۳۰آذر۱۳۹۹، جسم بی‌جان زنی در تورنتو در یک آب‌نما پیدا شد که سال‌ها در جنبش دانشجویی بلوچستان پاکستان مبارزه کرده و به‌عنوان چهره شاخص ایستادگی در برابر ناپدیدسازی قهری مردم بلوچ به‌دست حکومت کشورش و نابرابری جنسیتی شناخته می‌شد؛ زنی که گفته شد به دست «آی‌اس‌آی»، یا همان نیروهای امنیتی ارتش پاکستان در خاک کانادا به قتل رسیده است.
حالا در سومین سالگرد «کریمه بلوچ»، زنان بلوچ در دو سوی مرز در پاکستان و ایران، یاد او را گرامی می‌دارند.
***
هم‌زمان با شب یلدایی که سوگ و دادخواهی جان‌باخته‌های خیزش «زن، زندگی، آزادی»، در دل بسیاری از ایرانیان بود، فعالان بلوچ و گروه‌های حقوق‌بشری ایران، یاد زنی بلوچ و اهل پاکستان که سه سال پیش در تورنتو کانادا به قتل رسید را، گرامی می‌داشتند.
حساب توییتر «جنبش زنان بلوچ» در پستی در روز جمعه، با انتشار تصویری از کریمه بلوچ، در رشته توییتی نوشت: «کریمه بلوچ که در سال ۲۰۱۶ در لیست صد زن تاثیرگذار جهان بود، بعد از زاهد بلوچ به ریاست سازمان دانشجویان بلوچ منصوب شد. او فعال سیاسی بود که تظاهرات و تجمعاتی را درباره ناپدیدسازی قهری بلوچ‌ها، و نابرابری جنسیتی سازماندهی می‌کرد. سیستم امنیتی پاکستان بعد از یک سال زندگی مخفیانه در بلوچستان، به ناچار او را به کانادا کوچاند. کریمه بلوچ در تاریخ ۲۰دسامبر۲۰۲۰ در تورنتو دزدیده شد و در تاریخ ۲۲دسامبر، پیکر بی‌جانش غوطه‌ور در آب‌نمای تورنتو پیدا شد.»
هم‌زمان صفحات شبکه‌های اجتماعی «صدای شهریور» و «تاریخ طبقه کارگر»، از صفحات پرمخاطب فارسی‌زبان و فعال، درباره خانم بلوچ نوشتند. اما کریمه بلوچ که بود و چرا برای زنان بلوچ در ایران که در جریان خیزش «زن، زندگی، آزادی» و اعتراض به عدم تعقیب قضایی سرهنگی که به «ماهو بلوچ»، دختر ۱۵ ساله اهل چابهار تجاوز کرده نقش پررنگی داشتند، مهم است.
کریمه بلوچ که بود و چه می‌کرد که کشته شد؟
یکشنبه ۳۰آذر۱۳۹۹ بود که حساب توییتر پلیس تورنتو، از مفقود شدن کریمه بلوچ خبر داد و نوشت که او آخرین بار در خیابان «بی استریت» در مرکز این شهر دیده شده است.
یک روز بعد، پلیس دوباره در توییتی نوشت که او پیدا شده، بدون هیچ جزییاتی. اما این پیکر بی‌جان کریمه ۳۷ ساله بود که غرق شده در یک آب‌نما در مرکز شهر تورنتو پیدا شده بود. کریمه، زن بلوچ اهل پاکستان، یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های سیاسی و اجتماعی سال‌های اخیر بلوچستان بود، تا حدی که در لیست صد زن تاثیرگذار بی‌بی‌سی قرار گرفت. مبارزی که با سخنرانی، در دست گرفتن تصاویر اقوام ناپدیده شده‌اش و حضور در راهپیمایی‌های عمدتا زنانه، به نقض حقوق شهروندان بلوچ در پاکستان اعتراض می‌کرد.
اگرچه فعالان بلوچ بر این باورند که او به دست یا به دستور نیروهای امنیتی پاکستان به قتل رسیده، اما دولت پاکستان هرگز چنین اتهامی را نپذیرفته است. دولت پاکستان اتهام ربودن و قتل فعالان بلوچ که خواهان خودمختاری ایالت بلوچستان هستند را هم هرگز نپذیرفته است، اما فعالان بلوچ می‌گویند که در سال‌های اخیر و هم‌زمان با شدت گرفتن درگیری‌ها برای خودمختاری ایالت بلوچستان، ۱۲۰ هزار نفر ناپدیدسازی قهری شده‌اند که البته پیکرهای برخی بعد از مدتی در رودخانه، کوه و دشت و در شهرها پیدا شده است.
بنا به تعریفی که سازمان «عفو بین‌الملل» در وبسایت خود منتشر کرده، «قربانیان ناپدیدسازی قهری افرادی هستند که انگار در چشم‌به‌هم‌زدنی از کره زمین محو شده‌اند. در چنین مواردی، مسوولان حکومتی (یا افرادی که با رضایت دولت عمل می‌کنند)، فرد موردنظر را از خیابان یا محل زندگی‌اش می‌ربایند و بعد این اقدام را انکار می‌کنند، یا از دادن اطلاعات درباره سرنوشت و محل نگه‌داری آن فرد امتناع می‌ورزند.»
بر این اساس، بسیاری از ناپدیدشدگان قهری، خودسرانه و بدون حکم قضایی بازداشت و یا حبس شده‌اند و بسیاری از آن‌ها احتمالا در همان روزها و ساعت‌های نخست، کشته شده‌اند.
چرا زنان بلوچ ایران در سال‌مرگ کریمه بلوچ به یاد او هستند؟
«لائبه آرام»، فعال حقوق زنان بلوچ، به «ایران‌وایر» می‌گوید که ارتباط بین مردم بلوچ، به‌ویژه زنان در دو سوی مرز ایران و پاکستان، فراتر از این حرف‌هاست و در واقع رنج، مشکلات و دردهای این مردم، فرهنگ و زیست روزمره‌شان با هم یکی بوده و هست.
این فعال حقوق زنان توضیح می‌دهد: «مرزبندی‌های استعماری که در قرن نوزدهم شکل گرفت، ما را از هم جدا کرد و به‌دلیل شرایطی که در پاکستان وجود داشت، سازماندهی مردم و احزاب در آن سوی مرز با بلوچستان ایران متفاوت است و آن‌ها در وضعیت منظم و حرفه‌ای فعال هستند.»
اشاره این فعال حقوق زنان به استقلال پاکستان از هند در سال ۱۹۴۷ است و مرزبندی‌های شرقی ایران در پیمان‌های «گلداسمید» است. پیمان اول گلداسمید که توسط «فردریک جان گلدسمید» طراحی شد و با تایید «ناصرالدین شاه قاجار»، در سال ۱۲۴۹ شمسی منجر به جدایی مکران و سرزمین‌هایی که امروز به نام «بلوچستان شرقی» یا ایالت «بلوچستان» و «خیبر پختونکا» پاکستان شناخته می‌شود، شد.
این سرزمین‌ها از ایران به بریتانیا واگذار شد و بعدها در جریان استقلال پاکستان از هند، علی‌رغم قول مساعد دولت بریتانیا به رهبران طوایف بلوچ، به بخشی از خاک پاکستان تبدیل شد.
قرارداد دوم گلداسمید، دو سال بعد و در سال ۱۲۵۱ خورشیدی منجر به جدایی بخش‌های دیگری از سیستان‌و‌بلوچستان و واگذاری آن به افغانستان شد. مورخان مستقل از دو قرارداد، به‌عنوان یکی از ابزارهای استعماری دولت وقت بریتانیا برای محدود کردن ایران یا آن‌طور که در آن زمان «پرشیا» خوانده می‌شد، یاد کرده‌اند.
لائبه آرام در ادامه درباره فعالیت‌های کریمه بلوچ می‌گوید: «مردم بلوچستان از لحظه تولد، سیاسی به دنیا می‌آیند، چون به‌صرف بلوچ بودن می‌توانند خودشان یا یکی از اعضای خانواده‌شان ناپدید شوند. کریمه بلوچ عضو سازمان دانشجویان بلوچ بود. او هم آسیب‌دیده از سیاست ناپدیدسازی قهری حکومت پاکستان بود و اعضای خانواده‌اش مثل عمو و دایی‌اش، قربانی این وضعیت شده بودند.»
او ادامه می‌دهد: «یکی از اولین خواسته‌های سازمانی که کریمه عضو آن بود و بعدها رهبر این سازمان شد، تحصیل به زبان مادری بود، موضوعی که در این سوی مرز هم همیشه مطرح بوده است. این تاثیر خیلی زیادی در فعالیت‌های سازمان‌های سیاسی در بلوچستان داشت و دارد.»
این فعال حقوق زنان در ادامه نیز می‌گوید: «کریمه فعالیت‌هایش را با مبارزه با ناپدیدسازی قهری فعالان بلوچ آغاز کرد، مساله‌ای کاملا زنانه و فمینیستی که یا خود زنان مستقیما با آن درگیر بوده‌اند، یا عزیزان‌شان به این شکل از دست رفته‌اند.»
او تاکید می‌کند: «جنبش زن زندگی آزادی، به ما کمک کرد که آن تصویری که جمهوری اسلامی از زنان بلوچ منتشر می‌کند و پیش از انقلاب، پهلوی منتشر می‌کرد را بشکنیم و تصویر واقعی زن بلوچ نمایان شود. همین الان، کریمه بلوچ را به‌عنوان مادر بلوچستان نام می‌برند و تصاویری که از او منتشر می‌کنند با حجاب است، درحالی‌که مثلا حجاب در بلوچستان کاملا متفاوت از حجابی است که در ایران است، ولی کریمه عکس‌هایی هم دارد که حجاب به سر ندارد و با دوستانش در کافه نشسته است.»
خانم آرام توضیح می‌دهد: «این تصویری نیست که مورد علاقه جامعه مردسالار بلوچستان باشد. این تصویر از کریمه بلوچ حذف می‌شود. تصویری که آن‌ها به نمایش می‌گذارند تصویر زنی است که خودش را در خدمت سرزمینش قرار داده است. یعنی، همان کلیشه‌های مرسوم مربوط به مردسالاری، سنت و مذهب که در جامعه بلوچستان و به‌واسطه فعالیت‌های حکومت، باعث نادیده گرفته شدن فعالیت‌های زنان بلوچ می‌شود.»
لائبه آرام در ادامه نیز می‌گوید: «شاید خیلی‌ها در بلوچستان ایران، کریمه بلوچ و فعالیت‌هایش را نمی‌شناختند، اما در بلوچستان ایران هم عزیزان زیادی ناپدید شده‌اند و بسیاری به دست نیروهای ناشناس ترور شدند. بنابراین، مشکلات ما با حکومت‌هایی که حقوق‌مان را به رسمیت نمی‌شناسند، مشترک بوده و هست.»
به گفته این فعال حقوق زنان بلوچ، «امروز زنان ما (بلوچستان ایران) متوجه شدند که زنان در بلوچستان پاکستان چطور توانسته‌اند با مبارزه، رهبری جنبش‌‌ها را در دست بگیرند. آن سوی مرز هم وقتی مثلا در تظاهرات هشت مارس پلاکارد زن زندگی آزادی دست می‌گیرند، یعنی آن‌ها هم از مبارزه زنان بلوچ در ایران و به‌طور کلی زنان در ایران، مطلع هستند و الهام می‌گیرند.»
اشاره این فعال حقوق زنان به تظاهرات روز جهانی زن در ۱۷اسفند۱۴۰۱ در اسلام آباد پاکستان است. همان‌زمان، تصاویری از این تظاهرات منتشر شد که زنان پاکستانی را نشان می‌داد که پلاکاردهایی با شعار «زن، زندگی، آزادی» به فارسی یا ترجمه بلوچی آن «جنین، زند، آجویی» در دست داشتند.
در عصر شبکه‌های اجتماعی، ما همدیگر را می‌بینیم
«اسما بلوچ»، فعال حقوق‌بشر نیز به ایران‌وایر می گوید که کریمه بلوچ، قطعا یکی از تاثیرگذارترین زنان بلوچ در تاریخ صدساله مبارزات این مردم بوده است. او توضیح می‌دهد: «بانو بلوچ از سال ۲۰۰۵ فعالیت‌هایش را آغاز کرد و تا سال ۲۰۲۰ که کشته شد، یعنی ۱۵ سال، بی‌وقفه برای مبارزه با ناپدیدسازی قهری، حقوق‌بشر و حقوق زنان تلاش کرد.»
این فعال حقوق‌بشر می‌گوید: «در زمان فعالیت ایشان، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی خیلی در جریان نبود و برای همین خیلی‌ها شاید او را در بلوچستان ایران نمی‌شناختند، ولی امروز که شاید مثلا یک سوم مردم تلفن همراه هوشمند و دسترسی به شبکه‌های اجتماعی دارند، از فعالیت‌های او و زنان دیگری چون "مهرنگ بلوچ" که امروز شجاعانه علیه نقض حقوق‌بشر به‌صورت کاملا مدنی مبارزه می کنند، یاد می‌گیرند.»
اسما بلوچ توضیح می‌دهد: «حالا دیگر سانسور دولت پاکستان و سانسور جمهوری اسلامی تاثیر چندانی ندارد و مردم درک بهتری از جنبش‌های اجتماعی، نظیر همین جنبشی که امروز در پاکستان در جریان است، یا جنبش زن زندگی آزادی در بلوچستان ایران، در دو سوی مرز دارند.»
اشاره این فعال حقوق بشر به راهپیمایی بیش از یک ماهه عمدتا زنان بلوچ است که از شهر «تربت» در ایالت بلوچستان پاکستان آغاز شده و قرار است با اسلام اباد بینجامد. در این مسیر، زنانی که عزیزان خود را در ناپدیدسازی‌های قهری ارتش و نیروهای امنیتی پاکستان از دست داده‌اند، با به‌دست گرفتن پلاکاردها و تصاویری از عزیزان خود، خواهان توقف این روند فراقانونی و پاسخگویی دولت پاکستان درباره جان این افراد شده‌اند.
«مهرنگ بلوچ»، فعال حقوق‌بشر و زن جوان بلوچی است که به‌عنوان یکی از رهبران این اعتراضات و راهپیمایی که هزاران کیلومتر را در بر خواهد گرفت، شناخته می‌شود. او هفته پیش در جریان اعتراضات همراه با صدها نفر دیگر بازداشت شد. این موج از اعتراضات مردم بلوچ در پاکستان در پی قتل یک جوان بلوچ به نام «بالاچ» به دست نیروهای امنیتی شکل گرفته است.
این فعال حقوق‌بشر در پایان نیز تاکید می‌کند: «در اتفاقات اخیر (راهپیمایی دادخواهان در پاکستان)، مردم بلوچ در ایران در شبکه‌های اجتماعی نسبت به بازداشت مهرنگ بلوچ، واکنش شدید نشان دادند و این‌جاست که می‌توانیم ببینیم فعالیت‌های زنان بلوچ در دو سوی مرز روی هم تاثیر می‌گذارد. شعارنویسی‌ها روی دیوارها در شهرهای مختلف بلوچستان ایران این را نشان می‌دهد. این‌ها همه به‌خاطر شبکه‌های اجتماعی تاثیراتش را امروز بیشتر نشان می‌دهد و و احتمالا ما هم در آینده‌ای نه‌چندان دور، اعتراض و مقاومت زنان بلوچ علیه سیاست اعدام جمهوری اسلامی در بلوچستان را خواهیم دید.»
بنا بر آمارهای سازمان‌های حقوق‌بشری، بلوچ‌ها یکی از اقلیت‌های اتنیکی ایران هستند که بیشترین آمار اعدام مربوط به آن است. تنها در ۵ روز منتهی به ۱۴اردیبهشت۱۴۰۲، ۲۰ شهروند بلوچ در زندان‌های مختلف ایران اعدام شده اند. پیش‌از این «عفو بین الملل»، نسبت به اعدام به‌مثابه سرکوب اتنیک‌ها در ایران، هشدار داده بود.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر