آیا ایران در حال خالی شدن از نیروی پزشک متخصص است؟

دکتر «حسین‌علی شهریاری»، رییس کمیسیون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجلس شورای اسلامی، روز ۷خرداد۱۴۰۲، در گفت‌وگو با خبرگزاری «رکنا»، با اعلام اینکه «نزدیک به ۱۰ هزار پزشک متخصص و فوق‌تخصص در دو سال گذشته تقاضای گود استندینگ کرده‌اند»، مدعی شد: «ایران در حال خالی شدن از پزشک متخصص است.» او در این گفت‌وگو اظهار داشته: «کشور در حال از دست دادن بخش بزرگی از نیروهای خود در حوزه کلان پزشکی و پیراپزشکی است و این شامل اساتید و پزشکان و پرستاران و سایر حوزه‌های زیرمجموعه پزشکی نیز می‌شود.» او اضافه کرده: «بسیاری از این افراد به‌علت امکان دریافت حقوق‌های بسیار بالا در کشورهای حوزه خلیج فارس، حتی فکر مهاجرت به کشورهای اروپایی را هم نمی‌کنند و به کشورهایی مثل عمان و امارات مهاجرت می‌کنند؛ به گونه‌ای که کشورهای عربی، به مقصد اصلی مهاجرت پزشکان ایرانی تبدیل شده است.»

آیا تقاضای گود استندینگ مساوی با مهاجرت است؟ آیا ایران در حال خالی شدن از پزشک متخصص است؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

***

آیا تقاضای گود استندینگ مساوی با مهاجرت است؟

گواهی گود استندینگ/Good Standing، سندی برای اثبات عدم سوء‌پیشینه یک پرستار، پزشک یا کارکنان پیراپزشکی برای ارائه به مراکز درمانی کشور مقصد است. تقاضای صدور گود استندینگ از سازمان نظام پزشکی یا سازمان نظام پرستاری، مقدمه مهاجرت فعالان جامعه پزشکی و نشانه داشتن برنامه مهاجرت است، هرچند در مواردی ممکن است به‌دلایل مختلف منجر به مهاجرت نشود. یعنی عضوی از اعضای جامعه پزشکی ممکن است نسبت به دریافت گود استندینگ اقدام، ولی در نهایت مهاجرت نکند و بماند. بنابراین آمار تقاضای گود استندینگ، معیار مناسبی برای ارزیابی میزان میل به مهاجرت در میان پزشکان و پرستاران است.

گفتنی است از سال ۱۴۰۱، سازمان نظام پزشکی، سامانه آنلاین برای دریافت گود استندینگ راه‌اندازی کرده که می‌تواند نشانه افزایش میل به مهاجرت و تقاضای گود استندینگ باشد. 

سامانه آمار سازمان نظام پزشکی، آمار افرادی که سالانه تقاضای گود استندینگ می‌کنند را منتشر نکرده، ولی مدیران این سازمان، آماری را به‌طور جسته‌و‌گریخته اعلام کرده‌اند که می‌توان به آن استناد کرد.

«محمدرضا ظفرقندی»، رییس کل سازمان نظام پزشکی ایران، روز دوشنبه ۲۸تیر۱۴۰۰، در یک نشست خبری که در محل سازمان نظام پزشکی برگزار شد، در خصوص آمار تقاضای گود استندینگ گفته بود: «مهاجرت در اقشار تحصیل کرده یک خسارت برای کشور است و فقط خاص جامعه پزشکی نیست. اما در شرایط خاصی، شاهد افزایش موارد مهاجرت هستیم و سالی ۳۰۰۰ درخواست برای مهاجرت پزشکان داریم.» یعنی اگر روند مهاجرت در دو سال گذشته افزایش نیافته باشد، طی سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، جمعا ۶ هزار نفر از سازمان نظام پزشکی تقاضای گود استندینگ کرده‌اند. حال آنکه آمار غیررسمی بسیار بیشتر است و برخی رسانه‌ها، از تقاضای ۳۰ هزار پزشک برای دریافت گود استندینگ به مقصد عمان در یک سال گذشته خبر داده‌اند. 

 

آیا ایران در حال خالی شدن از پزشک متخصص است؟

براساس اطلاعات مندرج در سامانه آماری سازمان نظام پزشکی، این سازمان جمعا ۳۴۵ هزار عضو دارد که تنها ۱۱۴ هزار نفر آن‌ها پروانه صلاحیت حرفه‌ای دارند و می‌توانند کار پزشکی انجام دهند. 

اما نگاهی به جزییات این آمار نشان می‌دهد که اکثریت آن‌ها پزشک عمومی هستند و تنها ۱۷ درصد متخصص و ۱.۵ درصد اعضای سازمان نظام پزشکی فوق‌تخصص دارند. جمع کل پزشکان متخصص عضو سازمان نظام پزشکی با و بدون پروانه صلاحیت حرفه‌ای و ساکن ایران یا مهاجرت کرده، حدود ۵۶ هزار نفر و حدود ۵ هزار فوق‌تخصص است.

تطابق این آمار با آمار مرکز ملی آمار نشان می‌دهد که بخشی از این پزشکان مهاجرت کرده یا در حوزه پزشکی فعالیت ندارند. اطلاعات مندرج در سالنامه آماری سال ۱۴۰۰ مرکز ملی آمار ایران در حوزه بهداشت و درمان، نشان می‌دهد که «تعداد پزشکان شاغل در ایران در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱۷۴۳۳ نفر پزشک عمومی، ۴۶۸۳ نفـر دندانپزشک، ۳۰۴ نفر دکترای علوم آزمایشگاهی، ۲۶۲۳ نفر داروساز، ۱۷۹۶۷ نفر پزشک متخصص، ۲۵۵۳ نفر پزشک فوق‌تخصص و ۶۴۹۷ نفر نیز دکترای تخصصی داشته‌اند.»

مقایسه این آمار با آمار سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که مهاجرت چه تاثیری بر توان جامعه پزشکی ایران گذاشته است. چراکه با وجود سالانه ۱۰ هزار فارغ‌التحصیل در سه رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی، جمعیت شاغلان حوزه پزشکی طی دو سال نه تنها افزایش قابل‌توجه نداشته، بلکه در حوزه دندانپزشکی و پزشکان فوق‌تخصص، کاهش نیز یافته است:

پیش‌تر در سال ۱۳۹۸ دکتر «اکبری»، قائم‌مقام وقت معاونت آموزشی وزارت بهداشت، در خصوص میزان فارغ‌التحصیلان سه رشته داروسازی، دندانپزشکی و پزشکی گفته بود: «مجموعا ما به‌طور سالیانه در این سه رشته پزشکی حدود ۱۰ هزار نفر در دانشگاه‌های دولتی و غیر دولتی نیرو تربیت می‌کنیم و نیاز جامعه به نیروی کار در این سه رشته  نیز ۱۰ هزار نفر است.»

آمار نشان می‌دهد که تقریبا معادل خروجی سالانه دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، مهاجر داریم، که این وجه خوشبینانه ماجراست که میزان مهاجرت و تعداد اعضای جدید سازمان نظام پزشکی برابر باشد. در این حالت نیز، نظر به اینکه جمعیت رو به افزایش است و اگر قرار باشد تعداد شاغلان جامعه پزشکی ثابت بماند، هر سال سرانه دسترسی به پزشک در ایران کاهش خواهد یافت. اما وجه بدبینانه این است که تعداد مهاجرت‌ها از تعداد ورودی اعضای سازمان نظام پزشکی و نظام پرستاری بیشتر شود، در این حالت نظام درمانی کشور با چالش جدی مواجه می‌شود، وضعیتی که از منظر پژوهشگران رصد‌خانه مهاجرت ایران، دور از انتظار نیست. 

برآوردهای رصد‌خانه مهاجرت ایران مندرج در سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱، نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد سرمایه انسانی نظام درمانی کشور تمایل زیاد و بسیار زیاد به مهاجرت دارند و حدود یک سوم جمعیت شاغلان حوزه سلامت، برای مهاجرت برنامه‌ریزی یا اقدام عملی کرده و برنامه زمانی مشخص برای مهاجرت دارند، که اگر این اتفاق رخ دهد، طی چند سال آینده، دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران قادر به جبران خلاء ناشی از مهاجرت متخصصان حوزه پزشکی نیستند.

آماری که با ادعاهای مسوولان سازمان نظام پزشکی نیز تطابق دارد. «منصور جعفری نمین»، رییس شورای عالی سازمان نظام پزشکی کشور، در شهریور۱۴۰۱ گفته: «از ارائه آمار مهاجرت پزشکان معذوریم، اما در کل باید گفت آمار مهاجرت پزشکان نگران‌کننده و روبه افزایش است. ضمن اینکه تعداد مهاجرت پزشکان متخصص و فوق‌تخصص از پزشکان عمومی در کشور پیشی گرفته است. «محمد رئیس‌زاده»، رییس کل سازمان نظام پزشکی کشور نیز گفته: در سال جاری هیچ‌کس متقاضی رشته جراحی قلب در کشور نشده و با شرایط موجود مجبور می‌شویم با عقب‌گرد ۴۰ ساله، پزشک وارد کنیم. در چند سال آینده پزشکی نخواهیم داشت. در رشته‌های بسیار ضروری جراح نداریم و مجبور می‌شویم برای برخی درمان‌ها با چند برابر هزینه، عزیزان را به خارج از کشور بفرستیم یا با یک عقب‌گرد ۴۰ ساله، واردات پزشک از هند، پاکستان و فیلیپین داشته باشیم.»

 

جمع بندی

دکتر حسین‌علی شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجلس شورای اسلامی با اعلام اینکه «نزدیک به ۱۰ هزار پزشک متخصص و فوق‌تخصص در دو سال گذشته تقاضای گود استندینگ کرده‌اند»، مدعی است: «ایران در حال خالی شدن از پزشک متخصص است.» بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهد که این ادعا با واقعیت تطابق دارد. 

اگرچه تقاضای گود استندینگ مساوی مهاجرت نیست، ولی گام اول مهاجرت در میان پزشکان و فعالان حوزه سلامت است. آمار رسمی در خصوص تعداد افرادی که سالانه تقاضای گود استندینگ می‌کنند وجود ندارد، ولی اطلاعات منتشره توسط مدیران سازمان نظام پزشکی نشان می‌دهد که ادعای آمار ۱۰ هزار نفری پزشکان متقاضی دریافت گود استندینگ، با واقعیت تطابق دارد و چه‌بسا بیشتر است. مقایسه آمار پزشکان شاغل در ایران در سال ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که به‌رغم اینکه وزارت بهداشت مدعی است سالانه حدود ۱۰ هزار نفر فارغ‌التحصیل در سه رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی وجود دارد، ولی نه‌تنها آمار پزشکان شاغل در سال ۱۴۰۰ به نسبت سال ۱۳۹۸ بیشتر نشده، بلکه در برخی رشته‌ها مثل دندانپزشکی و پزشکان فوق‌تخصص، کمتر نیز شده است.

بررسی‌های رصد خانه مهاجرتی ایران نیز نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد شاغلان حوزه پزشکی، میل زیاد و خیلی زیاد به مهاجرت دارند و ۳۰ درصد آن‌ها برنامه‌ریزی عملی برای مهاجرت کرده‌اند و به‌زودی مهاجرت می‌کنند. 

بنابراین، مجموعه آمار نشان می‌دهد که تعداد پزشکان شاغل در ایران طی سال‌های اخیر رو به افزایش نیست و اگر روند مهاجرت شتاب بیشتری بگیرد که احتمال آن بسیار زیاد است، دسترسی ایرانیان به پزشک کاهش می‌یابد و رفته‌رفته با بحران پزشک متخصص در ایران مواجه خواهیم بود. از این نظر، ایران‌وایر به ادعای دکتر حسین‌علی شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجلس شورای اسلامی، مبنی‌بر اینکه: «ایران در حال خالی شدن از پزشک متخصص است»، نشان «حقیقت دارد» می‌دهد.

حقیقت دارد: «وقتی اظهارنظری با مدارک و واقعیات ثبت‌شده پشتیبانی شود.»

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در ایران‌وایر، اینجا را کلیک کنید.