آیا جمهوری اسلامی مراحل «انتقام» از اسراییل را آغاز کرده است؟

مقام‌های جمهوری اسلامی می‌گویند بابت حمله منتسب به اسراییل به کنسول‌گری ایران در دمشق و کشته شدن هفت فرمانده و درجه‌دار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از اسراییل انتقام می‌گیرند. آیا با گذشت زمان نسبتا زیاد از این حمله، جمهوری اسلامی واقعا قصد انتقام دارد؟

****

برخلاف تهدیدهای لفظی مقام‌های جمهوری اسلامی، حکومت ایران در مدت زمان نسبتا طولانی از واکنش به حمله منتسب به اسراییل خودداری کرده به طوری که این تلقی در افکار عمومی پدید آمده است که اساسا از این حد فراتر نخواهد رفت و اگر هم احتمال واکنشی باشد، آن را به نیروهای نیابتی خود در منطقه می‌سپارد.

حمله به کنسول‌گری ایران در روز ۱۳ فروردین ۱۴۰۳ انجام شد. «علی خامنه‌ای» ۱۰ روز پس از این حمله، در خطبه‌های نماز عید فطر اعلام کرد: «وقتی به کنسول‌گری ما حمله می‌کنند، مثل این است که به خاک ما حمله کردند و این عرف دنیا است. البته رژیم خبیث در این قضیه اشتباه کرد و تنبیه خواهد شد.»

اظهارات خامنه‌ای نشان می‌دهند که حکومت ایران تا لحظه سخنرانی او تمایل به نوعی واکنش نظامی داشته‌ که مقام‌های نظامی و سیاسی از آن با عنوان «عمل بازدارنده» و «دفاع مشروع» هم نام برده‌اند. 

با توجه به گذشت زمان از حمله و تداوم نیافتن آن، اقدام نظامی احتمالی جمهوری اسلامی از نظر حقوقی، دیگر دفاع مشروع تلقی نمی‌شود. بازدارندگی هم زمانی معنا دارد که اسراییل دست به اقدام متقابل نزند.

در حالی که اسراییل به صراحت تهدید کرده است هر نوع حمله نظامی ایران از داخل خاک این کشور را با حمله متقابل به خاک پاسخ می‌دهد، احتمال بازدارنده بودن واکنش نظامی جمهوری اسلامی بعید به نظر می‌رسد؛ یعنی عملی که باعث شود حمله مجددی مشابه آن‌چه علیه کنسول‌گری ایران در دمشق انجام شد، دیگر تکرار نشود.

از آن‌جا که اسراییل رابطه سیاسی با سوریه ندارد و فاقد کنسول‌گری در دمشق است، عمل کاملا مشابه نظامی علیه این کشور برای جمهوری اسلامی غیرممکن است. برای همین جمهوری اسلامی یا باید کنسول‌گری اسراییل در یک کشور ثالث را هدف قرار دهد که به معنی تجاوز به سرزمین یک کشور دیگر و هم‌زمان صدمه به منافع مستقیم اسراییل است. راه دیگر این است که مستقیما در خاک اسراییل واکنش نشان دهد که مقام‌های اسراییلی پیشاپیش تهدید به واکنش متقابل کرده‌اند.

اقدام نظامی در جایی هم‌چون بلندی‌های «جولان» که متعلق به سوریه اما در اشغال اسراییل است، به جز این که اثر بازدارندگی ندارد، حاکی از نمایشی بودن اقدام جمهوری اسلامی خواهد بود و احتمالا در اولویتش هم نیست.

حکومت ایران تاکنون دست به روشی زده است که «حزب‌الله» لبنان عمدتا از آن استفاده می‌کند. «محمدجواد ظریف»، وزیر پیشین امور خارجه جمهوری اسلامی در کتاب خود با نام «پایاب شکیبایی» توضیح داده است که در پاسخ متقابل نظامی، موثرترین روش که همواره توسط حزب‌الله لبنان نیز پی‌گیری می‌شود، تحمیل شرایط فرساینده آماده‌باش بر نیروهای طرف متقابل است. 

جمهوری اسلامی ایران دست‌کم ۱۱ روز از این شیوه استفاده کرده است، به طوری که برخی از خطوط هواپیمایی مسافری از بیم تکرار فاجعه شلیک سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی، پروازهای خود از مبدا و به مقصد ایران را معلق کرده‌اند.

قابل تصور است که چنین ملاحظاتی همراه با تدابیر لازم در اسراییل هم در پیش گرفته شده باشد. جمهوری اسلامی برای واکنش نظامی بابت حمله به کنسول‌گری ایران در دمشق باید اقداماتی پیش‌زمینه‌ای انجام دهد که در این نوشتار جزییات آن شرح داده شده است.

حکومت ایران اکنون از فهرست اقداماتی که باید انجام دهد، دست‌کم سه اقدام را به صورت علنی انجام داده است؛ اول قصد خود برای واکنش را رسما از زبان خامنه‌ای، فرمانده کل قوا اعلام کرده است. بنابراین، مسوولیت این واکنش احتمالی را از هم‌اکنون خود جمهوری اسلامی بر عهده گرفته است.

در گام دوم، نمایندگی جمهوری اسلامی در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک اعلام کرده است: «اگر شورای امنیت سازمان ملل متحد تجاوز رژیم صهیونیستی به اماکن دیپلماتیک ما در دمشق را محکوم کرده بود و متعاقباً عاملان آن را محاکمه می‌نمود، شاید ضرورتی برای مجازات این رژیم سرکش توسط ایران وجود نداشت.»

این پیام، ارسال علامت دیگری از احتمال قریب‌الوقوع بودن واکنش جمهوری اسلامی است.

اقدام سوم، تماس‌های تلفنی متعدد «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه با بیش از ۱۰ همتای خود، از جمله وزرای خارجه بریتانیا، استرالیا و آلمان است. 

«نورنیوز»، رسانه وابسته به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی گفته امیرعبداللهیان با وزرای خارجه کشورهایی که میزبان پایگاه‌های نظامی امریکا در منطقه هستند، تلفنی صحبت کرده است.

قابل پیش‌بینی است که در این تماس‌ها از جمهوری اسلامی خواسته شده باشد از اقدامی که باعث تشدید تنش در خاورمیانه می‌شود، خودداری کند و در برابر جمهوری اسلامی، برنامه احتمالی نظامی خود را توضیح داده باشد.

در یکی از این تماس‌های تلفنی، آن طور که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی روایت کرده، عبداللهیان گفته است جمهوری اسلامی قصد تشدید درگیری ندارد و واکنش نظامی آن صرفا «محدود» به «پاسخ» در برابر حمله به کنسول‌گری در دمشق خواهد بود؛ اظهاراتی که بر خلاف تهدیدات لفظی اولیه مبنی بر «واکنش پشیمان کننده»، محتوای محافظه کارانه‌ای دارد.

یعنی از هم اکنون گفته شده است که پس از واکنش احتمالی، نیتی برای تداوم درگیری وجود ندارد و باید عمل متقابل جمهوری اسلامی را «خاتمه یافته» تلقی کرد و اسراییل به آن پاسخ مجددی ندهد.

این کار ضمن اعلام تصمیم جمهوری اسلامی به همسایگان و شرکای اسراییل، اقدامی برای اطلاع‌رسانی به افکار عمومی و البته کنترل عواقب احتمالی واکنش نظامی است. 

جمهوری اسلامی اکنون سه مرحله مهم پیش از اقدام نظامی را انجام داده است. با این همه، نمی‌توان گفت امور دقیقا مطابق پیش‌بینی جلو خواهد رفت. هر احتمالی از سوی هر دو طرف ماجرا در یکی از بی‌ثبات‌ترین شرایط خاورمیانه در سال‌های اخیر، دور از انتظار نیست. 

اقدام نظامی پیش‌دستانه اسراییل با استناد به دکترین «حمله پیش‌دستانه» یا لغو تصمیم «انتقام» از سوی جمهوری اسلامی با تکیه بر «اصل مصلحت حفظ نظام» در سابقه هر دو کشور وجود دارد.