محمود دولت‌آبادی: «شاملو شاعری بود ممتاز»

۲ مرداد ۱۳۷۹ احمد شاملو، یکی از نامدارترین شاعران معاصر ایران درگذشت. با مرگ او، دوره‌ای از شعر ایران که به نام «شعر سپید» شناخته می‌شود به سر آمد و با این حال شعر شاملو ماند و ماندگار شد.

در نکوداشت احمد شاملو ویژه‌نامه‌ای تهیه کرده‌ایم. در دومین بخش این ویژه‌نامه با محمود دولت‌آبادی، نویسنده بزرگ ایران درباره زبان‌آوری شاملو و تسلط او بر لایه‌های گوناگون زبان گفت‌و‌گو کرده‌ایم. می‌خوانید:  

 گمان می‌کنید اگر شاملو اهل تحقیق ادبی نبود و فقط  شاعر بود، به همین اندازه بزرگ و ماندگار می‌شد؟ 

اصلاً شاملو اگر شاعر نبود، به سمت زبان، آن هم به آن وسعت نمی‌رفت. اصل جوهره شعری شاملو بود که او را در عرصه ادبیات وسیع ایران و همچنین ادبیات پر وسعت دنیا عاشق زبان و ادبیات کرد. به‌ این ‌ترتیب هیچ‌ چیزی را از شاملو نمی‌شود کم یا اضافه کرد. شاملو شاعر درجه‌ یک بزرگی بود؛ ممتاز بود و شعرهای ممتازش همچنان ماندگار است. مترجم درجه‌ یکی هم بود. زبان‌آور فوق‌العاده‌ای بود و به تنهایی فراهم‌آورنده زبان کوچه بود، همه این‌ها به علاوه بخشی از کارهای متفرقه‌ای که انجام داد در سینما و روزنامه‌نگاری و غیره، مجموعه‌ای را می‌سازد که احمد شاملو را برای ما بسیار عزیز و محترم می‌کند. 

 می‌گویند زبان شاملو، زبان فاخری است. اگر چنین است مردم چگونه با زبان فاخر او رابطه می‌گیرند، اشعار او را می‌خوانند و لذت می‌برند؟

اینجا می‌گویند زبان فاخر، اما آن زبان، خراسانی است در اصل. زبان خراسانی زبانی متفاوت با زبان مردم نیست. ما هم هنوز در خراسان به همین زبان، با‌‌ همان نحو صحبت می‌کنیم، و این دلیل زبان خاصی نیست که فکر می‌کنند مردم چون مردم هستند و در خیابان و کوچه هستند زبان را متوجه نمی‌شوند. زبان امری است که از ژن مادر می‌آید و هر آنچه فارسی باشد، مردم فارسی‌زبان آن را درمی‌یابند. چه زبان به‌اصطلاح لیچاری صادق هدایت باشد چه زبان شاملو که عده‌ای به آن می‌گویید فاخر، ولی من می‌گویم زبان فارسی است. به‌خصوص هیچ خواننده‌ فارسی‌زبانی انتظار ندارد که از زبان به‌اصطلاح کوچه و بازار شعر بزرگ ساخته شود و البته در جای خودش وقتی موقعیت اجتماعی اقتضاء کند، زبان کوچه هم کارایی خودش را دارد، مثل زبانی که مرحوم دهخدا به کار می‌برد یا مثلاً زنده‌یاد جمال‌زاده استفاده می‌کرد. همه این‌ها زبان فارسی هستند، یعنی قابلیت‌های زبان فارسی هستند و برای همه ما خیلی گرامی‌اند. 

اهمیتی که شاملو برای زبان کوچه و بازار قائل بود چه تأثیری در زنده نگه‌ داشتن ادبیات عامیانه داشت؟ برای مثال شعر «پریا» را در نظر بگیریم.  

صد در صد اهمیت زیادی داشته است. چون تمام جوان‌های دوره من و بعد از دوره من هنوز هم آن شعر را گوش می‌دهند. به زبانی که شاملو در «پریا» به کار گرفته می‌گوییم زبان افسانه‌ای که به زبان مادران ما گفته می‌شود. شاملو در این عرصه هم نشان داد که بسیار موفق است. در هر زمینه‌ای که شاملو کار می‌کرد واقعاً کارش ممتاز بود. زبان افسانه‌ای هم بخشی از زبان است که شاملو به آن مسلط بود.