خبر کوتاه بود. پنج سوختبر به همراه خودروهای خود در جریان موج بارشهای موسمی مشهور به «مونسون» در سیلاب رودخانه در سراوان مفقود شدند. این سیلاب روز هشتم مردادماه ۱۴۰۱ در منطقه مرزی جالق و کلگان سراوان، شش خودرو را به همراه سرنشینانی که داخل آن گرفتار بودند، با خودش برده است. بر اساس اطلاعاتی که رسانه‌های محلی داده‌اند؛ اهالی محلی تنها موفق شدند یک نفر از این سوخت‌برها را نجات دهند. از سرنوشت پنج نفر دیگر خبری در دست نیست.
***
سوخت‌بری چیست؟
ساکنان استان سیستان و بلوچستان سالهاست که با فقر و بیکاری، خشکسالی و نبود بسترهای مناسب اشتغال پایدار دست و پنجه نرم می‌کنند. بر اساس گزارش موسسه عالی آموزش و پژوهش ریاست‌جمهوری، از ۲۰ منطقه دارای بالاترین نرخ فقر در ایران، ۱۴ منطقه مربوط به مناطق روستایی شهرستان‌های این استان است که نرخ فقر در آنجا بین ۷۵ تا۹۰ درصد ثبت شده است. سالهاست که شغل سوخت‌بری یکی از اصلی‌ترین روشهای کسب درآمد در این استان فاقد کارخانه و صنعت محسوب می‌شود.
به گواه اطلاعات موجود، سوخت‌بری از ابتدای دهه ۸۰ در این استان به شغلی رایج تبدیل شد. خشک شدن رودخانه‌ها بر اثر سیاست‌های غلط دولت در دو دهه اخیر، بی‌رونق شدن شغل صیادی به دلیل وجود کشتی‌های چینی در خلیج فارس و دریای عمان و فقدان زیرساخت‌های صنعتی و تولیدی، موجب بیکاری و فقر گسترده در این استان و گرایش عمومی به سوخت‌بری شده است.
شهروندان بلوچ با هر توان مالی و هر وسیله نقلیه‌ای از موتورسیکلت گرفته تا خودروهای سواری و وانت‌بار بنزین و گازوئیل را از ایران به پاکستان منتقل کرده و در مقابل آن مبلغ ناچیزی از مابه‌التفاوت قیمت فروش سوخت به خریداران در مقصد را به عنوان درآمد دریافت می‌کنند. سوختبران بلوچ به دلیل فقر شدید از هر وسیله‌ای برای سوخت‌بری استفاده می‌کنند. شیشه‌های خالی آب معدنی و نوشابه هم علاوه بر گالن‌های کوچک و بزرگ برای حمل سوخت به کار می‌روند.
واکنش حکومت: کشتن سوختبران
نیروهای حکومت بارها تلاش کرده‌اند تا سوخت‌بری و سوختبران را به اشکال مختلف کنترل کنند. برخی سوختبران می‌گویند که آنها مجبور می‌شوند تا با پرداخت رشوه سخت‌گیری ماموران را کاهش دهند. اما این کار همیشه جوابگو نیست. بارها پیش آمده که نیروهای سپاه به سمت سوختبران آتش گشوده و باعث جان باختن آنها و یا آتش گرفتن وسایل نقلیه آنها شده‌اند.
به عنوان نمونه آبان ۱۳۹۹ یک جوان بلوچ در حالی که دو گالن خالی سوخت را به دست گرفته بود، به ضرب گلوله ماموران نیروی انتظامی کشته شد. اما ماجرا تنها کشته شدن یک نفر نیست. در فاصله سالهای۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ دست‌کم ۸٧ سوختبر، هنگام سوخت‌بری با تیراندازی مستقیم ماموران و یا بر اثر سانحه جان خود را از دست داده‌اند. دست‌کم ٣١ سوختبر بلوچ هم زخمی شده‌اند.
در سال جاری هم بر اساس گزارش «کمپین فعالین بلوچ» از میان جان باختگان، سه مورد کودک زیر ١٨سال بوده‌اند. آنها در حال حمل دو بطری یک و نیم لیتری بنزین بودند که با شلیک گلوله ماموران امنیتی مواجه شده و کشته شدند.
در یکی از بزرگ‌ترین واکنشهای حکومت به موضوع سوخت‌بری، صبح روز ۵ اسفند ۱۳۹۹ تصاویری منتشر شد که خانواده سوختبران در اعتراض به تصمیمات دولت و نیروهای سپاه، به ساختمان فرمانداری سراوان مراجعه کرده بودند، نیروهای انتظامی و امنیتی با گاز اشک‌آور با معترضان درگیر شدند. به‌دنبال شلیک ماموران ناجا به معترضان، آنها به ساختمان فرمانداری حمله و برای ساعاتی آنجا را تصرف کردند.
این اتفاق پس از آن روی داد که در هفته اول اسفندماه نیروهای نظامی سپاه پاسداران در سیستان و بلوچستان مشهور به «مرصاد»، با بستن مسیرهای سوخت‌بری و حفر چاله‌های بزرگ در نقاط صفر مرزی از تردد سوختبران بلوچ ممانعت کردند. وقتی سوختبران به این حرکت اعتراض کردند هم، ماموران اقدام به تیراندازی مستقیم به سمت آنها کردند. بر اثر این اتفاق دو سوختبر زخمی می‌شوند.
در ادامه جمعی از سوختبران هم مقابل پایگاه سپاه در نقطه صفر مرزی «آسکان» شهرستان سراوان، خواستار بازگشایی مرز و اجازه تردد شدند. در برخی از فیلم‌های منتشر شده از این تجمع، صدای شلیک نیروهای سپاه پاسداران به سمت آنها به وضوح شنیده می‌شد.
در مقابل این اتفاقات هم، جاده ترانزیتی چابهار به سمت ایرانشهر نیز توسط برخی از معترضان بسته شد و در چندین شهر سیستان و بلوچستان، وضعیت بسیار ملتهب گزارش شد. نیروهای امنیتی برای متفرق کردن معترضان در مقابل ساختمان فرمانداری، «با گلوله‌های ساچمه‌ای و مشقی» به سمت معترضان تیراندازی کردند. شماری از معترضان به دلیل شلیک گلوله و پرتاب گاز اشک‌آور زخمی شدند. اما از تعداد دقیق مجروحان اطلاعی در دست نیست.
با انتشار این خبر و تصاویر اعتراض مردم و رفتار نیروهای امنیتی و انتظامی، موج بزرگی در حمایت از معترضان حاضر در شهر سراوان در فضای مجازی ایجاد شد. ولی حکومت با قطع اینترنت در این استان، هر نوع ارتباط مجازی با این استان را قطع کرد. در نهایت کمپین «فعالان حقوق بشر در ایران» روز ۱۳ اسفند اعلام کرد: «در جریان این اعتراضات، دست‌کم ۲۳ نفر به دست نیروهای قهری جمهوری اسلامی کشته شدند.» «سازمان عفو بین‌الملل» هم روز ۱۲ اسفند ۱۳۹۹ در بیانیه‌ای سپاه پاسداران را به نقض قوانین بین‌المللی و استفاده غیرقانونی از سلاح‌های مرگبار علیه سوختبران متهم کرد.
رکود بازماندگان از تحصیل
خبرگزاری تسنیم، در سال ۱۳۹۷ سیستان و بلوچستان را «رکورددار بازماندگان از تحصیل کشور» معرفی کرده بود. تعداد رو به رشد بازماندگان از تحصیل بودن تردید، عواقب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را به همراه دارد. تلخ‌تر از خبر سه سال پیش تسنیم، اظهارات «حمیدرضا رخشانی»، مدیرکل وقت آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان است. او در دی‌ماه سال ۱۳۹۹ به ایلنا گفته بود: «۱۴۱هزار کودک بازمانده از تحصیل و ترک تحصیل در استان سیستان و بلوچستان وجود دارند.» به گفته او نزدیک به ۵۰ درصد از دانش‌آموزان استان بازمانده از تحصیل هستند و یا ترک تحصیل کرده‌اند. با این اوصاف روی آوردن به سوخت‌بری یکی از معدود راه‌های تاب‌آوری در محل سکونت، عدم مهاجرت و امرار معاش برای ساکنین این استان محسوب می‌شود.
طرح رزاق
در سالهای اخیر طرحی به عنوان «رزاق» به پیشنهاد سپاه در حال اجراست. این طرح یک توافق میان سپاه پاسداران، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و استانداری سیستان و بلوچستان با شرکت ملی پخش فرآورده نفتی کشور است.
در این طرح، یک کارت تردد به مردم بومی داده شده که هر کارت به‌طور معمول برای پنج خانواده قابل استفاده است. شهروندان بلوچ با داشتن این کارت یا یک نفر به نمایندگی از همه آنها، با کرایه هفتگی کارت از صاحبان، اقدام به خرید قانونی سوخت از دولت می‌کنند.
دارندگان این کارت، سوخت خریداری شده را با خودروهای وانت‌بار معمولی که دارای مشک مخصوص سوخت هستند، از گذرگاه‌های قانونی به پاکستان منتقل کرده و آن را به فروش می‌رسانند. در این طرح به هر خانوار مرزنشین هفته‌ای ۲۰۰ لیتر گازوئیل با نرخ بالاتر از نرخ سهمیه معمول و پایین‌تر از نرخ در بازار مقصد تعلق می‌گیرد. بر اساس اعلام مقامات سوخت مورد نیاز این طرح هم از استان هرمزگان تامین شده و از طریق سه جایگاه سوخت گلشن (جالق)، سیرکان و اسفندک در اختیار سوختبران مرزنشین قرار می‌گیرد.
هر خانوار می‌تواند سهمیه خود را در جایگاه‌هایی که ۵ کیلومتر با مرز فاصله دارد، توسط خودرویی ایمن (که پلاک آن نیز در طرح ثبت شده است)، تحویل گرفته و از طریق معابری که تعیین شده، به پاکستان منتقل و در آنجا به فروش برساند. یکی از ایرادات طرح رزاق سپاه از نظر سوختبران این است که این کارتها تنها برای مرزنشینانی که در فاصله ۲۰ کیلومتری مرز زندگی می‌کنند، معتبر است.
طراحان «طرح رزاق» مدعی هستند که این اقدام برای هویت دادن به مرزنشینان سوختبر و حفظ امنیت مرزهای کشور انجام شده و به صورت پایلوت در مرز سراوان اجرا می‌شود. درست همان‌جایی که فاجعه شلیک نیروهای مرزی به سوختبران در همین اسفندماه ۱۳۹۹ رخ داد.
شهروندان بلوچ معتقدند با گسترش این طرح، حتی همین فرصت سوخت‌بری توسط مردم بومی هم برای امرار معاش از دست رفته است. به گفته آنها روزی نیست که نیروهای مرصاد و ناجا سوختبران را مورد تهدید قرار نداده و اخبار تاسف‌بار جان باختن آنها بر اثر شلیک مستقیم گلوله و یا حوادث جاده‌ای بر اثر تعقیب و گریز آنها منتشر نشود. آن هم در سرزمین پهناوری که در برخی نقاط آن، به گفته نماینده سابق مردم چابهار، نیکشهر، کنارک و قصر قند در مجلس، ساکنان باید حدود چهار کیلومتر راه طی کنند تا بتوانند از آب شرب استفاده کنند.
ویدیوهای منتشر شده از مناطق مختلف این استان نشان می‌دهد که در جریان سیلاب ناشی از بارشهای مونسون در سیستان و بلوچستان در مردادماه ۱۴۰۱ گالن‌ها و دبه‌های شناوری در سیلاب دیده می‌شوند.
جدا از جریان سیلابی که مردم این استان را گرفتار و دچار خسارت کرده، گالن‌ها و دبه‌های شناور رویت شده در مسیرهای سیلابی نشانه خبری ناگوار و مفهومی تلخ برای مردم این استان است. جان و سرمایه سوختبران اسیر سیلاب، حالا در جریان سیل از دست رفته است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر