اسکار به سبک ایرانی

سالن نمایشی عظیم را در نظر بگیرید که غرق در جلا و شکوه است. همه ظرفیت ۳۳۳۰ نفری آن، لبالب پر شده است. روی صحنه پر بیننده‌‌ترین شوی تاریخ دارد اجرا می‌شود، حدود نهصد میلیون نفر در سرتاسر دنیا تماشاگر آن هستند. بعدا تعداد بیشتری حتی، اخبار و حواشی‌اش را از رسانه‌های مختلف دنبال می‌کنند. فقط نزدیک به پانزده میلیون توئیت ِمرتبط، حین پخش زنده مراسم رد و بدل می‌شود. و هیجان وقتی به اوج می‌رسد که این عبارت از روی صحنه شنیده می‌شود: «و جایزه اسکار تعلق می‌گیرد به ...» 

اصلا انگار «ساندرا بولاک» با آن لباس زیبای باشکوه‌اش، خرامان بر صحنه لغزیده بود تا مهم‌ترین نقش زندگی‌اش را بازی کند. پاکت را که باز کرد تا نام «اصغر فرهادی» را برای دریافت اسکار اعلام کند، هفتاد میلیون قافله دل همراه کارگردان از جا برخاست و از پله‌ها بالا رفت. اصغر فرهادی هم متقابلا جایزه‌اش را به «مردم سرزمین‌اش» تقدیم کرد که «به همه فرهنگ‌ها احترام می‌گذارند و از دشمنی‌ها بیزارند».* 

محمد حقیقت، روزنامه‌نگار و پژوهش‌گر سینما در این رابطه می‌گوید: «مطمئنا کسی که جایزه اسکار را برای فیلم غیرانگلیسی زبان دریافت می‌کند تبدیل به قهرمان ملی کشورش می‌شود. اتفاقی که برای اصغر فرهادی افتاد و دیدیم که در بازگشت چه استقبال پرشوری هم ازش به عمل آمد و با وجود همه ممانعت‌ها، جمعیت فراوانی به فرودگاه رفت تا احساس غرور و خوشحالی‌اش را با او تقسیم کند.» 

جایزه بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان تنها اسکاری‌ست که فقط به فرد اهدا نمی‌شود و درواقع کارگردان، آن‌را به نمایندگی از کشورش دریافت می‌کند. به همین دلیل اهمیت آن برای کشورهای مختلف دوچندان است. «محمد حقیقت» اعتقاد دارد که به اهمیت این جایزه در سال‌های اخیر افزوده شده است. «با گسترش رسانه‌های جمعی و همگانی شدن ماهواره و اینترنت، دیگر مردم حتی در شهرستان‌های دور و کوچک هم به دنبال این هستند که ببینند آیا فیلمی از کشورشان در لیست پنج کاندیدای نهایی هست یا نه؟ و اگر باشد اخبار آن را لحظه به لحظه دنبال می‌کنند. تبلیغاتی که امروزه رسانه‌ها پیرامون مراسم اسکار انجام می‌دهند با سابق قابل مقایسه نیست و همین باعث شده که اهمیت آن بیش از پیش جلوه کند.» 

و البته افزونی اهمیت باعث شده حرف و حدیث‌های انتخاب فیلم هم بیش‌تر شود. طبق قوانین آکادمی از هر کشور تنها یک فیلم می‌تواند برای بررسی و داوری اعضای آکادمی ارسال شود، و این فیلم باید از اول اکتبر سال قبل تا آخر سپتامبر سال جاری حداقل یک‌هفته نمایش عمومی داشته باشد. محمد حقیقت می‌گوید همین قانون اخیر باعث شده چند فیلم خوب ایرانی که می‌شد شانس حضور در فهرست ماقبل نهایی (فهرست نه-تایی که قبل از اعلام پنج کاندیدای نهایی معرفی می‌شود) برای‌شان متصور بود از قافله‌ی اسکار بیرون بمانند. «قصه‌ها از رخشان بنی‌اعتماد و عصبانی نیستم از رضا درمیشیان فیلم‌های خیلی خوبی هستند که متاسفانه هنوز در ایران اکران نشده‌اند و به همین بهانه از فهرست بازماندند. ولی عدم حضور «ماهی و گربه» ساخته شهرام مکری سوال برانگیز است. این فیلم که از نظر ساختار بسیار نوآورانه‌‌است و تاکنون جوایز زیادی هم از جشنواره‌های مختلف برده حتی در فهرست نهایی هیئت انتخاب نیز قرار ندارد.» 

امروز
«امروز» جدیدترین فیلم رضا میرکریمی است که به عنوان نماینده ایران راهی اسکار هشتاد و هفتم خواهد شد. البته شاید این تصمیم، جبرانیه‌ای باشد برای عدم ارسال «یک حبه قند» این کارگردان در سال ۱۳۹۱، یعنی زمانی که مسئولان سینمایی وقت با یک تصمیم انقلابی مراسم اسکار را تحریم کردند.  
نقش‌های اصلی «امروز» را پرویز پرستویی و سهیلا گلستانی ایفا می‌کنند. در این فیلم، یونس راننده تاکسی کهنه‌کاری است که در پایان یک‌روزِ  کاری به زن جوانی کمک می‌کند تا به بیمارستان برسد. غافل از اینکه در بیمارستان اتفاقات زیادی در انتظارِ اوست.

«امروز» از میان این ده فیلم برای معرفی به آکادمی انتخاب شده است: 

 «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» آخرین ساخته بهروز افخمی
 «استرداد» ساخته علی غفاری
 «برف» از مهدی رحمانی 
 «تنهای تنهای تنها» از احسان عبدی‌پور 
 «چ» آخرین فیلم ابراهیم حاتمی‌کیا  
«خسته نباشید» فیلم مشترک افشین هاشمی و محسن قرایی
«خط ویژه» ساخته مصطفی کیایی
«زندگی مشترک آقای محمودی و بانو» ساخته روح‌الله حجازی
 «سر به مهر» از هادی مقدم‌دوست

به گفته محمد حقیقت «امروز» و بقیه فیلم‌هایی که کمیته انتخاب نماینده سینمای ایران اعلام کرده هیچ‌کدام شانسی برای قرار گرفتن در میان فیلم‌های نهایی اسکار (حتی شورت‌لیست یا فهرست نه-تایی ماقبل نهایی) ندارند. او نمایندگان دیگر کشورها را بسیار قدر می‌داند و برای چند فیلم شانس بالایی در کسب جایزه قایل است. از جمله «ایدا» ساخته «پاول پاولیکوفسکی» از لهستان، و «مامی» ساخته «اگزویه دولان» کارگردان بیست و پنج ساله کانادایی. «فرانسه هم قرار است به زودی فیلم انتخابی‌اش را معرفی کند. از چند سال قبل که بر سر انتخاب فیلم «پرسپولیس» مرجانه ساتراپی جنجال در گرفت قرار شده است که هر سال اعضای کمیته انتخاب فیلم در فرانسه تغییر کنند. امسال در میان اعضای این کمیته اشخاص سرشناسی نظیر «تییری فرمو» رئیس جشنواره کن و «سرژ توبیانا» رئیس سینماتک فرانسه هستند.»
در ایران هم اعضای کمیته انتخاب فیلم‌ها سالیانه تغییر می‌کنند ولی به غیر از سال ۱۳۹۰ که تقریبا همه در انتخاب «جدایی نادر از سیمین» متفق‌القول بودند، هر ساله انتخاب نماینده ایران با حرف و حدیث فراوان و گاه جنجال همراه بوده است. 

ایران تا به حال ۲۳ بار برای شرکت در مراسم اسکار اقدام کرده است:
 دایره مینا (داریوش مهرجویی)/۱۳۵۶، باد صبا (آلبرلاموریس)/۱۳۵۷، (از ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۲ تحریم اسکار)، زیردرختان زیتون (عباس کیارستمی)/۱۳۷۳، بادکنک سفید (جعفرپناهی)/۱۳۷۴، گبه (محسن مخملباف)/۱۳۷۶، بچه های آسمان (مجید مجیدی)/۱۳۷۷، رنگ خدا (مجید مجیدی)/۱۳۷۸، زمانی برای مستی اسب‌ها (بهمن قبادی)/۱۳۷۹، باران (مجید مجیدی)/ ۱۳۸۰، من ترانه ۱۵ سال دارم (رسول صدرعاملی)/ ۱۳۸۱، نفس عمیق (پرویز شهبازی)/ ۱۳۸۲، لاک پشت‌ها هم پرواز می‌کنند (بهمن قبادی)/ ۱۳۸۲، خیلی دور، خیلی نزدیک (رضا میرکریمی)/ ۱۳۸۴، کافه ترانزیت (کامبوزیا پرتوی)/۱۳۸۵، میم مثل مادر (رسول ملاقلی پور)/۱۳۸۶، آواز گنجشگ‌ها (مجید مجیدی)/۱۳۸۷، درباره الی (اصغر فرهادی)/۱۳۸۸، بدرود بغداد (مهدی نادری)/ ۱۳۸۹ ، جدایی نادر از سیمین (اصغر فرهادی)/ ۱۳۹۰، (۱۳۹۱ تحریم اسکار)/ گذشته (اصغر فرهادی)/ ۱۳۹۲ 
تا به حال  یک‌بار در سال ۱۳۷۷ مجید مجیدی با فیلم «بچه‌های آسمان» در میان پنج کاندیدای نهایی قرار گرفته و یک‌بار نیز اصغر فرهادی «با جدایی نادر از سیمین» مجسمه طلایی را به خانه آورده است. حال باید منتظر بنشینیم و ببینیم امسال «امروز»رضا میرکریمی چه خواهد کرد. 

 

* صحنه دریافت اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان توسط اصغر فرهادی: