اختلال اینترنت چه بر سر اقتصاد ایران آورد؟

 

 

با اینکه هنوز زود است برآورد دقیقی از خسارت‌های ناشی از قطعی و اختلال اینترنت بر اقتصاد ایران منتشر شود، اما حتی ارزیابی‌های مقدماتی نیز نشان‌دهنده زیان حیرات‌انگیزی است که از این مسیر بر اقتصاد کلان تحمیل شده‌است.

***

در  بیش از ۴۰ روز گذشته که اینترنت در ایران به تناوب با قطعی یا اختلال مواجه بوده، عمده گزارش‌ها و اظهارنظرها بر خسارت‌ها و زیان‌های وارده بر کسب و‌کارها و بخش‌هایی از اقتصاد متمرکز بود که به طور مستقیم با اینترنت، پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های مسدود شده سروکار داشتند.

پیش از این ایران وایر در گزارشی به اثر اقتصادی و زیان وارده از رهگذر قطعی و اختلال اینترنت و به طور مشخص مسدودی پلتفرم اینستاگرام منتشر کرده بود.

بر اساس آنچه حسین سلاح‌ورزی، نایب رییس اتاق بازرگانی ایران اعلام کرده، بر اساس سهم حوزه آی تی در تولید ناخالص داخلی ایران، هر ساعت قطعی اینترنت، زیان و خسارتی معادل یک و نیم میلیون دلار بر اقتصاد ایران تحمیل می‌کند. 

واقعیت این است که امروز به دشواری می‌توان کسب و کار و فعالیتی اقتصادی یافت که برای انجام امور روزمره خود به اینترنت و ارتباطات برخط نیاز نداشته باشد.

به گفته نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران، اینکه فکر کنیم قطع شدن اینترنت و فیلتر طیف وسیعی از سایت‌ها، برنامه‌ها و پلت‌فرم‌های فقط به محدود شدن کسب و کارهای کوچک می‌شود، ساده انگارانه است.

براساس اعلام سلاح ورزی، خطوط تولید از خط تولید لبنیات و دارو گرفته تا تولید فولاد و نساجی در این شرایط دچار مشکل شده‌اند.

مشکل ایجاد شده برای بخش واقعی اقتصاد از محل قطعی، کندی یا اختلال در اینترنت از دو مسیر بر بنگاه‌های اقتصادی تحمیل می‌شود، شمار زیادی از خطوط تولید مبتنی بر اینترنت، هوش مصنوعی، تکنولوژی ‌های IT و ITC هستند. مسیر دیگر تحمیل خسارت بر بخش واقعی اقتصاد، خارج از کارخانه‌ها و بنگاه‌هاست آنجا که موضوعاتی مانند لجستیک، ثبت سفارش، بازاریابی و برنامه‌های مالی و ارزی بر پایه اینترنت هستند و با این شرایط شاهد کاهش فروش، کاهش سود و به دنبال آن اثرگذاری این روند بر روی اشتغال خواهیم بود.  

به طور مثال علیرضا ارزانی، رییس اتحادیه آجیل و خشکبار گفته، قطعی اینترنت ارتباط با واردکنندگان خشکبار و آجیل کشور را از بین برد و باعث از دست رفتن بازارهای صادراتی شد.

در روزهای پایانی مهرماه، اتاق تهران نشستی را برای آسیب‌شناسی و جمع‌بندی میزان خسارات و زیان‌های وارده بر اقتصاد ایران از محل محدود شدن و قطعی اینترنت برگزار کرد که در آن نشست فرزین فردیس، رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران، زیان مستقیم وارده اعمال محدودیت‌ها بر حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در دوره یک ماهه اول این اختلال‌ها را ۳۵هزار میلیارد تومان اعلام کرد.

این مقام اتاق بازرگانی تهران در همان نشست خسارت غیرمستقیم به کسب‌وکارهای خارج از صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات که از خدمات این بخش استفاده می‌کنند را تا ۴۵هزار میلیارد تومان برآورد کرد.

سرجمع این دو رقم برآوردی مقدماتی از یک زیان و خسارت ۸۰ هزار میلیارد تومانی بر اقتصاد ایران رونمایی می‌کند که  قطعی، کندی و اختلال اینترنتی در پی داشته است.

آنچه رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران، در برآوردهای خود از زیان مستقیم و غیرمستقیم قطعی اینترنت ارایه کرده است با زیان واقعی این اعمال محدودیت‌ها بر تمامی بخش‌های اقتصادی فاصله معناداری دارد.

چرا که همچنان دایره محدودی از اقتصاد را برای تخمین و برآورد خسارت‌های وارده در نظر گرفته است. اما همین عدد ۸۰ هزار میلیارد تومانی عددی مهیب است که در مقایسه با دیگر اعداد و ارقام بزرگی آن مشخص می‌شود.

اگر این برآورد خسارت را فقط هزینه‌های اضافی سربار شده بر اقتصاد ملی در یک دوره یک ماهه در نظر بگیریم به معنای تحمیل روزانه خسارتی به ارزش تقریبا ۲۷۰۰ میلیارد تومان است. اقتصاد ملی در این دوره هر ساعت ۱۱۱ میلیارد تومان  و دقیقه‌ای نزدیک به ۲ میلیارد تومان خسارت دیده و هزینه‌ای اضافی را تحمل کرده است.

۸۰ هزار میلیارد تومان معادل ۳۱ درصد کل بودجه عمرانی سال ۱۴۰۱  است که ۲۶۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.

این برآورد از خسارت قطعی اینترنت ۶.۴ برابر بودجه ۱۲.۵ هزار میلیارد تومان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال جاری است.

بودجه انستیتو پاستور در سال جاری ۲.۱ هزار میلیارد تومان است و این ۸۰ هزار میلیارد تومان ۳۸ برابر بودجه انستیتو پاستور ایران است.

رقم برآورد شده به عنوان خسارت وارده بر اقتصاد ایران در یک ماه قطعی اینترنت همچنین ۹۰ برابر بودجه اورژانس کشور  و ۱۳۴ برابر بودجه سازمان غذا و دارو در سال ۱۴۰۱ است.

منابعی که برای سازمان انتقال خون در سال ۱۴۰۲ در بودجه پیش‌بینی شده معادل ۹۴ میلیارد تومان است و با این حساب خسارت برآورد شده ۸۵۱ برابر این رقم است.

این مقایسه‌ها به خوبی بزرگی رقم برآوردی را نشان می‌دهد، هرچند که باید توجه داشت، این برآورد اولیه تخمینی خوشبینانه و صرفا برای یک ماه نخست ایجاد اختلال، کندی و قطعی اینترنت است، حال آنکه دامنه اثر این وضعیت بر اقتصاد ایران وسیع‌تر و  همچنین دوره اختلال طولانی‌تر از برآورد اولیه است. 

از یاد نبریم که از زمان آغاز اعتراضات تا امروز در دوره‌هایی حتی سیستم ارسال پیامک های گروهی و تجاری نیز متوقف شده بود.

در این بین خبرهایی از ایجاد اشکال در دادوستدها و معاملات بورسی منتشر شد، دادوستد کنندگان فارکس یا فعالان بازار رمز ارزهای بین‌المللی گلایه‌هایی را مطرح کردند  و گروهی از کسب و کارها از بازگرداندن تجهیزاتی همچون فکس بر روی میزهای کارشان خبر دادند.

اینکه چگونه مبادلات و مراودات و مکاتباتی که با یک ایمیل حل و فصل می‌شد نیازمند گرفتن پیک و نامه‌نگاری شد که هزینه بیشتری می‌طلبید و زمان طولانی‌تر می‌برد.

برای محاسبه دقیق‌تر هزینه‌ها، عدم‌النفع‌ها و خسارات قطعی، کندی و اختلال اینترنت زمان بیشتری لازم است، کمااینکه فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در تدوین گزارش شاخص مدیران خرید مل اقتصاد ایران در شهریورماه نسبت به آثار این وضعیت بر کسب و کارهای خود در مهرماه ابراز نگرانی کرده و حدس می‌زدند که این دشواری در ارتباطات و آثار منفی برهم خوردگی سامان اینترنت اوضاع تولید و فروش آنها را وخیم خواهد کرد.

منیره امیرخانلو، معاون مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تصریح کرده‌است: با توجه به داده‌های گزارش شامخ (شاخص مدیران خرید PMI) شهریورماه، فعالیت فعالان اقتصادی در بخش خدمات ناشی از اختلال اینترنت و تداوم آن در ماه‌های آینده کاهش خواهد داشت.

می‌توان تصور کرد که احتمالا این شاخص در مهرماه به ورطه رکورد بازگردد و سفارشات فروش و تامین مواد اولیه فعالان اقتصادی با مشکلاتی همراه شده باشد.

در این گزارش احتمال داده شده بود که فعالان بخش خدمات بیشترین آسیب و زیان را از این وضعیت تحمل کرده باشند.

 انصراف تعدادی از شرکت‌ها برای حضور در نمایشگاه الکامپ ۲۶ (نمایشگاه الکترونیک، کامپیوتر و تجارت الکترونیک) و در نهایت تصمیم پیمانکار برگزار کننده نمایشگاه، برای برگزار نشدن این رویداد، از دیگر نشانه‌های گستره وسیع پیامدهای این وضعیت بر کسب و کارها و فعالیت‌های اقتصادی است.

صرف‌نظر از محاسبه یا تخمین آثار سوء این وضعیت بر اقتصاد ملی که آن را می‌توان نمونه آشکار نامناسب کردن فضای کسب و کار تلقی کرد، آنچه احتمالا در محاسبات نادیده گرفته خواهد شد آثار روانی این اختلال، کندی و قطعی است. حس تحقیری که به افراد جامعه تحمیل می‌کند و هزینه‌های روانی و معنوی ناشی از انتقال حس ناامیدی و نااطمینانی به فعالان اقتصادی که در این برآوردها احتمالا نادیده گرفته می‌شود یا اینکه در نهایت عددی برای شمارش و محاسبه آن نمی‌توان در نظر گرفت.

حسین سلاح‌ورزی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران در توییتی ضمن تاکید بر ضررهای واضح قطعی اینترنت به اقتصاد ایران به مخدوش شدن برند و اعتبار تجارت ایران در عرصه بین‌المللی اشاره کرده است.    

علی‌رضا کلاهی، رییس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران نیز در توصیف این وضعیت از تعبیر سقوط آزاد و عقب راندن کسب‌وکارهای دیجیتال به ٢٠ سال قبل استفاده کرده است، اما واقعیت این است که نه فقط این بخش که کل اقتصاد ایران در معرض این سقوط قرار گرفته است.

بازگرداندن قهری اقتصاد ایران به دوران پیشا اینترنت در عصر و دوره‌ای که حکومت خود می‌کوشد سهم بیشتری از مصائب و مشکلات اداری و اقتصادی را با طراحی و راه‌اندازی سامانه‌ها یا سازوکارهای نیازمند بستر اینترنت حل و فصل کند طنزی تلخ است، تصور فردی که با لبخندی بر لب با تپانچه‌ای در دست به مغز خود شلیک می‌کند.