پنج سال است که مسوولان دولتی در ایران با ارایه آمار تکراری می‌گویند بین سه تا هفت میلیون کودک کار در کشور وجود دارد. طی پنج ساله اخیر، بیماری کرونا و مشکلات معیشتی کودکان بسیاری را از مدرسه و فضای خانه و خانواده بیرون کشیده و کودکان کار بسیاری تحویل جامعه داده‌اند.
«شیوا حریرفروش»، فعال حقوق کودک به «ایران‌وایر» می‌گوید طی دو سال اخیر، بین ۳۰ تا ۳۵ درصد به کودکان کار در ایران اضافه شده است.
این فعال حقوق کودک با تاکید بر این که پدیده کودک کار حتی بر اساس قوانین مصوب ایران، غیرقانونی است، می‌گوید با این کودکان با عطوفت برخورد کنید و به جای دادن پول به آنها غذا، پوشاک، کتاب یا وسایل نقاشی بدهید.
***
فعالان حقوق کودک می‌گویند آمار ارایه شده دولتی در مورد جمعیت کودکان کار در ایران درست نیست چرا که هر کودکی که از درس جا مانده باشد، بدون تردید وارد یکی از آسیب‌های اجتماعی، از جمله جامعه کودکان کار شده است.
شیوا حریرفروش می‌گوید طبق آمار دولتی، تنها سه میلیون کودک در دوران همه‌گیری کرونا از تحصیل بازماندند که بدون تردید بخش زیادی از این کودکان به بازار کار گرویده‌اند.
به گفته این فعال حقوق کودک، جامعه تغییرات فراوانی طی پنج سال گذشته به خود دیده و همه‌گیری کرونا، رشد فزاینده فقر و مهاجرت گسترده بخشی از مردم افغانستان به ایران چهره اجتماعی جامعه ایران را تغییر داده است.
کرونا با کودکان کار چه کرد؟
در بیش از دو سالی که کرونا در همه جا رخنه کرد و زندگی لنگ قرنطینه بود، کودکانی که به اینترنت و تجهیزات آموزشی دسترسی نداشتند، سه میلیون کودک بازمانده و محروم از تحصیل روی دست نظام آموزش و پرورش در ایران ماندند. فعالان حقوق کودک می‌گویند یکی از مصادیق ترک تحصیل، ورود کودکان به بازار کار است.
با توجه به آمار رسمی کودکان ترک تحصیل کرده، حریرفروش می‌گوید می‌توان نتیجه گرفت که این تعداد کودک هم به آمار کودکان کار اضافه شده‌اند و کشور با رشد فزاینده کودک کار مواجه بوده است.
۴ میلیون کودک در میان اسناد دولتی مفقود شده‌اند
بر اساس آمار رسمی در ایران، کودکان کار بین سه تا هفت میلیون برآورد می‌شوند و با این حساب، حدود چهار میلیون کودک در این آمار نامشخص هستند که جمعیت کمی هم نیستند.
«مینا دشتبالی»، مددکار اجتماعی در ایران به «ایران‌وایر» می‌گوید بر اساس تجریه زیسته، می‌بینیم که این روند رو به رشد و تعداد کودکان کار و خیابان رو به افزایش است. اما آیا تمام این کودکان، اتباع ایرانی هستند؟
مقام‌های رسمی در ایران می‌گویند ۸۰ درصد کودکان کار در ایران اتباع غیرمجاز هستند؛ کودکان مهاجری که به صورت غیرقانونی و تنها برای کار وارد کشور شده و جذب باندهای مافیای کودکان کار می‌شوند که به گفته فعالان حقوق کودک، تنها دلیل این مساله نبود سیستم حمایت از کودکان در ایران است.
کسی به همه کودکان کار فکر کرده است؟
تنها عنوان آنها کودک کار است که کودکی را نزیسته‌اند ولی انواع مختلفی دارند.
بیشتر مردم فقط کودکی که پشت چراغ قرمز شیشه ماشین‌ها را پاک می‌کند یا هر کودکی که بسته‌ای در دست برای فروش دارد را به عنوان کودک کار می‌شناسند.
شیوا حریرفروش، فعال حقوق کودکان می‌گوید: «بیشتر مردم کودکان گل فروش و آدامس فروش و آن‌هایی که شیشه ماشین‌ها را پاک می‌کنند، به عنوان کودک کار می‌شناسند. تعدادی از کودکان کار تبعه پاکستان و افغانستان هستند که در ایران زندگی می‌کنند. حتی برخی از آنها هویت و شناسنامه ندارند و برای امرار معاش مجبور به این کار هستند.»
این فعال حقوق کودک ادامه می‌دهد: «تعدادی از این کودکان کار را وقتی می‌بینید، احساس می‌کنید هیچ خانواده‌ای ندارند و شبانه‌روز در خیابان‌ها زندگی می‌کنند و در پارک‌ها می‌خوابند. این‌ها کودکان از خانه بریده‌اند. آسیب‌پذیرترین بچه‌ها هم همین گروه هستند، چون به کرات دیده شده است که در پارک‌ها می‌مانند و چه دختر و چه پسر، مورد تجاوز و آزار و اذیت قرار می‌گیرند. این‌ها کودکان بی پناهی هستند. تعدادی از کودکان کار نیز خانواده‌های به سامانی ندارند، پدر و مادرشان معتادند و بچه‌ها مجبور به کار کردن می‌شوند. حتی ممکن است به سمت مواد فروشی کشیده شده باشند. آنها برای تامین مواد پدر و مادر لاجرم هستند که به خرید و فروش مواد کشیده شوند.»
حریرفروش از مواجهه خود با یک کودک کار که فروشنده مواد مخدر و مصرف کننده بوده است، می‌گوید: «در ابتدا به این شکل کار نمی‌کرد ولی چون پدر و مادر برای گرفتن مواد او را فرستاده بودند، شخص مواد فروش این کودک را به مواد فروشی ترغیب کرده بود که درآمد داشته باشد. این کودک و امثال این کودکان چون باید خواهر و برادران کوچک‌تر خود در خانه را سیر کنند، به این سمت و سوق کشیده می‌شوند.»
او با اشاره به اهمیت وجود خانواده در کنار کودکان کار می‌‌افزاید: «این کودکان حداقل پدر و مادر بالای سرشان هست؛ حتی بد. شب‌ها به خانه و سرپناه بر می‌گردند و حتی با وجود والد بد، بی سرپناه نیستند.»
این فعال حقوق کودک دسته دیگر کودکان کار را کودکان خانواده‌هایی می‌داند که به اندازه‌ای آسیب دیده‌اند که حاضر به ترک خانه و زندگی در خیابان و در کنار کودکان خیابان هستند.
می‌گوید: «دسته دیگر کودکانی را شامل می‌شود که به دلایل بسیار، از جمله فقر خانواده، مجبور به کار کردن هستند و بچه بزرگ خانواده مجبور است بقیه را هم به دوش بکشد و این احتمال دارد مدرسه بروند و کار هم بکنند.»
شاید بتوان نام این گروه از کودکان کار را «کودک سرپرست» گذاشت که سرپرستی افراد بزرگ و کوچک خانواده را عهده‌دار شده و نان آورانی کوچک هستند.
کودکان کار، فضای مجازی و رنج بردگی
جامعه فقیرتر شده ایران در این سال‌ها چندین محصول جدید کودک کار نیز عرضه کرده است؛ کودکان کار خانگی و کودک اینفلوئنسرها. کودکان کار خانگی به آن دسته از کودکانی اطلاق می‌شوند که برای کار در منازل به کار گمارده شده و نه بیمه دارند و نه کسی از آنها اطلاعی در دست دارد. کودکان دیگر هم دسته‌ای هستند که توسط والدین یا سرپرستان خود برای درآمدزایی از طریق اینترنت مورد بهره‌کشی قرار می‌گیرند.
به گفته حریرفروش، پدیده کودک اینفلوئنسرها به قدری جدید است که حتی «پیمان‌نامه حقوق کودک» هم جایی برای آن پیش‌بینی نکرده بود.
این فعال حقوق کودک می‌گوید: «در زمان تصویب پیمان‌نامه حقوق کودک، این مقدار دسترسی به فضای مجازی نبود. یکی از نیازهای ما همین بررسی فعالیت کودکان در فضای مجازی است. چون خانواده‌ها می‌توانند از طریق فضای مجازی درآمدزایی کنند، قطعا کودکان زیبا و نحوه صحبت کردن آنها و گفت‌وگوهایشان به دلیل تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب و جذب دنبال کننده موجب سوءاستفاده از آنها می‌شود.»
آیا حق و حقوق کودکان کار به درستی پرداخت می‌شود؟ قانون کار چه می‌گوید؟
کودکان کار از بیمه محروم هستند و هیچ حق و حقوقی به آنها تعلق نمی‌گیرد. در بسیاری از موارد هم این کودکان مورد آزار و اذیت قرار کارفرما قرار می‌گیرند.
طبق «قانون کار»، کارگاه‌هایی که زیر پنج نفر کارگر دارند، نیازی به طبقه‌بندی مشاغل یا اعلام شرایط کارگران به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ندارند. کودکان عموما در این کارگاه‌ها مشغول به کار هستند و کارفرماها می‌توانند حق و حقوق آنها را پایمال کنند.
چه‌گونه باید با کودکان کار برخورد کرد؟
شیوا حریرفروش می‌گوید مردم خیلی درست نمی‌دانند که چه‌طور باید با کودکان کار رفتار کرد.
این عضو نهاد مدنی در ایران اضافه می‌کند: «اصلا به کودکان کار و خیابان پول ندهید. حتما در اتومبیل‌های خود خوراکی، لباس، اسباب بازی و وسایل نقاشی به همراه داشته باشید. کودکان کار و خیابان عموما با سوءتغذیه مواجه هستند و به غذای گرم و مناسب دسترسی ندارند یا دچار گرسنگی مفرط هستند.»
پیمان‌نامه حقوق کودک در مورد کودکان کار چه می‌گوید؟
پیمان‌نامه حقوق کودک یک کنوانسیون بین‌المللی است که حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان را بیان می‌کند. دولت‌هایی که این معاهده را امضا کرده‌اند، موظف به اجرای آن هستند و شکایت‌های راجع به آن به کمیته حقوق کودک سازمان ملل متحد ارجاع می‌شود.
ایران جزو امضا کننده‌های این معاهده است. پیمان‌نامه حقوق کودک کار برای کودکان را غیرقانونی عنوان کرده است. طبق این پیمان‌نامه، هر فرد زیر ۱۸ سال، کودک تعریف می‌شود.
براساس قانون کار ایران و طبق «قانون حمایت از اطفال و نوجوانان» مصوب سال ۱۳۹۹، هر فرد زیر ۱۸ سال، کودک و نوجوان می‌شود و طبق قانون کار، زیر ۱۸ ساله‌ها نباید سرکار حضور داشته باشند. بنابراین، پدیده کودک کار غیرقانونی و غیرمجاز است و می‌توان با آن مقابله کرد.
مردم از حکومت چه مطالبه‌ای دارند؟
فعالان جامعه مدنی می‌گویند بنا کردن سیستمی مبتنی بر اصول انسانی که بتوان کودکان کار را شناسایی و به آنها کمک کرد، باید از اصلی‌ترین مسایل مورد درخواست مردم باشد. در شرایط فعلی، سیستمی برای حمایت و شناسایی درست کودکان کار و خیابان وجود ندارد.
شیوا حریرفروش این سوال را مطرح می‌کند که شهروندان چه میزان به حقوق و وظایف شهروندی خود عمل می‌کنند؟
او توضیح می‌دهد طبق قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، شهروندان و تشکل‌های غیردولتی که در حوزه آسیب‌ها و حقوق کودکان فعال هستند، مکلف هستند که هرجا ببینند کودکی مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد، از تحصیل باز می‌ماند و به هر نوعی از او سوءاستفاده می‌شود، چه جنسی، چه کلامی و چه فیزیکی، مثلا حمل بار سنگین که خلاف قانون است، به مراجع قانونی، از جمله اورژانس اجتماعی گزارش دهند. قطعا باید از حقوق شهروندی خودمان بیشتر آگاهی پیدا کنیم تا بتوانیم به این کودکان کمک کنیم.»
این فعال حقوق کودک می‌گوید: «به هم‌دیگر یاد بدهیم اگر به کودکان کار کمک نمی‌کنیم، به آنها بی احترامی هم نکنیم. با کودکان کار بدرفتاری نکنید، این کودکان انسان‌های آسیب دیده‌ای هستند که اگر پای صحبت‌های‌شان بنشینید، از خودتان شرمنده می‌شوید.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر
ضمن تشکر از مباحثی که خانم حریر فروش مطرح کردند و درد و رنجی که در حال حاضر بر زندگی بخش عمده ای از کودکان ساکن در این سرزمین روا می شود، به نظر من موضوعی که می بایست از نقطه نظر جامعه شناسی و روانشناسی مورد توجه قرار گیرد، این است که کودکانی که در چنین شرایطی زندگی می کنند در بزرگسالی نیز با مشکلات متعددی روبرو خواهن د بود و قطعا یک شهروند عادی در جامعه نخواهند بود و این افراد در بزرگسالی و حتیدوره نوجوانی مستعد انواع بزه کاری هستند و افرادی که خود در این شرایط نمی بینند، قطعا زندگی آنها تحت تاثیر رفتار بزهکاری این افراد در آینده قرار خواهد گرفت، بنابراین زندگی همه ما به نوعی تحت تاثیر این شرایط قرار خواهد گرفت. افزایش جرم و جنایت و عدم امنیتی که همه ما در جامعه از آن نگران هستیم، معلول این موضوع می باشد و هر چه این موضوع مورد توجه کمتری قرار گیرد، در آینده بیشتر جامعه را در معرض خطر قرار می دهد. ... بیشتر