حجاب اجباری؛ معلول هستی که باش، روسری‌ات را سر کن

ویدیوی مادری که با ضجه خود را مقابل ون گشت ارشاد قرار داده و پشت سر هم فریاد می‌زند، «دخترم مریضه»، در روزهای اخیر واکنش‌های بسیاری را برانگیخته است. شهروندان بسیاری با بازنشر این ویدیو، از سنگ‌دلی و سبعیت نیروهای گشت ارشاد نوشته‌اند. برخی دیگر، یادآور شده‌اند که این نیروها، آموزش‌دیده‌اند تا در مقابل هرگونه مقاومت، از خود خشونت بیشتری نشان دهند. 

هم‌زمان، صفحه اینستاگرام «به‌ توان یک» که در زمینه حمایت و آگاهی‌رسانی درباره حقوق افراد دارای معلولیت فعالیت می‌کند نیز، با انتشار پستی از سختی‌هایی که افراد دارای معلولیت، به ویژه افرادی که در طیف اختلال اوتیسم قرار می‌‌گیرند، نوشته است.

حجاب اجباری، چه پیامدهایی برای زنان و دختران بیمار و افراد دارای معلولیت دارد؟ چرا فعالان این حوزه می‌گویند ظلم مضاعف علیه این افراد است؟

***

آیا حجاب اجباری استثنا هم دارد؟

جمهوری اسلامی تنها حکومتی در جهان است که تمام دختران بالای ۹ سال و زنان را در هر سنی که باشند، موظف می‌داند که سر و بدن خود را در اماکن عمومی بپوشانند.

پیش از این، عربستان سعودی نیز قوانینی داشت که زنان دارای تابعیت این کشور را موظف می‌دانست که حجاب اسلامی داشته باشند، اما از سال ۱۳۹۸، عربستان نیز در مجموعه‌ای از اصلاحات خود، به زنان اهل این کشور اجازه داد، پوشش خود را انتخاب کنند.

با این‌حال، بسیاری از طرفداران حکومت ایران، در مقابله با مخالفان حجاب اجباری، به «قانونی» بودن این موضوع اشاره کرده و آن را مشروع می‌دانند. 

این در حالی است که برخی فعالان مخالف حجاب اجباری، ضمن تاکید بر این‌که قوانین تبعیض‌آمیز، مشروعیت ندارند، معتقدند که قانون باید برای تمامی شهروندان و نیازهای آنان، راهکار ارائه دهد، ولی قانون حجاب اجباری، به‌راحتی از کنار میلیون‌ها نفر اقلیت دینی غیرمسلمان، زنان و دختران دارای معلولیت و افرادی که بیمار هستند و رعایت حجاب برای آن‌ها دشوار است، عبور می‌کند.

این موضوع را «نگین حسینی»، از مدیران صفحه «به‌توان یک» که در زمینه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت فعال است، نیز تایید کرده و به ایران‌وایر می‌گوید که قانون حجاب اجباری استثنایی برای افراد دارای معلولیت، قائل نیست.

او توضیح می‌دهد: «متاسفانه قوانین حجاب اجباری هیچ استثنایی برای افراد با معلولیت‌های مختلف در نظر نگرفته است. مثلا بر اساس قانون، همه کودکان، اعم از معلول و غیرمعلول، از بدو ورود به مدرسه باید حجاب داشته باشند. قانون حجاب اجباری در مورد مدارس استثنایی نیز همین است.»

این فعال حقوق افراد دارای معلولیت، همچنین معتقد است که موضوع فقط به قوانین نیز منحصر نمی‌ماند و نیروهای گشت ارشاد و پلیس نیز در این زمینه، آموزش ندیده‌اند.

حسینی در این‌باره توضیح می‌دهد: «ماموران پلیس و گشت ارشاد هیچ آموزشی در زمینه رفتار با افراد دارای معلولیت و به خصوص افراد اوتیستیک ندیده‌اند و در نتیجه، درکی از نیازهای خاص آن‌ها ندارند.»

او ادامه می‌دهد: «شاید در موارد انگشت‌شماری، مامورانی باشند که به دلیل داشتن فرد اوتیستیک در خانواده یا نزدیکان، بتوانند نیازهای یک شهروند اوتیستیک را درک کنند و رفتار بهتری داشته باشند. اما در اکثریت قریب به اتفاق موارد، متاسفانه ماموران رفتارهای ناخوشایندی با افراد اوتیستیک و خانواده‌های آن‌ها دارند.»

به باور این فعال حقوق افراد دارای معلولیت، این بدرفتاری نیروهای پلیس و گشت ارشاد، نه‌تنها به «امنیت روانی و جسمی» افراد دارای معلولیت و افرادی که در طیف اوتیسم قرار می‌گیرند، آسیب می‌زند، «بلکه باعث به‌هم ‌ریختگی شدید آن‌ها هم می‌شود.»

اشاره نگین حسینی به رفتار غیراختیاری است که در نتیجه انباشته‌شدن محرک‌های حسی استرس‌زا بوجود می‌آید که به آن به‌هم ریختگی شدید یا «Melt Down» می‌گویند. برای برخی افراد درون طیف اوتیسم این محرک‌ها شامل صدا و نور و برای برخی، در لمس یا پوشیدن برخی لباس‌ها می‌تواند بروز یابد. تحقیقات نشان داده که این انباشتگی محرک‌های استرس‌زا، با وقوع هم‌زمان چند محرک با هم، منجر به ایجاد اضطراب و بالا رفتن سطح آدرنالین شده و کودک یا فرد رفتار جنگ و گریز از خود نشان می‌دهد. در این حالت درک و شناخت فرد مختل شده و به توضیحات و توصیه‌ها و حتی افراد آشنا واکنش نشان نمی‌دهد و ممکن است خود را در وضعیت خطر جدی قرار دهد.  

زنان و دختران بیمار هم از گزند حجاب اجباری در امان نیستند

نگین حسینی، پژوهشگر حقوق افراد با معلولیت معتقد است که حجاب اجباری برای افراد دارای معلولیت‌های متفاوت، دردسرهای متفاوتی را ایجاد می کند.

او در این باره به ایران‌وایر می‌گوید: «قانون حجاب اجباری سبب شده که بسیاری از کودکان اوتیستیک با حساسیت‌های لامسه‌ای شدید که به هیچ‌وجه نمی‌توانند پوششی روی سر خود تحمل کنند یا حجاب اسلامی داشته باشند، از رفتن به مدرسه باز بمانند.»

حسینی ادامه می‌دهد: «والدین بسیاری مجبور می‌شوند، موهای زیبای کودکان خود را کوتاه ‌کنند و لباس پسرانه برای آن‌ها ‌بپوشانند تا جنسیت کودک را پنهان کنند و او را به مراکز درمانی و تفریحی ببرند. اما، متاسفانه با رشد کودک، این امکان از آن‌ها گرفته می‌شود و فرزندان آن‌ها برای همیشه مجبور به حصر خانگی می‌شوند.»

او همچنین با اشاره به اشکال مختلف معلولیت، می‌گوید: «این ماجرا در مورد سایر معلولیت‌‌ها نیز صدق می‌کند. افرادی که به اصطلاح «معلول ذهنی» نامیده می‌شوند، افرادی که روی ویلچر می‌نشینند، و کسانی که دستان ضعیف یا کوتاهی دارند، نمی‌توانند پوشش خود را به‌طور مداوم کنترل کنند.»

حسینی در ادامه رویارویی با گشت‌های ارشاد را فشار روانی و جسمی شدیدی که برای این افراد «قابل جبران نیست» توصیف می‌کند.

این پژوهشگر حوزه حقوق افراد دارای معلولیت با اشاره به بیمارهای‌ پوستی نیز می‌‌گوید: «به این مجموعه، افراد با بیماری‌های پوستی، مو و کف سر و کسانی که از کلاه‌گیس استفاده می‌کنند را هم اضافه کنید. بیشتر این افراد مجبورند ساعات زیادی در خارج از خانه، سر کار و سر کلاس باشند؛ در حالی که نگه‌داشتن حجاب روی سر منجر به ریزش شدید مو و از دست رفتن همه موها می‌شود.»

او همچنین ادامه می‌دهد: «برای کسانی که از کلاه‌گیس استفاده می‌کنند، یک لایه دیگر پوشش روی سر منجر به داغی وحشتناکِ سر، تعرق شدید، کلافگی و تشدید بیماری‌های عصبی و پوستی آن‌ها می‌شود.»

نگین حسینی، در ادامه به اجبار حجاب حتی در بیمارستان‌ها نیز، اشاره کرده و می‌گوید: «اگر دقت کنید، حتی بیماران در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی هم باید حجاب خود را روی تخت بیمارستان رعایت کنند. یعنی قانون حتی برای سخت‌ترین لحظات زندگی یک فرد نیز هیچ استثنایی قائل نمی‌شود و بیمار حتما باید چیزی سرش کند.»

«الف»، پرستار ساکن تهران است. او درباره نحوه برخورد نیروهای حراست بیمارستان با بیماران زن، به ایران‌وایر می‌گوید: «در مورد بیمارستان‌ها این‌که بیمارستان وابسته به کدام نهاد دولتی است، بسیار تاثیر دارد.»

او توضیح می‌دهد: «اگر بیمارستان وابسته به سپاه و ارتش باشد، علاوه بر کادر درمان که باید همه چادری و محجبه باشند، حتی برای کلینیک هم بیمار زن را مجبور می‌کنند مثل امامزاده، چادر سرش کند. ولی در بیمارستان‌های دانشگاهی، اوضاع این‌طور نیست. به نظرم در بیمارستان‌های دانشگاهی، بیشتر موضوع فرهنگی است و من ندیده‌ام که حراست کاری به مریض داشته باشد، چون هم تمام بخش‌ها تفکیک جنسیتی شده هستند و هم اغلب همراه مرد اجازه ندارد بیرون از ساعت ملاقات پیش مریض باشد.»

با این‌وجود، این پرستار می‌گوید که فرهنگ حجاب که ناشی از باورهای اسلامی و مردسالارانه است، برای زنان بیمار مشکلات بسیاری ایجاد می‌کند. او توضیح می‌دهد: «گاهی مریض با وجود درد زیاد، باید مدام حواسش باشد، چون گان پوشیده و پشت آن باز است. مدام باید نگران و معذب باشد که بدنش معلوم نشود. من مواردی را دیدم که خانم مسنی سکته مغزی کرده بود و هوشیاری‌اش خیلی پایین بود؛ ولی خانواده در آن وضعیت هم بی‌خیالش نمی‌شدند و روسری سرش می‌کردند.»

نگین حسینی نیز با تاکید بر این‌که این موضوع ظلم مضاعف علیه افراد بیمار و دارای معلولیت است، می‌گوید: «افراد اوتیستیک و افراد دارای معلولیت‌های مختلف و بیماری‌‌ها به‌خودی‌خود آسیب‌پذیر هستند؛ اما قوانین تحمیلی همچون حجاب اجباری، شکنندگی و آسیب‌پذیری آن‌ها را چندین برابر می‌کند. از این منظر، این گروه بزرگ مورد ظلم مضاعف قرار می‌گیرند.»

مقامات ایران پیش‌تر اعلام کرده‌اند که از هر ۵۹ نوزادی که متولد می‌شود، یک نفر در طیف اوتیسم قرار دارد. «سعید صالح غفاری»، رییس انجمن اوتیسم ایران در سال ۱۳۹۷ عنوان کرده بود که تعداد کودکانی که تشخیص اوتیسم در ایران دریافت می‌کنند، در حال افزایش است.

این در حالی است که نسبت جهانی افراد درون طیف اوتیسم، از هر ۱۰۰ نوزاد، یک نفر است و بنابراین، آمار افراد در طیف اوتیسم در ایران تقریبا دو برابر میانگین جهانی است. با این وصف، در ایران بیش از ۳۰ هزار نفر، با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند؛ ولی حجاب اجباری نیز برای آن‌ها درد و رنجی مضاعف است.

در سال‌های گذشته، گزارش‌هایی از تلاش بیشتر خانواده‌هایی که کودکان آن‌ها در طیف اوتیسم قرار دارند، برای مهاجرت و خروج از کشور منتشر شده است. مقامات ایران می‌گویند که دلیل این تمایل، عدم دسترسی به خدمات آموزشی و حمایتی از کودکان درون طیف اوتیسم است.

اما، پیش‌تر مادر یک دختر نوجوان درون طیف اوتیسم، به ایران‌وایر گفته بود که به‌خاطر «قانون واپس‌گرایانه حجاب اجباری و قوانین مذهب‌گرایانه حاکم در مدارس استثنایی» و برای «کاهش فشارهای روانی از جانب گشت امنیت اخلاقی»، ناچار شده با فرزندش از ایران مهاجرت کند.

او درباره تجربه ناخوشایند خود و دخترش «تیدا» از برخورد با گشت ارشاد نیز گفته بود: «گشت امنیت اخلاقی دست تیدا را می‌گرفت و می‌کشید و او را با خود می‌برد. وقتی هم با تیدا حرف می‌زد و متوجه تفاوت او با سایر بچه‌ها می‌شد، مرا نصیحت می‌کرد که تیدا را پوشیده و با حجاب کامل بیرون از خانه ببرم.»