پیچیدگی های تجربه سقط جنین در روابط آزاد

مهشید شهیدی

با تغییرات اجتماعی و اقتصادی در دهه های اخیر، الگوهای سنتی روابط زن و مرد که در قالب رابطه زناشویی و خانواده تعریف می شده، دچار دگرگونی گشته است. بر همین مبنا ما با شکل های جدیدی از روابط نظیر هم خانگی، دوستی و روابط آزاد عاطفی و جنسی مواجه هستیم. متعاقب این شکل از زیست مسائلی به وجود آمده که تا کنون به دلایل فرهنگی و سیاسی از پرداختن به آن ها خودداری شده، چرا که ساختارهای رسمی هر شکلی از این روابط را سرکوب و محدود می کند.  

یکی از این تجربیات در زندگی روزمره که وابسته به جسمی زنانه است، تجربه بارداری ناخواسته و سقط جنین در روابط آزاد است. باید توجه داشت همانگونه که فوکو اشاره می کند بودن در جهان و آگاهی انسانی تا حد زیادی توسط بدن معین می شود و ما قادر نیستیم معانی و اشکال ابژه ها را بدون ارجاع  دادن آن به نیروهای بدنی که با آن ها درگیر هستیم مثل احساس، زبان و آرزو درک کنیم و بدن زیسته تنها یک شی در این جهان نیست بلکه راهی برای بودن در جهان است. (اباذری و حمیدی، 1387)

بنابراین باید توجه داشت آن هنگام که لذت جسمی، سرخوشی و از خود فراموشی در عمل جنسی صورت می گیرد و فرد قواعد فرهنگ را به نفع طبیعت در هم می شکند و به عرصه بی خویشتنی و فاقد ذهنیت می رسد آیا این آزادی بدن امری دو سویه برای مرد و زن به حساب می آید یا نه؟

قطعن در چنین شرایطی، تجربه یک جسم زنانه می تواند آزادی بدن را با محدودیت مواجه کند و زنان را در وضعیتی مخاطره آمیز قرار دهد، ضروری است اشاره شود در این شرایط مسئولیت فیزیکی، عاطفی و درد و رنج حاصل از حاملگی های ناخواسته به زنان تحمیل می شود. از سوی دیگر در این موارد امکان انتخاب نگهداری فرزند وجود ندارد و فرد ناگزیر است به بارداری خود پایان داده و سقط را برگزیند، البته در شرایطی که «مادری» نقش طبیعی و مطلوب برای زنان تعریف شده، اگر زنی در خارج از چهارچوب های رسمی و حاکمیتی علاقه مند و متمایل به حفظ فرزند خود باشد به ویژه برای زنانی که روابط هم خانگی را جایگزین ساختار رسمی ازدواج کرده اند، این امکان هرگز وجود نداشته و نگهداری فرزند در چنین شرایطی غیر طبیعی و غیر قانونی دانسته می شود، بنابراین باید توجه داشت در هر صورت این آزادی بدن زنانه است که با محدودیت رو به رو است.  به سبب همین تابوی سقط جنین ، فشار اجتماعی و داغ ننگ آن از یک سو و از سوی دیگر غیر قانونی بودن این عمل سبب می شود تا زنان به سقط های ناایمن دست بزنند که سبب  به خطر افتادن سلامت روحی و جسمی آن ها می شود. 

بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، شرایط ناسالم سقط عبارت است از : « انجام کورتاژ و سقط جنین توسط فرد ناکار آزموده و فاقد تخصص لازم و یا در شرایطی که فاقد امکانات پزشکی لازم است و یا هر دوی آن ها» (فلاح، 1385)

حاملگی های ناخواسته به خصوص در کشورهایی که از قانون منع سقط تبعیت می کنند، در موارد زیادی سقط های غیربهداشتی را به دنبال دارد و مطالعات نشان داده که عوارض سقط های غیر قانونی از علل شایع بستری نمودن زنان جوان در کشورهای در حال توسعه است که این عوارض شامل خونریزی شدید، پارگی رحم، جراحت دستگاه تناسلی و... می باشد. (عبدی و همکاران، 1392)

بر اساس تحقیقات اقبال شاه[1] و الیزابت اهمان با عنوان «الگوی سنی سقط جنین غیر ایمن در مناطقی از کشورهای در حال توسعه» بیش از نیمی از سقط های غیر ایمن در  میان زنان 15 تا 30 ساله رخ می دهد که 14 درصد از آن ها زیر 20 سال هستند ولی به هر  حال الگوی سنی سقط های غیر ایمن در مناطق مختلف به شدت با یکدیگر متفاوت است. در آسیا 60درصد از سقط های غیر ایمن در میان زنان زیر 30 سال است. (سرائی و روشان ، 1391)

سازمان جهانی بهداشت نیز تخمین می زند هر ساله نزدیک به 68 هزار زن در جهان با سقط های ناایمن جان خود را از دست می دهند و در حدود 99 درصد از این زنان در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند، جایی که سقط جنین در آن به وسیله قانون محدود شده و فاقد سرویس های مراقبت از سلامت زنان است. در مجموع کسانی که به خاطر سقط های ناایمن جان خود را از دست می دهند. ده ها نفر از هزاران زنی هستند که رنج های مزمن و جبران ناپذیری را به خاطر سقط های ناایمن متحمل می شوند. (فلاح، 1385) 

باید توجه داشت بررسی و واکاوی مسئله سقط جنین بیش از هر چیز نشان دهنده مناسبات قدرت جنسی است و در جوامعی که قدرت زنان زیاد است، زنان باروری خود را کنترل می کنند و در جوامعی که باروری منشأ اصلی کسب حیثیت برای زنان است، شیوه های کنترل و باروری کمتر در دسترس زنان قرار دارد.(هام و گمبل، 1382: 166)

بنابراین در جامعه ما فشارهایی که به لحاظ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بر روی زنان در جهت سیاست های افزایش جمعیت و کنترل ابزار پیشگیری از بارداری اعمال می شود، سبب می شود زنان به ویژه در طبقات پایین جامعه با آسیب های بیشتری مواجه شوند.

آلن گاتچمر اشاره می کند، در شرایطی که قانون اجازه سقط جنین را نمی دهد زنان متمول می توانند در شرایطی سالم و ایمن جنین خود را سقط کنند اما زنان روستایی و فقیر با رجوع به افراد ناکارآزموده و غیر متخصص جان خود را به خطر می اندازند. (فلاح، 1385)

آنچه در بررسی تجربه سقط جنین در روابط آزاد اهمیت دارد، مناسبات برابر میان زنان و مردان در امور جنسی از جمله احترام کامل به حیثیت زنان و مسئولیت مشترک نسبت به رفتار جنسی و پیامدهای آن است. چرا که در چنین روابطی که به طور رسمی به ثبت نمی رسد آنچه ضروری و لازمه این شکل از روابط است، تعهد اخلاقی و عاطفی است. بنا براین در شرایطی که زنان با مسئله حاملگی های ناخواسته رو به رو می شوند، مشارکت و همدلی مردان می تواند در کاهش احساسات منفی و نگرانی ها موثر باشد.

هاسفلو و هانسن (1995) عنوان کرده اند که 47 درصد از زنان که تحت شرایطی چون حمایت شریک، بهبود شرایط اقتصادی و مشورت با آن ها قرار گرفته اند، ناراحتی بعد از سقط جنین در آن ها کاهش پیدا کرده است. (فلاح، 1385)  

این نشان می دهد که زنان باید هر چه بیشتر تلاش کنند تا حق کنترل بر بدن خود را داشته باشند، به این معنی که حق کنترل بر بدن بخش اساسی آزادی انسان را تشکیل می دهد، بر این اساس باور به لزوم کنترل زن بر جسم خود به عنوان یک حق از باور به شأن انسانی زن مانند مرد بر گرفته شده است. بنابراین زنان باید فارغ از اجبار، تبعیض و خشونت از روابط عاطفی و جنسی خود بهره ببرند و در این راستا ضروری است تا بیش از پیش از تجربیات خود سخن بگویند تا اختلاف زندگی واقعی زنان و مکانیسم هایی که بسیاری از این زندگی ها را نامرئی ساخته است آشکار شده و زنان به میدان بیایند تا حقایق که نادیده گرفته می شوند را بیان کنند.  

 

 

منابع:

اباذری، یوسف و نفیسه حمیدی، 1387،« جامعه شناسی بدن و پاره ای مناقشات»، نشریه پژوهش زنان، دوره 6، شماره 4، صص 160-127.

سرائی، حسن و پگاه روشان،1391 «سنجش عوامل اجتماعی موثر بر نگرش زنان باردار به سقط عمدی» نشریه زن در توسعه و سیاست، دوره 10، شماره 2، صص 23-5.

رفیعی فر، شهرام و سعید پارسی نیا،1380 «خشونت علیه زنان: بیانیه های سازمان جهانی بهداشت» تهران: نشر تندیس. 

عبدی، فاطمه و همکاران، 1392،«بررسی تطبیقی قوانین سقط جنین در کشورهای جهان» فصلنامه تاریخ پزشکی، سال پنجم، شماره هفدهم. صص 111-79.

کریمی، فاطمه، 1389، «تراژدی تن: خشونت علیه زنان». تهران :روشنگران و مطالعات و زنان

فوکو، میشل 1392،« اراده به دانستن»، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.  

فلاح، مریم، 1385،«مطالعه سقط جنین های ارادی و تجربه زیسته زنان(مطالعه موردی زنان ساکن تهران) »پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مطالعات زنان، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران .

میرزازاده، افسانه،1392، «سقط جنین، فردگرایی و جامعه گرایی»فصلنامه اخلاق پزشکی، سال هفتم، شماره 24، صص 137-113 .

هام، مگی و سارا گمبل، 1382، «فرهنگ نظریه های فمنیستی» ترجمه فیروزه مهاجر، فرخ قره داغی و نوشین احمدی،تهران: نشر توسعه.