده به ایران پیشنهاد می‌دهید؟

ـ به گمان من یک مولف مستقل بیش‌ترین لذتش را زمانی به‌دست می‌آورد که مخاطب آثار او را می‌خواند. شاید زمانی نسخه چاپی و فیزیکی کتاب برایم اهمیت داشت که به دست مخاطب برسد، اما خوشبختانه برای دهن‌کجی به سانسور حکومتی در ایران و با پیشرفت تکنولوژی، شرایطی فراهم آمده که در هر صورت نویسنده و شاعر در ناکجا آباد جهان هم می‌توانند با مخاطبان خود در داخلِ ایران ارتباط برقرار کنند و تشنگان کتاب بدون سانسور را از طریق انتشار نسخه الکترونیک سیراب کنند.

این کار ممکن است لطمه‌هایی به صاحب اثر و ناشر آن برساند، زیرا ناگزیر هستند که کتاب را به صورت رایگان در اختیار آنان بگذارند. اما باز می‌توان از آن به عنوان یک مقاومت اجتماعی نام برد، زیرا تجربه‌های پیشین نشان داده که مردم بسیار هوشیارتر شده‌اند و به صورت جدی پیگیر کتاب‌های بدون سانسور هستند که دلگرمی بیش‌تری برای نویسنده است. زیرا اصل مطلب، رساندن محتوا به دست مخاطب، همان مخاطبی که سال‌ها در قفس زنگ‌زده‌ی محدودیت محبوس بوده، و این لذتی وصف‌ نشدنی دارد.

با انتشار نسخه الکترونیک کتاب، مطمئنم  دسته‌ تبر سانسورچی را می‌شکنیم و این مدنی‌ترین و بدون خشونت‌ترین روش مقابله با حذف آزادی‌ بیان است.

البته نباید از تاثیر و قدرت فضای مجازی هم غافل بمانیم؛ اگر مخاطب جدی ادبیات هیچ راهی برای دستیابی به آثار نویسندگان نداشته باشد حال به مدد سوشال‌مدیا توانسته  است صدای زنده مولف را بشنود و کارهایش را دنبال کند.