۶۰ سال پیش: اولین گام به رسمیت شناخته شدن حقوق بشربین‌المللی رنگین‌کمانی‌ها

رها پارسانژاد

۱۷ دسامبر، مطابق با ۲۶ آذر ماه امسال یک جشن تولد ۶۰ سالگی در جامعه رنگین‌کمانی برقرار بود. در این روز ۶۰ سال از روزی که منشا تولد حقوق بشر جامعه اقلیت جنسی و جنسیتی(LGBT) یا همان جامعه رنگین‌کمانی در اروپا است، می‌گذرد. ۱۷ دسامبر ۱۹۵۵ مردی که از او تنها  حرف اول اسم و فامیلش را می دانیم، در حالی که ۱۳ ماه از محکومیت زندان ۱۵ ماهه‌اش به اتهام رابطه با هم‌جنس را گذرانده بود، شکایت خود مبنی بر نقض حقوق  بنیادینش به عنوان یک انسان را  بر اساس «کنوانسیون اروپایی حقوق بشر»، در کمیسیون اروپایی حقوق بشرمطرح کرد.

اطلاعات ما از این پرونده قضایی به دلیل جلوگیری از انتشار مدارک مربوط بسیار محدود است اما می دانیم «دابلیو. بی» (W.B) مردی بوده که در جمهوری فدرال آلمان به سبب دو پرونده رابطه با هم‌جنس به ۱۵ ماه حبس محکوم شده بوده است. در آن زمان، ماده ۱۷۵ و ۱۷۵الف «قانون مجازات آلمان فدرال» هر نوع رابطه جنسی میان دو مرد و تلاش به این کار را جرم می دانست. گستره این مواد برای اعمال مجازات آن قدر وسیع بود که برای هر نوع عملی، از بوسیدن تا برقراری رابطه جنسی را مستوجب مجازات‌هایی جدی می‌کرد.

در خصوص آن که این مرد دقیقاً  به چه دلیلی محکوم شده بود، اطلاعاتی موجود نیست اما مطمئن هستیم که طرف دیگر رابطه او کودک یا فردی نابالغ نبوده است. چراکه او در آن صورت باید بر اساس ماده ۱۷۶ قوانین جاری در آلمان فدرال آن زمان و به اتهام تجاوز به کودک محاکمه و مجازات می‌شد.

در سال  ۱۹۵۵، تنها دو سال از اجرایی شدن کنوانسیون اروپایی حقوق بشر می‌گذشت و W.B بی آن که از وکیل یا مشاور حقوقی بهره‌مند شود، شکایت بسیار کوتاه دوصفحه‌ای خود را از زندان به کمیسیون اروپایی حقوق بشر فرستاد. او در آن مدعی شد که  بر اساس ماده ۲ این کنواسیون که به «حق حیات» اشاره دارد، ماده ۸ مرتبط به «احترام به حریم شخصی»، ماده ۱۴ که اصل «عدم تبعیض بر اساس جنسیت» را یادآوری می‌کند و ماده ۱۷ مرتبط با موارد «سوءاستفاده از حق»، حقوق بشر او نقض شده است.

این اولین باری بود که شخصی که با هم‌جنس خود رابطه‌ای برقرار کرده بود، به دلیل نقض حقوق انسانی خود در کمیسیون اروپایی شکایت می‌کرد.

اما کمیسیون اروپایی حقوق بشر در زمان بررسی شکایت تنها به دو ماده ۸ و ۱۴ کنواسیون استناد کرد. به استناد ماده ۸، شاکی ادعا کرده بود با جرم شناختن هم‌جنس گرایی و رابطه با هم‌جنس، حق او در احترام به حریم خصوصی و زندگی شخصی نقض شده است زیرا بر اساس این ماده، باید به زندگی شخصی و خانوادگی افراد احترام گذاشت.
هم چنین، از آن جا که در همان زمان رابطه جنسی میان دو زن در آلمان جرم نبود، W.B ادعا کرده بود به استناد ماده ۱۴، به دلیل جنسیتش - یعنی مرد بودنش - مورد تبعیض قرار گرفته است.

کمیسیون اروپایی حقوق بشر در جملاتی کوتاه و صریح هر دو ادعا را رد و اعلام کرد که کنواسیون به کشورهای عضو اجازه داده است که هم‌جنس‌گرایی و روابط هم‌جنس‌ها را جرم بدانند. به عبارت دیگر، کشورها حق دارند با هدف حمایت از سلامت و اخلاق عمومی جامعه خود، حقوق ناشی از ماده ۸ و ۱۴ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر را محدود کنند.

اگرچه تصمیم کمیسیون با توجه به فضای آن سال ها، یعنی زمانی‌ که هم‎جنس‎گرایی و میل احساسی و جنسی به هم‌جنس، بیماری و نشانه عدم سلامت محسوب می‌شد، خیلی هم غیرمنتظره نبود اما نکته تعجب برانگیز این است که هر دو ماده ۱۷۵ و ۱۷۵الف قانون مجازات آلمان از دوره فاشیسم نازی باقی مانده بودند و توقع می‌رفت این  کمیسیون با دقت و وسواس بیش تری با موضوع برخورد کند.

با وجود این‌که  شکایت W.B رد شد اما شجاعت و جسارت این مرد بی‌نام و نشان، پایه و اساسی برای گام‌های همه افرادی شد که پس از آن به دنبال کسب حقوق قانونی خود بودند. در واقع، چارچوبی که در این دعوا مطرح شد، به ویژه استناد به ماده ۸ و احترام به حریم خصوصی و زندگی شخصی افراد با هر گرایش جنسی، بارها و بارها در دعاوی مختلف مورد استفاده قرار گرفت و کمیسیون نیز هر بار به استناد همان رأی پرونده W.B، شکایت‌ها را رد می کرد.

بالاخره تقریباً 30 سال بعد و در سال ۱۹۸۱، دادگاه اروپایی حقوق بشر در فرآیند بررسی شکایت مردی به نام «ددجن» (Dudgeon) بر علیه کشور بریتانیا که دقیقاً بر اساس همان چارچوب شکایت W.B مطرح شده بود، جرم دانستن هم‌جنس‌گرایی و رابطه جنسی بین مردان را نقض حقوق بشر اعلام کرد.

حالا در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۵،  ۶۰ سال از روزی که عضوی از جامعه رنگین‌کمانی و هم چنان به حاشیه رانده شده بر اساس گرایش جنسی و هویت جنسیتی،  برای احقاق حقوق بنیادین انسانی خود به دادگاه حقوق بشری شکایت کرد، می گذرد و هم جنس گرایی و رابطه جنسی بین هم‌جنس‌ها در آلمان دیگر جرم نیست؛ هر روز به تعداد کشورهایی که در سراسر جهان، حقوق بشر و شهروندی اعضای این جامعه را به رسمیت می‌شناسند، افزوده می‌شود اما راه درازی تا رسیدن به دنیایی که در آن همه انسان‌ها فارغ از جنس و جنسیت و گرایش جنسی‌، آزاد و برابر زندگی کنند، پیش رو است. 

برای مطالعه بیش تر مراجعه کنید به:

Johnson, Paul, and Paul R. Johnson. Homosexuality and the European court of human rights. Routledge, 2013.