انتقال ۵ ایرانی-آمریکایی به هتل؛ گام اول تبادل زندانی در برابر پول

دولت ایالات متحده امریکا تایید کرده که با جمهوری اسلامی ایران به توافقی دست یافته است که به تبادل شماری از زندانیان دو کشور منجر خواهد شد و جمهوری اسلامی هم طی آن به چند میلیارد دلار از درآمدهای نفتی مسدود شده‌اش با شرط و شروطی دسترسی پیدا خواهد کرد.

 

روزنامه «نیویورک تایمز» به نقل از منابع امریکایی نوشته حکومت ایران پنج ایرانی‌امریکایی را پس از دو سال مذاکره، از زندان به حبس خانگی منتقل کرده است. 

دفتر نمایندگی دائم جمهوری اسلامی در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک تایید کرده است که هر دو کشور با آزادی متقابل و عفو پنج زندانی موافقت کرده‌اند.

اتباع زندانی ایرانی در امریکا، متهمان و محکومان پرونده‌های مرتبط با دور زدن تحریم‌ها هستند. در سال ۱۳۹۴ که ایران و امریکا در ازای پرداخت نزدیک به دو میلیارد دلار به جمهوری اسلامی شماری از زندانیان خود را تبادل کردند، ایرانی‌های زندانی در ایالات متحده اعلام کردند شاید برای دیدار خانواده به ایران بروند اما از امریکا برای زندگی به ایران باز نخواهند گشت. 

«محمود علوی»، وزیر وقت اطلاعات جمهوری اسلامی در آن زمان به صراحت گفته بود ماموران این وزارتخانه زیر نظر «علی خامنه‌ای» با امریکا برای این تبادل مذاکره کردند و از این راه منافع مالی برای جمهوری اسلامی آفریدند. 

آزادی زندانیان پس از فرود جت کوچکی در فرودگاه «مهرآباد» تهران رخ داد که دو میلیارد دلار را به صورت نقد از سوییس به تهران انتقال داده بود. 

«جان کری»، وزیر وقت خارجه امریکا در خاطراتش نوشته است که حکم آزادی یکی از زندانیان تبادل شده با اصرار او، نیمه شب با مراجعه به مامور قوه قضاییه در تهران گرفته شده بود؛ وضعیتی که نشان دهنده شکننده بودن توافقات تبادل زندانی است.

در ارتباط با توافق جاری میان ایران و امریکا، «آدرین واتسون»، سخن‌گوی شورای امنیت ملی ایالات متحده گفته دولت امریکا تایید انتقال پنج ایرانی‌امریکایی به حبس خانگی را دریافت کرده است و به نظارت دقیق بر وضعیت آن‌ها ادامه خواهند داد. 

امریکا می‌گوید مذاکرات برای آزادی نهایی این زندانیان در جریان است. 

نیویورک تایمز مبلغی که ایران در نهایت به دست خواهد آورد را شش میلیارد دلار عنوان کرده است.

سه نفر از این زندانیان امریکایی‌ ایرانی‌الاصل که از زندان به حبس خانگی منتقل شده‌اند، «سیامک نمازی»، «عماد شرقی» و «مراد طاهباز» هستند. دو نفر دیگر هم همراه آن‌ها هستند که خانواده‌های‌شان خواستار پنهان نگاه داشتن هویت آن‌ها شده‌اند.

روزنامه «شرق» چاپ تهران پیش از این یکی از این افراد را «شهاب دلیلی»، مربی ورزشی معرفی کرده بود که در سال ۱۳۹۵ بازداشت شده است. با این حال، «ناهید دلیلی»، همسر شهاب دلیلی به «ایران‌وایر» گفته‌ همسرش همراه زندانیان دیگر به هتل منتقل نشده و همین امروز از زندان با خانواده‌اش تماس گرفته است. 

روزنامه «خراسان» هم نفر پنجم را یک زن امریکایی ایرانی‌الاصل معرفی کرده که سابقه کار در افغانستان دارد اما هویت او اعلام نشده است. 

بر اساس گزارش‌های غیررسمی، ظاهرا این خانم پیش از چهار نفر دیگر به حبس خانگی منتقل شده است.

یک شهروند امریکای‌الاصل با نام «رابرت لوینستون» هم در جریان سفر به ایران در سال ۱۳۸۶ مفقود شده بود که ظاهرا مقام‌های امریکا قانع شده‌اند که او دیگر در قید حیات نیست. خانواده او از جمهوری اسلامی به دادگاه‌های امریکا شکایت کرده‌اند.

برادر سیامک نمازی در بیانیه‌ای گفته است: «فقط آرزو می‌کنیم که دوباره به‌عنوان یک خانواده در کنار هم قرار بگیریم.» 

خواهر عماد شرقی نیز در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «به اقدامی که رییس جمهوری بایدن و مقامات دولتی برای بازگرداندن خانواده‌های‌مان به خانه انجام داده‌اند، ایمان داریم.»

جمهوری اسلامی بر اساس الگوی مرسوم خود، به همگی این زندانیان اتهام «جاسوسی» وارد کرده است. افرادی که همانند سیامک نمازی موفق به اظهارنظر عمومی شده‌اند، اتهام جاسوسی را یک‌سره غیرواقعی خوانده و زندانی کردن‌شان را خودسرانه توصیف کرده‌اند.

گزارش‌های تایید نشده حاکی از آن هستند که حبس خانگی این افراد در یکی از هتل‌های تهران انجام شده است که ماموران اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی کنترل وسیعی بر آن‌ها دارند.

حکومت ایران پیش از این هم برخی از زندانیان دو تابعیتی را قبل از آزادی نهایی در برابر پول یا تبادل با زندانی‌های دیگر، به حبس خانگی منتقل کرده بود. اما سخن‌گوی شورای امنیت ملی امریکا به روزنامه نیویورک تایمز گفته است هیچ تضمینی برای آزادی نهایی آن‌ها وجود ندارد. 

بر اساس روش مرسوم جمهوری اسلامی در بازداشت اتباع خارجی و شهروندان دو تابعیتی، قرار است آزادی نهایی آن‌ها در ازای دسترسی حکومت ایران به پول باشد. 

عمده پول‌های مسدود شده جمهوری اسلامی که حاصل فروش نفت پیش از بازگشت تحریم‌های دوره «دونالد ترامپ» هستند، در کره جنوبی قرار دارند.

بر اساس گزارش‌ها، قرار است نزدیک به شش میلیارد از دارایی‌ها ایران به بانک مرکزی قطر منتقل شود اما جمهوری اسلامی صرفا اجازه خواهد داشت از آن برای خرید کالاهای بشردوستانه، یعنی دارو، لوازم پزشکی، غذا و اقلام کشاورزی استفاده کند تا اطمینان حاصل شود این وجوه در راه رفتار بی‌ثبات کننده نظامی یا اقدامات تحریمی مصرف نمی‌شوند. 

بانک مرکزی قطر پس از تایید وزارت خزانه‌داری امریکا، پول اقلام خریداری شده جمهوری اسلامی را راسا به فروشندگان پرداخت خواهد کرد.

در صورتی که توافق تبادل زندانی بین ایالات متحده و جمهوری اسلامی عملی شود، مهم‌ترین توافق انجام شده بین حکومت ایران و دولت «جو بایدن» است که نیمی از عمر آن سپری شده و تاکنون با وجود علاقه به احیای توافق اتمی «برجام»، در آن ناکام بوده است. 

در اواخر دولت «حسن روحانی»، توافقی برای احیای برجام با امریکا به دست آمد اما علی خامنه‌ای در یک سخنرانی عمومی آن را غیرقابل قبول خواند و تاکنون که دو سال از آن می‌گذرد، چشم‌انداز احیای آن تقریبا از بین رفته است.

توافق تبادل زندانی میان دولت بایدن و حکومت ایران مطابق معمول در اوج یکی از دوره‌های پرتنش میان ایران و امریکا وارد مراحل اولیه اجرایی شده است. 

امریکا به تازگی سه هزار تفنگ‌دار دریایی همراه با دو ناو نظامی به ناوگان خود در خلیج‌فارس اضافه کرده است که قبل از آن به جنگنده‌هایی هم‌چون «اف-۲۵» مجهز شده بودند.

اگر تبادل زندانی میان ایران و‌ امریکا انجام شود، دو کشور یک بار دیگر اقدامی برای کنترل سطح تنش انجام داده‌اند که به هیچ وجه نمی‌توان آن را مقدمه‌ای برای بهبود روابط دانست. 

رهبر جمهوری اسلامی در دو سال اخیر به صراحت گفته است توافق سیاسی با امریکا به معنی باج دادن است و حکومت او چنین اقدامی نخواهد کرد.

وضعیت برنامه پرشتاب اتمی ایران و پایان گرفتن محدودیت‌های تسلیحاتی سازمان ملل در مهرماه ۱۴۰۲ که مربوط به توافق اتمی برجام است، قدرت‌های جهانی را در وضعیتی قرار داده است که باید اقدامی درباره آن انجام دهند. اگر جمهوری اسلامی هم‌چنان حاضر به محدود کردن برنامه اتمی خود و رسیدن به یک توافق با مفاد تازه و محدودیت‌های جدید با این قدرت‌ها، از جمله امریکا نباشد، می‌توان انتظار داشت که سطح تنش‌ها در هفته‌های آخر شهریور و اوایل مهرماه دوباره بالا بگیرد.

ایران و امریکا تا زمانی که جمهوری اسلامی عزمی برای حل و فصل همه مسائل خود با ایالات متحده نداشته باشد، در بهترین حالت، در وضعیت «کنترل تنش» و نه «بهبود با ثبات روابط» قرار خواهد گرفت.

این وضعیت به دلیل ذات شکننده خود، هر لحظه قابلیت بحرانی شدن دارد؛ چنان‌که توافق اتمی برجام در سال ۱۳۹۴ که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین توافق ۴۰ ساله اخیر بین تهران و واشنگتن بود، نتوانست روابط را بهبود دهد.

اصولا زندانی شدن عمده پنج ایرانی‌امریکایی که قرار است مبادله شوند، هم‌زمان با توافق برجام رخ داده و علامتی از سوی خامنه‌ای به امریکا محسوب شده که دشمنی با «شیطان بزرگ» پایان نیافته است؛ پیامی که دونالد ترامپ آن را دریافت کرد و در دوره ریاست جمهوری خود با همین استدلال تحریم‌های رفع شده را دوباره به جریان انداخت.