ای‌.پی «کوالا» در خیابانی دوطرفه

گفت‌وگو با فرجام سعیدی
محمد تنگستانی 

در سال‌های گذشته، لغو کنسرت‌های موسیقی و عدم مجوز انتشار آلبوم‌‌ به برخی از نوازندگان و خوانندگان در ایران به  خبری تکراری اما با اهمیت در اغلب رسانه‌ها تبدل شده است. 
به موازات لغو کنسرت‌های موسیقی و سخت‌گیری‌های حکومت جمهوری اسلامی در راستای حذف برخی از ژانر‌های موسیقی و هدایت سلیقه مخاطب به سمت ایدئولوژی‌های فکری حکومت، تعدادی از هنرمندان متعهد و مستقل در این عرصه، به واسطه شبکه‌های اجتماعی، بدون اهمیت دادن به خواسته‌های حکومت ایران و سلیقه‌ای که طی دهه‌های گذشته هدفمند هدایت و  به تربیت مخاطب پرداخته است در حال فعالیت هستند.  مشروعیت یک اثر هنری و معرفی هنر به جامعه می‌تواند یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های هنری هر فردی باشد. در ایران عده‌ای به واسطه رانت‌ها و حمایت‌های دولتی و حکومتی به دنبال این مشروعیت هستند که به آنها هنرمندان دولتی و حکومتی می‌گوییم و برخی به واسطه شبکه‌های اجتماعی به دنبال معرفی هنر و اثر هنری خود به مخاطب هستند و مشروعیت آثارشان را در جایی به غیر از دستگاه‌های دولتی و امنیتی جست‌وجو می‌کنند. 
در سال‌های گذشته هنرمندان بیشماری به واسطه شبکه‌ها، سایت‌ها و رسانه‌های اینترنتی به موازات فعالیت‌های فرهنگیِ، حکومت ایران در راستای سانسور صدا‌های متفاوت در موسیقی، فعالیت کرده‌اند. یکی از این افراد «فرجام سعیدی» است. به باور من آقای سعیدی در راستای آموزش مخاطب در هنر موسیقی و عرضه آثاری متفاوت با استفاده از اشعار شاعرانی مانند «حسین پناهی»، «فروغ‌ فرخزاد» و «عمران صلاحی» فعالیت‌های خوبی داشته است.  سادگی در بیان واژگان، استفاده از تکنیک‌هایی که برای مخاطب موسیقی ایرانی تازگی دارد و به اشتراک گذاشتن تجربه‌های آکادمیک موسیقی با مخاطب  و ساده زیستی با شعر معاصر ایران از خصوصیات کارهای «فرجام سعیدی» است.  آقای سعیدی برخلاف اغلب هنرمندان موسیقی، شعر و ساز را در یک سطح می‌گذارد و اثرش را عرضه می‌کند.  فرجام سعیدی مدتی پیش پنج آهنگ در قالب یک ای.پی Extended Play با عنوان «کوالا» منتشر کرد.
در صنعت موسیقی هنگامی که سه آهنگ در یک مجموعه عرضه می‌شود به آن «دمو» و اگر پنج آهنگ باشد آن را ای.پی معرفی می‌کنند و بیش از هشت آهنگ در مجموعه «یک آلبوم» معنی می‌شود. بعد از گذشت یک هفته بر اساس آمار کانال تلگرام این خواننده و نوازنده بیست‌ونه ساله زاده تهران هر آهنگ بین ۴۸ هزار تا ۹۰ هزار بازدید داشته است.  این آمار برای من در راستای مبارزه با سانسورهای دولتی، آمار قابل اهمیتی در راستای  مبارزه‌ فرهنگی با تفکرات حکومتی محسوب می‌شود. اما نظر فرجام سعیدی درباره انتشار و عرضه آثار به واسطه شبکه‌های اجتماعی چیست؟ این خواننده ترانه‌های آلترناتیو و اعتراضی‌ به ایران‌وایر می‌گوید:
ـ به این دلیل که از دوازده سالگی در هلند زندگی کرده‌ام و آموزش دیده‌ام، استفاده و اهمیت از شبکه‌های اجتماعی را زود متوجه شدم. استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای من مثل خیابانی دو طرفه است.  اتفاقات و دغدغه‌های جامعه ایران را از طریق این شبکه‌ها پیگیری می‌کنم و در مسیر بازگشت، تجربه‌ها و کارهایم را هم، در جامعه تزریق می‌کنم. مخاطبین من کسانی هستند که فرم‌های عام در موسیقی را نمی‌پسندند. موسیقی عام یعنی مجموعه‌ای از کلیشه‌ها. سازنده موسیقی عام، نوازنده‌ و آهنگ‌سازیست که نسبت به آن کلیشه‌ها آگاه است اما از آن آگاهی برای بالاتر بردن سواد مخاطب تلاش نمی‌کند و مخاطب را در همان سطح نگه می‌دارد. موسیقی من و افرادی که مانند من فکر می‌کنند، قاعدتا از درک اداره و سازمان‌های سانسورچی ایران جلوتر است. آنها چیزی در مورد فرم نمی‌دانند. در ای.پی «کوالا» شعرهایی وجود دارد که با مجوز وزارت ارشاد در ایران منتشر شده‌اند، یعنی از تیغ سانسور گذشته‌اند. اما کاری که من در نحوه و عرضه آنها در این ژانر موسیقی کرده‌ام تفاوت زیادی با درک و سواد سانسورچی‌ها دارد. آنها اگر از چیزی سردرنیاورند قاعدتا متوقف‌اش می‌کنند در نتیجه افرادی که می‌خواهند در این ژانر موسیقی کار کنند باید به سمت شبکه‌های اجتماعی بروند. هرچند، این را هم باید بگویم هرگز میل به انتشار آلبوم موسیقی به صورت رسمی و دولتی در ایران نداشته‌ام. اما اینگونه شروع کردم که بگویم کار به صورت واقعی باید غیردولتی و مستقل باشد، یعنی از ابتدا تکلیف مشخص باشد که ما می‌‌خواهیم در مورد موسیقی مستقل حرف بزنیم. حالا به اهمیت شبکه‌های اجتماعی که تریبون‌های مردمی  تعریف می‌شوند می‌رسیم و موضوع دور زدن سانسور. افرادی که دنبال کننده هنر هستند، آن هم هنری که نفس وجودی آن درتغییر ماهیت است که، هویت پیدا می‌کند. نه آن هنری که قرن‌هاست ثابت مانده و در حال تکرار خود است. برای همین در شبکه‌های اجتماعی یک داد و ستدی بین من به عنوان تولید کننده و آنها به عنوان مخاطب ایجاد می‌شود. حکومت بین من به عنوان «فرستنده پیام» و آنها به عنوان «گیرنده » در حال ایجاد پارازیت است. اگر من به شعور و درک مخاطب در اثرم اهمیت نداده باشم و اتفاقی جدید برای او به ارمغان نیاورده باشم خوب، قاعدتا آن پارازیت‌ها مخاطب را به سمت دیگری هدایت می‌کند.  اما وقتی من به عنوان یک هنرمند متعهد وارد صحنه می‌شوم، از شعرهایی استفاده می‌کنم که زبان و دغدغه‌های مشترک ماست و با تجربه‌هایم در موسیقی واقعی، برای آنها آهنگ سازی می‌کنم آنجاست که توانسته‌ام پارازیت و سانسور‌ها را دور بزنم و از شبکه‌های اجتماعی به عنوان تریبونی مردمی به نفع هنرم استفاده کنم. 

از فرجام سعیدی بیشتر بخوانید

یکی از موضوعاتی که در هنر ایران به آن کمتر پرداخته شده «اقتصاد هنر» است. فرهنگی اشتباه در جامعه ما وجود دارد که می‌گوید، هنرمند برای پول کار نمی‌کند. درحالی که اگر فردی قرار باشد به شکلی حرفه‌ای در حوزه‌ای فعالیت کند باید از لحاظ مالی بتواند زندگی کم‌دغدغه‌ای داشته باشد.  در یادداشت‌ها‌وگفت‌وگوهایی برای شما، در مورد اهمیت و ارزش «اقتصاد هنر» نوشته‌ام.  در ادامه این گفت‌وگو از فرجام سعیدی پرسیدم. اقتصاد هنر برای او چه اهمیتی دارد. او در پاسخ به این پرسش گفت: «اقتصاد هنر سبب مشروعیت من به عنوان یک هنرمند مستقل می‌شود». 
ـ تاجایی که اقتصاد محور داستان نباشد و لطمه‌ای نزد بودنش اهمیت دارد. منظورم این است که هنر قاعدتا نباید فقط برای پول باشد. پول بخشی از ماجرا برای تداوم کار یک هنرمند است. وقتی به صورت حرفه‌ای وارد هنر می‌شوید یعنی هزینه‌ کرده‌اید، مثلا درس آن رشته را خوانده‌اید و یا حداقل کلاس‌ها و دوره‌هایی را پشت‌سر گذاشته‌اید. این‌ها همه هزینه‌بردار است، وقتی به مرحله تولید و اجرا هم می‌رسید باز هزینه دارید. مثلا هزینه استودیو، ضبط و یا هزینه دستمزد نوازندگان. قاعدتا تا زمانی که بخشی از یک اثر هنری، در جامعه ایران به عنوان مارکت شناخته نشود وضعیت بد است. البته عدم وجود قانون کپی رایت، مخصوصا در موسیقی هم به نبود تفکر نسبت به اقتصاد هنر کمک می‌کند.  در ایران صداوسیما و ارگان‌های موازی به قانون کپی‌رایت در پخش آثار هنرمندان موسیقی وفادار نیستند و در این بدآموزی سهم زیادی دارند. 
وقتی یک حکومت به عنوان مدیر یک جامعه به حق و حقوق هنرمندان در انتشار و عرضه آثارشان اهمیت ندهد، نباید از مردمی که آموزش ندیده‌اند انتظار داشت. یک جامعه در صورتی رشد می‌کند که  آموزش دیده باشد. حالا که حکومت به مردم آموزش نمی‌دهد گمان می‌کنم وظیفه خودمان است که این خلاء را پر کنیم. به هرحال برای من به شخصه «اقتصاد هنر» اهمیت دارد، در بین ایرانی‌ها یک تفکر اشتباهی وجود دارد. وقتی هنرمندی اثرش را به صورت رایگان در اختیار مخاطب می‌گذارد، می‌گویند خوب این برای دلش کار می‌کند و جدی نیست. برای همین من فکر می‌کنم در جامعه ایران اهمیت دادن به اقتصاد هنر سبب مشروعیت می‌شود.