خانواده جان باختگان پرواز پی اس ۷۵۲: انتقام نمی‌خواهیم، دادخواهی می‌کنیم

انجمن خانواده‌های قربانیان هواپیمای سرنگون شده پرواز پی‌اس ۷۵۲ از جمهوری اسلامی ایران به دیوان کیفری بین‌المللی شکایت کرده اند.

جمعی از اعضای این انجمن و وکلای آن‌ها روز چهارشنبه۲۳شهریور۱۴۰۱، با حضور در اندیشکده آتلانتیک در واشینگتن دی‌سی با اعلام خبر ثبت شکایت در دیوان کیفری بین‌المللی ، دلیل این شکایت را عدم اقدام حقوقی موثر از سوی دولت‌های ذی نفع در این پرونده خواندند.

خانواده‌های قربانیان پرواز پی‌اس ۷۵۲ اعلام کردند که از حکومت ایران و سپاه‌پاسداران به دلیل ارتکاب «جنایت علیه بشریت» و «جنایت جنگی» به این نهاد قضایی بین‌المللی شکایت کرده‌اند.

پدافند سپاه پاسداران ۱۸دی۱۳۹۸، هواپیمای مسافربری متعلق به خطوط هواپیمای اوکراین را که از فرودگاه امام خمینی تهران راهی کی یف بود، هدف قرار داد و سرنگون کرد. تمام ۱۷۶ سرنشین این هواپیما که شهروندان ایران، افغانستان، سوئد، بریتانیا، اوکراین و کانادا بودند، کشته شدند.

***

دادخواهی می‌خواهیم نه انتقام

تعدادی از اعضای انجمن خانواده‌های پرواز پی‌اس۷۵۲ که در نشست اندیشکده آتلانتیک در واشنگتن حاضر بودند تاکید کردند که تلاش آن‌ها برای شکایت به دیوان بین‌المللی کیفری به منظور پاسخگو کردن جمهوری اسلامی در قبال اقدام جنایتکارانه سرنگونی هواپیما است.

امیر، فرزند ندا صدیقی، از جانباختگان پرواز پی‌اس۷۵۲ در این نشست، گفت: «ما می‌خواهیم ثابت کنیم که حکومت ایران و سپاه مسول این فاجعه هستند. آن‌ها اول شلیک به هواپیما را رد کردند و سپس گفتند که اتفاقی بوده است. ما این شکایت را انجام دادیم تا چنین اتفاقی در آینده تکرار نشود و مطمئن شویم که عاملان آن مجازات خواهند شد.»

او با اشاره به این‌ که خانواده‌ها پیش از این در دادگاه‌های داخلی برای اثبات مجرم بودن حکومت ایران اقدام کرده‌اند، این بهترین راه باز کردن پرونده بین‌المللی است. او گفت: «خواسته خانواده‌ها این است که دادگاه جنایی بین‌المللی این اتفاق را جنایت علیه بشریت بشناسد.»

کورش، یکی دیگر از اعضای انجمن هم در این نشست گفت: «ما برای مجازات نیامدیم. ما برای دادخواهی آمده‌ایم.» به گفته او، دستگاه قضایی اوکراین هم به انجمن در شکایت به دیوان بین‌المللی کیفری کمک می‌کند.

اعضای انجمن که در نشست حاضر بودند به این نکته اشاره کردند که پیش از آغاز جنگ اوکراین قرار بود تحقیقات قضایی در آن کشور آغاز شود، اما حمله روسیه به اوکراین همه چیز را متوقف کرد.

عدم استقلال قوه قضائیه ایران

روند پذیرش و رسیدگی به پرونده سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی در دیوان بین‌المللی دشوار و کند است، شاکیان امیدوارند که همکاری نکردن حکومت ایران، این نهاد قضایی را قانع کند که به چنین پرونده‌ای رسیدگی کند. 

وکلای حاضر در این نشست با اعلام اینکه برای اولین‌بار چنین پرونده‌ای در این باز شده است، گفتند که اوکراین هم ارتباط خوبی با این دیوان دارد. به گفته آن‌ها، این‌ که دستگاه قضایی ایران مستقل از ایران و از حکومت جمهوری اسلامی اسلامی نیست و برای یک دادرسی عادلانه با خانواده‌ها همکاری نمی‌کند، می‌تواند نکته مهمی برای پیش‌برد رسیدگی به پرونده در دیوان بین‌المللی کیفری باشد.

گیسو نیا، مدیر پروژه دادخواهی استراتژیک شورای آتلانتیک، با اشاره به عدم عضویت ایران در دیوان کیفری بین‌المللی، اختیار محول شده از سوی اوکراین به این دیوان برای تحقیق درباره عملکرد نظامی روسیه در این کشور را برای عرضه دادخواست کافی دانست.

حامد اسماعیلیون، سخنگوی انجمن خانواده‌های قربانیان پرواز پی‌اس۷۵۲ هم که از طریق ویدیو کنفرانس در این نشست شرکت کرده بود گفت، اعضای انجمن متوجه شدند که کشورهای آسیب دیده عزم کافی برای پیگیری حقوقی ندارند و از این رو، خانواده‌ها تصمیم گرفتند خودشان پیگیری را انجام دهند.

او در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار «ایران‌وایر» نیز با بیان اینکه روند پرونده در دادگاه کیفری طولانی خواهد بود گفت که شرایط جنگ اوکراین، پرونده کیفری که در آن کشور علیه جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده بود، تحت تاثیر قرار داد. با این حال به گفته او از دادستان دیوان بین‌المللی کیفری خواسته شده که این جنایت را در کنار جنایاتی که روسیه علیه مردم اوکراین انجام می‌دهد، رسیدگی کند. او با بیان اینکه در اوکراین کار زیادی برای بررسی جنایی این پرونده انجام شده گفت، خانواده‌ها امیدوارند که با پذیرفته شدن این پرونده در دیوان بین‌المللی کیفری، امکان بررسی کامل و بی‌طرفانه این جنایت فراهم شود.

تداوم آزار خانواده‌های قربانیان از سوی حکومت

اعضای انجمن که در این نشست شرکت کردند همچنین به آزار سیستماتیک خانواده‌های قربانیان در ایران از سوی حکومت جمهوری اسلامی اشاره کردند.

جواد سلیمانی که همسرش را در این فاجعه از دست داده است با بیان اینکه خانواده‌های قربانیان در ایران شکنجه روحی و جسمی شدند، گفت که خانواده همسر او از سوی حکومت تهدید شده‌اند. او گفت که با فشار وابستگان حکومت ایران، پست‌های خانواده‌ها در شبکه‌های اجتماعی، از جمله اینستاگرام، پاک می‌شوند.

نواز ابراهیم که خواهرزاده و برادرش را از دست داده نیز گفت که در این دوسال و نه ماه، خانواده آن‌ها به طور سیستماتیک از سوی حکومت آزار دیده است. او گفت خانواده‌ها دلایلی دارند که ثابت می‌کند حکومت حافظه تلفن‌های کشته شده‌ها را پاک کرده و حداقل به دو خانواده جنازه‌هایی را تحویل داده که به آن‌ها تعلق نداشته است.

البرز صادقی که برادر، خواهر، برادرزاده و یکی دیگر از بستگانش را در این فاجعه از دست داده نیز گفت که آزار و اذیت خانواده‌ها همچنان وجود دارد. به گفته او، در دومین سالگرد این حادثه که خانواده‌ها در محل سقوط هواپیما جمع شدند، ماموران برای پراکنده کردن آ‌ن‌ها از ماشین‌های آب‌پاش استفاده کردند.

حامد اسماعیلیون نیز به «ایران‌وایر» گفت همان طور که در نشست روز چهارشنبه اعلام شد و در گزارش ماه می ۲۰۲۱ دیدبان حقوق بشر نیز آمد، حکومت ایران در دو سال نه ماه گذشته به انواع مختلف خانواده‌های قربانیان را تحت فشار قرار داده است. به گفته او در مواردی، این فشارها شامل آزار و شکنجه فیزیکی هم بوده است.

آقای اسماعیلیون اضافه کرد که هر وقت خانواده‌ها در ایران به مناسبتی تجمع کردند با آن‌ها برخورد شد و تحت فشار قرار گرفتند، از جمله تجمع مقابل سفارت اوکراین در سال گذشته برای همدردی با مردم اوکراین، که ماموران به آن‌ها حمله کردند.

حکومت ایران به دنبال دادخواهی نیست

او در پاسخ به این سوال «ایران‌وایر» که آیا برخورد جمهوری اسلامی در مقاطع مختلف و با تغییر دولت عوض شده است یا نه، گفت: «بخشی از روند حقوقی این پرونده در دوره حسن روحانی انجام شد و بخشی از آن هم در دوره ابراهیم رئیسی، اما آنچه که برای خانواده‌ها اهمیت دارد، روندی است که در خارج از کشور پیگیری می‌شود، چون قوه‌قضاییه جمهوری اسلامی هیچوقت مستقل نبوده و نخواهد بود.»

او اضافه کرد: «ما به حکومت جمهوری اسلامی به عنوان یک سیستم نگاه می‌کنیم و تغییر دولت‌ها در جمهوری اسلامی هیچ معنایی برای ما ندارد، به نظر ما کل حکومت جمهوری اسلامی قاتل عزیزانمان است.» 

سخنگوی انجمن خانواده‌های قربانیان پرواز پی‌اس۷۵۲ توضیح داد که پیگیری پرونده قربانیان سرنگونی هواپیما این روزها بیشتر در کمیسیونی صورت می‌گیرد که از سوی وزارت راه و شهرسازی ایجاد شده است و هدف آن پرداخت غرامت و رضایت گرفتن از خانواده‌ها است، که اغلب خانواده‌ها به آن اعتنایی نکرده‌اند. 

خانواده‌هایی که آقای اسماعیلیون از آن‌ها یاد می‌کند، روز ۱۸دی۱۳۹۸، با بهت و اشک به دنبال شنیدن خبری از عزیزانشان بودند، آن هم در حالی که مقام‌های جمهوری اسلامی پیروزمندانه از حمله موشکی به پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق سخن می‌گفتند و در این بین اشاره کوتاهی هم به هواپیمای مسافربری می کردند که به گفته آن‌ها به دلیل نقص فنی سقوط کرده است. حکومت جمهوری اسلامی به مدت سه روز هدف قرار دادن هواپیما با موشک‌های سپاه‌پاسداران را تکذیب کرد و پس از آن با ویدیوهای منتشر شده شهروندان و فشار کشورهای دیگر به سرنگونی هواپیما اقرار کرد. جمهوری اسلامی تاکنون حاضر به برگزاری یک دادرسی عادلانه برای رسیدگی به شکایت خانواده های قربانیان نشده است.

حالا اعضای انجمن خانواده‌های قربانیان این حادثه اعلام می‌کنند که با شکایت به دیوان بین‌المللی کیفری به دنبال انتقام نیستند، بلکه برای محافظت دیگران دست به این اقدام زنده اند؛ تا جمهوری اسلامی به قوانین بین‌المللی احترام بگذارد و دوباره دست به چنین فجایعی نزند.