مانا نیستانی؛ انتشار کتاب، یک صنعت و حرفه است

محمد تنگستانی 
سومین نمایشگاه کتاب ناشران مستقل فارسی‌ زبان در اروپا و آمریکا همزمان با نمایشگاه‌ کتاب‌های سانسور شده در ایران، از پنج می ماه سال جاری در شانزده کشور با حضور بیش از ۱۵ ناشر ایرانی در حال برگزاری است. در بیانیه‌ای که از سوی ناشران مستقل خارج از کشور نوشته و منتشر شده، آمده است: « این نمایشگاه، رویدادی موازی با نمایشگاه کتاب تهران است و هم‌زمان با آن در شهرهای مختلف اروپا و امریکا برگزار می‌شود. ما نمایشگاه کتاب تهران‌مان را خارج از مرز ایران برگزار می‌کنیم تا فرصتی برابر در اختیار کتاب‌ها و ناشرانی قرار دهیم که به دلیل سانسور جایی در نمایشگاه کتاب تهران ندارند؛ و از این دریچه، خواننده‌ی فارسی‌زبان از خواندن کتاب فارسی بدون سانسور محروم نماند. هدف ما، تکثیر صداها و تکثر عقاید و تفکر است، تا تک‌صدایی در ادبیات و دنیای تفکر بر زبان فارسی غلبه نکند». ما در ایران‌وایر طی سال‌های‌ گذشته به موضوع سانسور کتاب و عدم آزادی بیان در ایران پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم از زاویه‌های مختلف به این نوع از استبداد بپردازیم و نظرات نویسندگان و دست‌اندرکاران این حوزه را به شما منتقل کنیم. 
ناشران ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند. ناشران دولتی، ناشران خصوصی و ناشران مستقل. تکلیف ناشران دولتی و خصوصی در ایران مشخص است. آنها برای انتشار آثار نوشته شده باید قبل از انتشار، مجوزی برای چاپ و پخش اثر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کنند. اما ناشران مستقل خارج از کشور این گونه محدودیت‌ها را ندارند و به راحتی می‌توانند آثار نوشته شده را به دست مخاطبین فارسی‌زبان برسانند ولی مشکل نحوه عرضه و ارسال کتاب به ایران و مخاطبین ساکن ایران است. با اینکه در سال‌های گذشته کتاب‌های الکترونیک عمومیت گسترده‌ای در جهان داشته‌اند اما به دلیل سنتی بودن صنعت چاپ و عدم فرهنگ سازی، مخاطب فارسی‌زبان این نیاز را حس نکرده است تا گرایش بیشتری به سمت کتاب‌های الکترونیک داشته باشد. در نتیجه وقتی ناشران مستقل خارج از ایران آثاری را منتشر و به صورت الکترونیک برای مخاطبین ایرانی عرضه می‌کنند آن کتاب‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرند. ارسال کتاب‌های کاغذی هم که موضوعی دیگر است و عملا شدنی نیست. در نتیجه ناشران مستقل با این مشکل در حال حاضر رو در رو هستند. ما در ایران‌وایر با دست‌اندرکاران سومین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور به شهرها و کشورهای مختلف سفر کرده‌ایم تا با نویسندگان و ناشران شرکت کننده در این رویداد هنری گفت‌وگوهایی داشته باشیم. از ناشرانی که در سومین نمایشگاه کتاب ناشران مستقل حضور دارند می‌توان به انتشارات «فروغ»، «اچ اند اس مدیا»، «ناکجا» و «گردون» اشاره کرد. مانا نیستانی کارتونیست نامدار ایرانی، یکی از نویسندگان شرکت کننده در سومین نمایشگاه کتاب «تهران بدون سانسور» بود.
در ادامه گفت‌وگوی ایران‌وایر با مانا نیستانی را می‌خوانید:

نویسندگان مستقل باید بتوانند در کشور مادر، کتاب‌هایشان را منتشر و عرضه کنند. این ابتدایی‌ترین اصل آزادی بیان است اما در ایران طی چهل سال گذشته نویسندگان مستقل از این حق محروم بوده‌اند. ارسال کتاب‌های منتشر شده  توسط ناشران خارج از ایران به دست مخاطب ساکن ایران ناممکن و یا محدود است، اغلب کتاب‌ها را به صورت الکترونیکی عرضه می‌کنند. به عنوان یک کارتونیست ترجیح می‌دهید کتاب‌تان را مخاطب به صورت الکترونیک مطالعه کند یا کاغذی؟ و چه راه‌کاری به ناشران مستقل برای عرضه آثار منتشر شده به ایران پیشنهاد می‌دهید؟ 

ـ من "کتابساز" نیستم که سه ماهی یک جلد بیرون بدهم، طراح و نویسنده کتاب کامیک و گرافیک نوول‌ام که هر کتابش دست کم یک سال‌و‌نیم تا دو سال طول می کشد تا آماده شود. این کار من است، برایش انرژی و عمر می‌گذارم، البته دوست دارم مخاطبین بیشتری حاصل کارم را ببینند اما باید بتوانم از این راه، ارتزاق هم بکنم. انتشار کتاب، یک صنعت و حرفه است و تعداد زیادی آدم باید بتوانند از این راه زندگی کنند تا پویا و جاندار باشد: ناشر، گرافیست، ویراستار، تصویرساز، مترجم و... پس مساله فقط عرضه کتاب جوری که به دست همه برسد نیست، تبدیل انتشار به صنعتی درآمدزاست که بتواند نیرو و انرژی بیشتری جذب کند، تا محصولاتی بهتر به بار آورد. فرض کنید همین الان سانسور به طور کامل برداشته شود، چقدر بر تیراژ ناچیز کتاب داخل کشور اضافه خواهد شد؟ همین الان ناشران ایرانی خارج از کشور عناوین متعددی کتاب بدون سانسور منتشر کرده‌اند، آیا میزان فروش به نسبت جمعیت ایرانیان خارج نشین، قابل قبول بوده؟ اگر موسیقیدان‌های محبوب و پرطرفداری مثل محسن نامجو و شاهین نجفی کتاب در نمی‌آوردند، خرج و دخل ناشری مثل ناکجا جور در می‌آمد؟!  بسیار خوب، کتاب‌ها را مفت و مجانی در شبکه‌های اینترنتی بصورت پی دی اف قرار بدهیم به این امید که تعداد بیشتری ـ دوهزار نفر به جای دویست نفر ـ  آنها را بخوانند. تولیدکنندگان کتاب از چه راه باید گذران زندگی کنند؟ رانندگی تاکسی و کارگری؟ کار عار نیست اما کدام فرصت را صرف آفرینش کنند؟  به جز ایده‌های سمبلیک و البته ارزشمند مثل جشنواره کتاب بی‌سانسور یا عرضه قاچاقی و فروش زیرزمینی تعدادی محدود از کتاب‌ها در داخل کشور، هیچ راهی واقعا عملی و ثمربخش نخواهد بود مگر این که فکری به حال تأمین تولیدکنندگان کتاب و تبدیل نشر ـ چه اینترنتی دیجیتالی و چه چاپی ـ به "حرفه" بکند.