لطفا بفرمایید چه دارید؟ نگرانی مدیرکل آژانس، از ابهام روزافزون اتمی ایران

اظهارات فزاینده مقام‌های جمهوری اسلامی ایران درباره توانایی ساخت سلاح اتمی، موجب نگران شدن مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده است. «رافائل گروسی» گفته علائمی که جمهوری اسلامی درباره برنامه اتمی‌اش می‌دهد، «خطرناک» است. منظور او، گفته‌های «علی اکبر صالحی»، درباره بمب اتمی ایرانی است.

***

علی اکبر صالحی، سومین مقام جمهوری اسلامی است که می‌گوید این کشور توانایی ساخت سلاح اتمی دارد. رییس سابق سازمان انرژی اتمی ایران در هر دو دوره ریاست جمهوری «محمود احمدی‌نژاد» و «حسن روحانی»، وضعیت فعلی برنامه اتمی ایران را به خودرویی تشبیه کرده که همه اجزای لازم برای ساخت آن از‌جمله شاسی، موتور و گیربکس آماده، اما جدا از هم است.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس که برای شرکت در یک نشست متشکل از رهبران بین‌المللی در دبی، در فاصله کمی از ایران حضور داشته، در واکنش به اظهارات صالحی گفته است: «مدام صحبت‌های بی‌قاعده درباره سلاح اتمی هسته‌ای گفته می‌شود،‌ ازجمله اخیرا در ایران یک مقام بلندپایه گفت ما همه‌چیز داریم و سرهم نشده است. بسیار خب، لطفا به من هم بفرمایید که چه دارید؟»

اظهارات صالحی از سوی مدیرکل آژانس، علامتی از «غیرشفاف بودن» برنامه اتمی ایران و «وضعیتی خطرناک» عنوان شده است.

 پیش‌از این، «کمال خرازی»، رییس شورای راهبردی روابط خارجی جمهوری اسلامی که منصوب «علی خامنه‌ای» است و همچنین «محمد سلامی»، رییس سازمان انرژی اتمی، در اظهارات مشابه و حتی صریح‌تری از صالحی، گفته بودند که جمهوری اسلامی توانایی ساخت سلاح اتمی را دارد، اما «قصد» تولید ندارد.

با اینکه گفته‌های صالحی صراحت اظهارات خرازی و اسلامی را نداشته، اما واکنش جدی‌تری از مدیرکل آژانس را به‌دنبال داشته است. او گفته آژانس در وضعیتی نیست که بتواند صلح آمیز بودن تمام جنبه‌های برنامه اتمی ایران را تایید کند و قبلا هم درباره پیش گرفتن راه کره شمالی از سوی جمهوری اسلامی، هشدار داده بود.

همگامی نیمه‌کاره خامنه‌ای با کره شمالی در دهه ۸۰  و ابهام استراتژیک فعلی

کره شمالی ابتدا برنامه اتمی خود را صلح آمیز می‌خواند، اما با توسعه دادن پی‌در‌پی آن، سرانجام اعلام کرد که از پیمان منع گسترش سلاح های اتمی خارج می شود و پس از آن هم دست به آزمایش اتمی زد و رسما وارد کلوپ کشورهای دارای سلاح هسته‌ای شد.

 تلاش‌ها برای خلع سلاح کره شمالی با انجام مذاکرات متنوعی مشابه ایران، تاکنون بی‌نتیجه مانده و علی‌رغم تحریم‌های سنگین بین‌المللی، دولت آن از سلاح اتمی دست نکشیده است.

هرچند که تهران آزمایش هسته‌ای انجام نداده، اما از ابعاد مختلفی جمهوری اسلامی تشابه فراوانی با کره شمالی دارد. بابت برنامه اتمی، سنگین‌ترین فشارهای تحریمی را تحمل کرده که زیرساخت اقتصادی، کشور را پوک کرده و به نارضایتی عمیقی در بین میلیون‌ها ایرانی دامن زده که هر‌از‌چندگاهی، به اعتراضات خیابانی هم منجر می شود.

با اینکه به‌نظر می‌رسد این برنامه نه‌تنها توجیه اقتصادی نداشته، بلکه قسمت بزرگی از داشته‌های ایران ازجمله صنعت نفت و گاز آن را با خسارات فراوانی رو‌به‌رو کرده، مقام‌های جمهوری اسلامی در پی سیاست‌های علی خامنه‌ای، هیچ نیتی برای مصالحه بر سر آن ندارند. خامنه‌ای اخیر از مقام‌های دولتی خواسته «محاسن» انرژی اتمی را برای شهروندان بیان کنند.

برنامه‌ای که یکی از قمارها بزرگ دوره رهبری خامنه‌ای بوده، اینک در مسیری قرار دارد که حکومت نمی‌خواهد آن را به عقب ببرد، بلکه تاکنون چند بار علائمی از تمایل به داشتن سلاح اتمی هم نشان داده است.

«محمد جمشیدی»، رییس دفتر کنونی رییس جمهور ایران و پیش‌از آن «محمود علوی»، وزیر اطلاعات دولت روحانی، درباره ضرورت داشتن سلاح اتمی گفته‌اند.

تا پیش‌از آن، جمهوری اسلامی با تکیه بر یک سخنرانی خامنه‌ای که با نام «فتوای اتمی» از آن یاد می‌شود، انحراف آشکاری به سوی برنامه تسلیحاتی نداشته، اما مدیرکل آژانس بارها گفته که رد این تلاش، در تاریخ برنامه اتمی وجود دارد.

اشاره به دهه دوم رهبری خامنه‌ای و پیش از حمله آمریکا به عراق و سقوط «صدام حسین» است که جمهوری اسلامی در پرونده موسوم به «ابعاد احتمالا نظامی» برنامه اتمی، تلاش‌های اولیه برای دستیابی به سلاح اتمی را انجام داده بود. 

انفجارهای آزمایشی چاشنی‌هایی که در سلاح اتمی کاربرد دارد در آباده فارس، ازجمله پرونده‌هایی است که هنوز مفتوح است و جمهوری اسلامی جواب «قانع کننده فنی» درباره آن به بازرسان آژانس نداده است. از‌قضا انجام آن انفجارهای آزمایشی، هم‌زمان با اقدامات کره شمالی در توسعه برنامه اتمی و سرانجام، تولید سلاح اتمی بوده است.

توافق اتمی برجام که با به دست آمدن در سال ۱۳۹۴ قرار بود با انجام بازرسی‌های گسترده و نظارت همه‌جانبه وضعیت ایران را سرانجام «عادی» کند، با خروج آمریکا از این توافق و نقض متقابل برجام از سوی جمهوری اسلامی، در این راه کاملا ناکام مانده است. آژانس ماه‌ها است که می‌گوید در یک فضای «غبارآلود» فعالیت می‌کند که نمی‌تواند ابعاد برنامه اتمی جمهوری اسلامی را در این وضعیت تشخیص دهد.

برجام، قطعنامه‌های شورای امنیت را لغو کرده و تحریم‌های نظامی و اقتصادی را از سر جمهوری اسلامی برداشته است. مقام‌های جمهوری اسلامی از این دستاورد بزرگ خشنود هستند، اما با نزدیک شدن به زمان پایانی آخرین محدودیت‌های پیش‌بینی شده در برجام، نگرانی‌های آژانس رو به افزایش است و اظهارات مبهم مقام‌های ایران درباره توانمندی ساخت سلاح اتمی هم، آن را تشدید کرده است.

بلاتکلیفی ایالات متحده و در نتیجه آن دولت‌های اروپایی در واکنش به برنامه اتمی ایران، به جمهوری اسلامی با افزایش ذخیره اورانیوم غنی شده در خلوص ۳.۵، ۲۰ و ۶۰ درصد، اعتماد به نفس داده است.

سیاست جمهوری اسلامی ایران خصوصا با شروع دوره ریاست‌جمهوری «ابراهیم رئیسی»، به‌وضوح باعث ایجاد «ابهام استراتژیک» درباره سرانجام این برنامه اتمی شده است. در‌حالی‌که پیش از آن تلاش می‌شد این برنامه صرفا صلح‌آمیز عنوان شود، مقام‌های ایران اکنون بیشتر از توان تولید بمب می‌گویند، اما مشخص است که این وضعیت با توجه به اوضاع وخیم اقتصادی در ایران و عمر رهبر ۸۴ ساله، در میان مدت قابل دوام نیست و شکل دیگری خواهد یافت.