کودکان مهاجر، کار و فقر؛ ابزار بازیافت زباله در تهران

شهرداری تهران می گوید اهالی پایتخت روزانه 7 میلیون و 500 هزار کیلو زباله تولید می کنند که از این میزان تنها 112 هزار کیلو در روز بازیافت می شود. آمار دقیقی از چگونگی این بازیافت در دست نیست اما بخش عمده ای از همین مقدار اندک زباله های بازیافتی در تهران نه به وسیله دستگاه های پیشرفته بلکه توسط کارگرانی ساده، فقیر و در بسیاری مواقع کم سن و سال دوباره به چرخه تولید بازگردانده می شود.

شیوه کار این کارگران به این شکل است که روزانه با کیسه های بزرگی بر دوش سلطهای زباله مناطق مختلف پایتخت را زیر و رو می کنند تا اشیایی از جنس پلاستیک، فلز، شیشه، چوب، کاغذ و  ... را پیدا کنند. پس از آن و وقتی کیسه به اندازه کافی پر شد رهسپار مراکز دریافت زباله های بازیافتی می شوند تا در ازای زباله های جمع آوری شده مبلغی پول بگیرند.

زباله دزد یا کودکان کار

برای بسیاری از ساکنان شهر تهران دیدن افرادی با لباس‌های مندرس و سیاه و دست‌های آلوده که کارشان کاویدن سطلهای زباله به دنبال اشیای قابل بازیافت است به موضوعی عادی و روزمره بدل شده. برخی مسئولان شهرداری و رسانه‌ها در ایران آنها را با عنوان «دزد زباله» معرفی می کنند و کارشان را غیرقانونی می دانند.گفتگو با خود این افراد اما نشان می دهد اغلب آنها برای شرکت های بازیافت زباله وابسته به شهرداری تهران کار می کنند.

بخش زیادی از زباله جمع کن ها در تهران را کودکان و نوجوانان تشکیل می دهند. گروهی از انها که در مرکز تهران فعالیت می کنند از اتباع کشور افغانستان هستند و برای کسب درامد و کار به ایران مهاجرت کرده اند. شرکت های بازیافت زباله نیز با دادن جای خواب و غذا از آنها می خواهند روزانه میزان مشخصی زباله قابل بازیافت جمع کنند و در ازای آن پول دریافت کنند.

«آصف» یکی از این کودکان است، 14 سال دارد و سال گذشته از شهر هرات در افغانستان برای کار به ایران آمده است، او حالا به همراه تعداد دیگری از پسرعموها و اقوام نزدیکش در یک مرکز جمع آوری و بازیافت زباله در تهران کار می کند. آنگونه که آصف گفته است آنها باید روزانه 100 کیلوگرم زباله جمع آوری کنند و به مرکز تحویل بدهند. مدیران مرکز نیز ماهانه به انها 250 تا 300 هزارتومان حقوق می دهند. آصف می گوید بیشتر این پول را برای پدر و مادرش در شهر هرات می فرستد.

همه این کودکان اما مهاجر نیستند. برخی از کودکان کار اهل ایران نیز مدتهاست به این شغل مشغولند. برخی از آنها کودکان و نوجوانان بی سرپرست و کارتن خوابی هستند که در پایتخت کسی را ندارند و با جمع کردن زباله خرج زندگی خود را تامین می کنند، برخی نیز از شهرها و روستاهای مختلف کشور برای کار و کسب درآمد به تهران آمده اند.

مرتضی 15 ساله است و بدنی ریزنقش دارد، اهل شهر داراب در استان فارس است، می گوید پنج ماهی می شود که برای کار به تهران آمده و از همان ابتدا به این کار مشغول شده است. او را در یکی از خیابانهای شهر در حالی که کیسه ای بزرگتر از هیکل خودش را بر دوش می کشد می بینم، کیسه اش جایی برای زباله های بیشتر ندارد. اما سر راهش به هر سطل زباله جدیدی که می رسد باز هم کنار آن توقف می کند و تا کمر در آن فرو می رود شاید باز هم چیز مناسبی پیدا کند.

مرتضی می گوید:« دارم پولهایم را پس انداز می کنم که تا چند وقت دیگر این کار را ول کنم، اما چون شرکت به من جای خواب داده اند فعلأ راضی هستم.» او هم باید روزانه بین 50 تا 100 کیلوگرم زباله جمع آوری کند، به گفته مرتضی:«همه کسانی که در این کار هستند هفت روز هفته کار می کنند تا زباله بیشتری جمع کنند و پول بیشتری دربیاورند اما روزهای جمعه زباله کم است.»

به غیر این کودکان کسان دیگری هم هستند که به کار جمع آوری و فروش زباله مشغولند، کارتن خوابها، معتادها و افراد کم درآمد دیگر، بسیاری از آنها تنها محل کسب درآمدشان از همین راه است. در پاره ای مواقع درگیری ها و رقابتهایی بر سر جمع اوری زباله های یک منطقه خاص میان این افراد با کسانی که به صورت مستقیم برای شرکت های بازیافت کار می کنند رخ می دهد.

روند تولید زباله در دنیا نزولی در ایران صعودی

به گفته مسئولان میزان تولید زباله در ایران بر خلاف دیگر کشورهای دنیا روندی صعودی دارد و همین موضوع به چالشی مهم بدل شده است. سعيد متصدي، معاون محيط زيست انساني سازمان حفاظت محيط زيست چندی پیش  در نشست هم انديشي مديريت پسماندهاي ساحلي کشور، درباره موضوع زباله در ایران گفت:« نبود آموزش مردمي به منظور کاهش توليد زباله يکي از چالش هاي مهم مديريت پسماند کشور است، از طرفی افزايش توليد زباله در ايران خلاف روند کاهش توليد زباله در دنياست و اين روند، آنچنان صعودي است که در برخي شهرها حتي جمع آوري روزانه زباله در موارد متعدد هم جوابگو نيست، درحالي که در برخي شهرهاي دنيا، بازه زماني جمع آوري زباله به دوروز يا سه روز يک بار افزايش يافته است.»

از میزان کل زباله های تولید شده در تهران 30 درصد زباله قابل بازیافت است و مابقی در گورستان زباله‌های پایتخت یعنی منطقه کهریزک دفن می شود. از طرفی به گفته مسئولان شهرداری تنها 5 درصد از کل زباله های خشک و قابل بازیافت تهرانی ها دوباره به چرخه تولید بر می گردد. این عدد تنها حدود 1.5 درصد کل زباله های تولید شده در تهران را شامل می شود.

مطالعات انجام شده در حوزه پسماند توسط وزارت کشور نشان مي دهد سرانه توليد روزانه زباله براي هر نفر 700 گرم است. بر همین اساس میزان کل زباله تولید شده در کشور به صورت سالانه در حدود 20 میلیون تن براورد شده است، از ميزان کل زباله هاي توليدشده در کشور 20درصد توسط روستاييان و 80درصد مابقي را ساکنان شهرها توليد مي کنند.

با اين همه، آمار و ارقام اعلام شده از سوي مسوولان نشان مي دهد از اين ميزان تنها 20درصد زباله هاي شهري بازيافت مي شود. 20درصد زباله شهري به نسبت کل زباله هاي توليدي در کشور برابر با سه ميليون و160هزار تن مي شود. اين عدد حکايت از آن دارد که سالانه 16ميليون و 610 هزار تن زباله توليدشده سوزانده یا در زمين دفن مي شود.