امروز سوم ماه مه، روز جهانی «آزادی مطبوعات»، یا اطلاعرسانی نامگذاری شده است. «آزادی اطلاعرسانی» برای افرادی که با وضعیت روزنامهنگاری و اطلاعرسانی در داخل ایران آشنایی دارند، عبارتی تلخ و آزار دهنده است.
وقتی دهها روزنامهنگار پیر و جوان روزگار خود را پشت دیوارهای بلند زندانهای اوین، قرچک، فشافویه و… میگذرانند، برخی از وحشت اجرای حکم، تشکیل پرونده جدید و اجرایی شدن وثیقه، عطای نوشتن را به لقایش بخشیدهاند و برخی دیگر به اجبار برای نوشتن از حقیقت، بار معنایی هزار واژه را میسنجند، مینویسند، خط میخورند و حذف و سانسور میشوند؛ صحبت از آزادی اطلاعرسانی، شبیه یک شوخی تلخ است.
در روز جهانی آزادی مطبوعات، با «رضا معینی» که سالها در کسوت مسوول دفتر ایران و افغانستان در سازمان گزارشگران بدون مرز، وضعیت آزادی بیان روزنامهنگاران و خبرنگاران را رصد میکرد، درباره سرکوب روزنامهنگاران و آزادی بیان در ایران گفتوگو کردهایم.
***
شوخی تلخ
رضا معینی، فعال حقوقبشر که سالها در سازمان گزارشگران بدون مرز، به موضوع وضعیت آزادی بیان در دنیا، بهویژه در کشورهایی مثل ایران و افغانستان پرداخته، میگوید: «آنچه را امروز در ایران شاهد هستیم، آزادی اطلاعرسانی نیست، بلکه بیشتر تحدید آزادی اطلاعرسانی حتی در چهارچوبهای قانونی جمهوری اسلامی است؛ قوانینی که بهشکل ویژه ناقض بنیادینترین حقوقبشر و حقوق آزادیهای سیاسی هستند.»
با این حال او معتقد است با اینکه سرکوبهای جمهوری اسلامی برای روزنامهنگاران طاقتفرسا، آزاردهنده و تکراری است، اما از سوی دیگر گشایشهایی از سوی خود جامه مدنی و بهویژه خود روزنامهنگاران برای پیشبرد آزادی اطلاعرسانی بهوجود آمده است. او میگوید: «وضعیت سرکوب نسبت به آنچه بودهایم بدتر شده، با این حال، جمهوری اسلامی نتوانسته روی وضعیت اطلاعرسانی و تلاش روزنامهنگاران سایه بیفکند؛ یعنی علیرغم تمام فشارهای جمهوری اسلامی، تلاشها برای آزادی اطلاعرسانی ادامه دارد.»
به گفته آقای معینی، علیرغم قدرقدرتی جمهوری اسلامی در بازداشت، گروگانگیری و آزار روزنامهنگاران، تلاشها برای آزادی اطلاعرسانی بهقدری زیاد بوده که جمهوری اسلامی حتی فراتر از قوانین سرکوبگرایانه خود عمل میکند.
او برای روزنامهنگاران زندانی از واژه «گروگان» استفاده میکند: «همه ما میدانیم که "نیلوفر حامدی" و "الهه محمدی"، در انتشار خبر قتل "مهسا امینی" نقش آنچنانی نداشتند. چون این خبر را رسانه شما در خارج از کشور منتشر کرد، اما بازداشت این دو روزنامهنگار برای تلاش در جهت اطلاعرسانی، مساله مهمی است. آنها گروگان هستند. چرا نیلوفر حامدی و الهه محمدی و… گروگان هستند؟ چون دیگر روزنامهنگاران نتوانند آنچه را وظیفشان است انجام دهند؛ این یک هشدار است.»
الهه محمدی، خبرنگار روزنامه «هممیهن» و نیلوفر حامدی، خبرنگار روزنامه «شرق»، در جریان کشتهشدن مهسا [ژینا] امینی، گزارشهایی از مراسم خاکسپاری و آنچه بر سر مهسا امینی آمد، نوشته بودند. آنها حدود هفت ماه پیش در همان روزهای نخست پس از شکلگیری اعتراضات سراسری در ایران، بازداشت شدند و همچنان در زندان هستند.
آقای معینی معتقد است جمهوری اسلامی روزنامهنگاران را گروگان میگیرد، چون توان مقابله با اطلاعرسانی ندارد: «روزنامهها را میبندد، بلاگها ظهور میکنند، آنها را فیلتر میکند، شبکههای اجتماعی سر بر میآورند. یعنی همزمان با پیشرفت تکنولوژی در جهان، جمهوری اسلامی نمیتواند با آزادی اطلاعرسانی مقابله کند، بنابراین در همان حدود قانونی که جغرافیای جمهوری اسلامی است، روزنامهنگاران را بازداشت و به حبسهای سنگین متهم میکند. امروز بیش از ده روز است که آقای "صمیمی بهبهانی"، یکی از قدیمیترین و پیرترین روزنامهنگار زندانی جهان را بازداشت کردهاند و اطلاعی درباره ایشان نیست؛ خب این موضوع در چارچوب اطلاعرسانی در داخل ایجاد وحشت میکند.»
آیا این ایجاد رعب و وحشت بر کار روزنامهنگاران در ایران تاثیر داشته است؟ او در پاسخ به این سوال میگوید: «بله، گامها آهستهتر برداشته میشود. از سوی دیگر، بازداشت روزنامهنگار در جامعه هم ایجاد وحشت میکند. بر خلاف آنچه همه فکر میکند، بازداشت روزنامهنگار تنها برای بهسکوت وادار کردن خود این روزنامه نگار نیست، برای بهسکوت وادار کردن دیگر روزنامهنگاران و در گستره دیگری، وادار کردن جامعه بهسکوت و فراموشی است.» او توضیح میدهد که روزنامهنگاران زندانی تنها گروگانهای جمهوری اسلامی نیستند: «زندانی یا گروگان، تنها در چارچوب دیوارهای اوین یا زندان تهران بزرگ نیست، بسیاری از همکاران ما با وثیقه و پرونده مفتوح یا فریبی به اسم عفو، زیر تیغ شمشیر داموکلس هستند.»
آقای معینی معتقد است یکی از مشکلات امروز جهان، عقبنشینی و پس نشستن دموکراسیها از ارزشهای دموکراتیک است: «امروز وقتی پلیس فرانسه با خشونت با روزنامهنگاران برخورد میکند، جمهوری اسلامی و کشورهای غیر دموکراتیک و سرکوبگر نیز اعمال خودشان را توجیه میکنند و میتوانند بخشی از ارزشهای دموکراسی را به چالش بکشند.»
در جریان اعتراضات سراسری، خبرنگاران ایرانی روزهای پرالتهاب و سختی را پشتسر گذاشتند. نقاط مثبت و منفی اطلاعرسانی در جریان این اعتراضات چه بود؟ آقای معینی در پاسخ به این پرسش سراغ تعهد روزنامهنگار به حقیقت میرود و میگوید: «روزنامهنگار متعهد به حقیقت است و هر آنچه نتیجه آن حقیقت باشد. این خودش یعنی انقلاب. حرکت روزنامهنگاری برای آگاهی در جامعه خودش انقلاب است و لازم نیست یک روزنامهنگار در عرصه سیاسی یا در عرصه اجتماعی، انقلابی باشد. همان کاری که انجام میدهد، یعنی گزارشگری وقایع جامعه همانگونه که بوده است، خودش یک انقلاب است و در همه جوامع هم اینگونه بوده است. در عرصه گزارشدهی در رابطه با حرکتی که در ایران انجام شد، نکات مثبتی در عقب راندن جمهوری اسلامی برای سرکوبها بود، اما از سوی دیگر، چه در ایران و چه در خارج ایران، بهویژه در خارج که امکانات بیشتری داریم، از یک نقد منصفانه محروم هستیم. یعنی ما روزنامهنگاران مورد نقد قرار نمیگیریم و آسیبشناسی حرکتمان را پیگیر نیستیم؛ در حالی که میتوانیم نقد کنیم و درس بگیریم.»
رضا معینی آرزو میکند که همکارانش بهویژه در عرصه آزادی اطلاعرسانی، به همان موازین رزنامهنگاری پایبند باشند و همکاران زندانی را فراموش نکنند: «نیلوفر، الهه و نرگس محمدی که گزارشگری از زندان را ادامه میدهد و دهها روزنامهنگار دیگر در زندان و بیرون زندان، تحت فشار هستند؛ فراموش نکنیم. یادمان باشد این گروگانگیریها برای وادار کردن جامعه به فراموشی است.»
سازمان ملل متحد، شب گذشته ۱۲اردیبهشت اعلام کرد که نیلوفر حامدی، الهه محمدی و «نرگس محمدی»، بهخاطر «تعهد خود به حقیقت و حسابرسی»، برنده مهمترین جایزه این سازمان در زمینه آزادی مطبوعات شدهاند. «توفیق جلاصی»، سرپرست دفتر ارتباطات یونسکو - آژانس فرهنگی، علمی و آموزشی سازمان ملل - با اعلام برندگان گفته، یونسکو امیدوار است این جایزه را «بهزودی، زمانی که شرایط فراهم شد [بهطور حضوری] به این سه خبرنگار شجاع» اعطا کند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
با ایرانوایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر