انرژی‌ در ايران؛ دورنمای يک سهل‌انگاری

آمارهای آژانس بين‌المللی انرژی نشان می‌دهند مصرف انرژی در 40 سال گذشته دو برابر شده است. به احتمال زياد می‌پرسيد دو برابر شدن مصرف انرژی يعنی چقدر؟ بنابراين، بهترين راه برای پاسخ دادن اين است که اعداد مربوط به آن را برای‌تان بنويسم.

مصرف انرژی را با واحد بشکه نفت محاسبه می‌کنند؛ در واقع هرعاملی که بشود از آن انرژی توليد کرد. اندازه انرژی توليد شده را با مقدار انرژی توليد شده به‌وسيله يک بشکه نفت مقايسه می‌کنند. يک بشکه نفت هم 11.36 مگاوات انرژی توليد می‌کند. حالا برگرديم به مصرف انرژی در جهان.

آژانس بين‌المللی انرژی می‌گوید درحال حاضر ميزان مصرف انرژی در جهان معادل 75 ميليون بشکه نفت درسال است ولی تا سال 2020 ، يعنی فقط 7 سال ديگرميزان مصرف به چيزی معادل 105 ميليون بشکه نفت درسال خواهد رسيد. این انرژی از کجا تامين می‌شود؟ بیش ازهمه، از منابع سوخت فسیلی مانند نفت، گاز و ذغال سنگ، بعد منابع هيدروالکتريک یعنی سدها و در آخر از راه انرژی هسته‌ای. آلودگی هوا، گرم شدن جهانی کره زمين، کم‌آبی زمين‌های کشاورزی به‌دلیل سدسازی و شیوع سرطان و اختلالات ژنتيکی در اثر آلودگی راديواکتيو محصولات جانبی منابع فعلی تولید انرژی هستند. اما اين همه داستان نيست.

سه موضوع ديگرهم وجود دارد که برای کشوری مثل ايران اهميت حياتی دارند: اين که ارزش نفت و گاز بيش‌تر از آن است که در موتور خودروها يا صنايع سوزانده شوند. دوم اين که ميزان تبخير زياد آب در منابع پشت سدها موجب می‌شود آبی که به زحمت ذخيره می‌شود به‌راحتی از دست برود. سوم اين که تجربه انفجار نيروگاه چرنوبيل در نزديکی مرزهای شمالی ايران و نيروگاه فوکوشيما در ژاپن به معناي خطرغيرقابل استفاده شدن بخش‌های بزرگی از کشور است. در واقع اين سه موضوع برای همه کشورهای ديگر هم وجود دارند، در نتيجه گرايش جهانی به سوی انواع ديگری از منابع توليد انرژی شدت پيدا کرده است. کدام‌ها؟ انرژی خورشيدی، باد و زمين‌گرمايی که به نام انرژی‌های تجديد شونده معروفند. ايران يکی از ثروتمندترين کشورهای جهان در اين سه نوع انرژی‌ به‌شمارمی‌رود . درباره‌اش توضیح می‌دهم.

وزارت نيرو می‌گويد در بیش‌تر استان‌های ايران، باد دست‌کم با سرعت 3 تا 5 متر در ثانيه می‌وزد. برای دريافت انرژی قابل قبول از توربين‌های بادی که نمونه‌هايی از آن در منجيل نیز وجود دارد، باد بايد با سرعت چهارونیم متردرثانيه بوزد. بهترين سرعت باد برای توليد بيش‌ترين مقدار انرژی، پنج و نيم متردرثانيه است. وزارت نيرو می‌گويد در نقاطی از شمال و شرق ایران سرعت باد به 15 متر بر ثانیه هم می‌رسد. اما حتی در بدترين نقاط ايران هم انرژی کافی از توربين‌های بادی به دست خواهد آمد. برای اين که وضعیت نیاز برقی خانه خودتان را محاسبه کنيد کافی‌ است بدانيد که هر توربين بادی، برق مصرفی 600 خانه را تامين می‌کند. گزارش‌های جديد نشان می‌دهند 26 منطقه در ايران برای ساخت مزارع بادی مناسبند ولی تا امروز فقط 163 توربين بادی در تمام ايران نصب شده است؛ اين يعنی به‌طور ميانگین 6 توربين در هر منطقه.

انرژی خورشيدی

 گزارش محققان دانشگاه صنعتی اميرکبير (پلی‌تکنيک تهران) نشان می‌دهد در هر سال دوهزار و800 ساعت آفتاب تابان در آسمان ايران می‌تابد. اين عدد يعنی 233 روز از سال. افزون بر اين، در بسیاری از نقاط کره زمين از هر يک کيلومتر مربع زمينی که آفتاب به آن می‌تابد می‌توان بين 100 تا 300 گيگاوات برق خورشيدی توليد کرد. تخمين زده می‌شود که در ايران می‌توان ساليانه 2 هزار کیلووات ساعت برق خورشیدی در هر متر مربع تولید کرد. حالا در کجای ايران می‌شود چنين انرژی خورشيدی را به دست آورد؟ تقريبا در همه جا. حتی در کم آفتاب‌ترين نقاط ايران، درحاشیه خزر هم می‌توان ساليانه یک‌هزارو200 کیلووات ساعت انرژی در مترمربع توليد کرد. انرژی خورشیدی را می‌توان در مقياس‌های نیروگاهی دريافت کرد. ولی درست شبيه به تجهيزات تلويزيون‌های ماهواره‌ای، می‌توان صفحه‌های خورشيدی را روی پشت‌بام‌ها قرار داد و برای مصرف خانگی هم از آن استفاده کرد. اين کاردر بسیاری از کشورهای جهان مرسوم است.

حالا بگذاريد با يک مثال نه چندان دقیق، برق مصرفی خانه‌تان را حساب کنیم. فکر کنید يک لامپ 100 وات داريد که 10 ساعت در روز روشن است که می‌شود 30 کیلووات ساعت در ماه. يک يخچال (37 کیلووات ساعت در ماه)، يک ماشين ظرف‌شویی (41 کيلووات ساعت در ماه)، يک ماشين لباس‌شویی (25 کيلووات ساعت در ماه)، يک خشک کن (75 کيلووات ساعت در ماه) و خرده‌ريزه‌های ديگر مثل اتوی برقی (در مجموع 62 کيلووات ساعت در ماه). مجموع همین‌ها می‌شود 9 کيلووات ساعت مصرف در روز. هر صفحه خورشیدی يک ونيم کيلوواتی که 7 ساعت در مقابل نور خورشید قرار بگیرد 6 کيلووات ساعت برق توليد می‌کند. بنابراین، با دو صفحه خورشیدی که حدود 4 متر مساحت هر جای نورگيری را اشغال می‌کنند می‌شود نياز برق مصرفی يک خانه را تامين کرد. وضعیت در ايران چطور است؟ در حال حاضر فقط يک نیروگاه خورشيدی نيمه‌ساز در شيراز وجود دارد.

 انرژی زمين‌ گرمایی

 سازمان انرژی‌های نو ايران وابسته به وزارت نيرو، به 14 نقطه کشور که امکان توليد برق از انرژی زمين گرمايی در آن‌ها وجود دارد، اشاره می‌کند؛ نقاطی نظیر سبلان، سهند، دماوند، ماکو و خوی، و سرعین. وزارت نيرو می‌گويد درجه حرارت آب در اين نقاط به 85 درجه سانتي‌گراد می‌رسد. از همين درجه حرارت می‌توان 250 مگاوات انرژی تولید کرد. محققان دانشگاه صنعتی اميرکبير در گزارش جديدی که به موضوع انرژی‌های تجديد شونده در ايران اختصاص دارد، اشاره می‌کنند که با وجود توانايی طبيعی توليد انرژی از این منابع، ساخت نيروگاه‌های زمين گرمايی به‌دليل کمبود بودجه متوقف شده است. بنابراين، به جای توليد برق، آن‌چه در حال حاضر از اين انرژی منحصربه‌فرد در دسترس مصرف‌کنندگان انرژی قرار گرفته استخر عمومی آب گرم در فصل زمستان است.

باوجود تنوع منابع انرژی‌های تجديد‌پذيردرايران، آن‌چه تا به‌حال به اجرا درآمده است تا 20 سال آينده تنها 5 درصد نياز برق مورد نياز کشور را تامين خواهد کرد. اين درحالی‌ است که استفاده از سوخت‌های فسيلی برای مصارف روزمره در ایران رو به افزايش است. آن‌چه دورنمای 5 درصدی توليد انرژی از منابع پاکيزه در ايران را نگران کننده‌تر می‌کند آغاز برنامه جهانی سهميه‌بندی انتشار گازهای گلخانه‌ای به جو زمين است. کشورهایی که نتوانند ميزان گازهای گلخانه‌ای را در حد مقرر حفظ کنند ناچار به پرداخت جريمه و خرید سهميه از کشورهايی هستند که کم‌تر از ميزان مقرر توليد کرده‌اند.

آلودگی هوا در شهرهای مختلف ايران نشان می‌دهد وضعيت سرمايه‌گذاری در انرژی‌های تجديد شونده به‌شکل خارق‌العاده‌ای سهل‌انگارانه بوده است.