چگونه با جرم و فساد مبارزه کنیم؟

فساد درهمه نقاط جهان و در تمام سطوح جامعه نفوذ و همه چیز را آلوده می‌‌کند و تمام زیرساخت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را تضعیف. ایران نیز از این امر مستثنا نیست. بنابر شاخص فساد‌ که «سازمان شفافیت بین‌الملل» ارایه کرده، ایران از میان ۱۷۷ کشور ارزیابی شده، در رتبه ۱۴۴ ایستاده است.

«سازمان گزارش فساد و جرایم سازمان یافته» (The Organized Crime and Corruption Reporting Project)  برای مبارزه با فساد منطقه ای و بومی، با تمرکز بر اروپای شرقی‌ و آسیای مرکزی تأسیس شد ولی‌ از اطلاعات و تجربه‌های‌ دیگر نقاط جهان نیز استفاده می‌‌کند.

«درو سالیوان» (Drew Sullivan)، بنیان‌گذار این سازمان تصمیم داشت تا با فساد و جرایم سازمان یافته از طریق گزارش‌های تحقیقاتی‌ مبارزه کند تا از این راه تأثیری مثبت بر جوامعی بگذارد که تحت الشعاع آثار منفی‌ این جرایم بوده اند.

این سازمان غیرانتفاعی که با دیگر مراکز تحقیقاتی‌ِ غیرانتفاعیِ منطقه و رسانه‌های مستقل همکاری دارد، به مردمان آسیای مرکزی کمک می‌‌کند تا درک کنند که چه گونه جرم و فساد هم‌چون سدی در روند زندگی‌ آن‌ها اخلال ایجاد می‌‌کند.

این مؤسسه هم‌چنین اسناد و منابع اینترنتی در اختیار خبرنگار‌ها و عموم مردم می‌‌گذارد تا جرم و فسادِ رایج را که بیش‌تر آن ها پشت در‌های بسته انجام می‌شود، هرچه بیش‌تر افشا کنند.

«ایران‌وایر» از درو سالیوان پرسیده است که چه‌گونه خبرنگاران و فعالان می‌‌توانند شیوه ها و ابزار‌های خود را برای کارهای مهمِ تحقیقاتی‌ گسترش دهند و نیز این که چه خطر‌هایی‌ آن‌ها را تهدید می‌‌کند.

ممکن است کمی‌ درباره سازمان گزارش فساد و جرایم سازمان یافته توضیح دهید؟

• گزارش فساد و جرایم سازمان یافته عنوان یک سازمان کلی‌ برای رسانه‌های غیرانتفاعی و مستقل است که بر اروپای شرقی‌، جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی و آسیای مرکزی تمرکز دارد و در عین حال، امریکای مرکزی و لاتین را هم پوشش می‌‌دهد که در این مورد بیش‎تر کارمان در مورد قاچاق مواد مخدر است. البته خاورمیانه را هم به این فهرست اضافه کنید. هدف ما مبارزه با فساد و جرایم سازمان یافته است. عمده کار ما فرامرزی است و در عین حال، ابزار‌های خبرنگاری هم تهیه می‌‌کنیم و کار‌های تحقیقاتی انجام می‌‌دهیم که گاهی‌ بسیار دشوار و پر هزینه می‌‌شوند.
  به طور کلی، گزارش جرم و فساد هم دشوار است و هم پرخطر. این است که ما سعی‌ می‌‌کنیم برای سازمان هایی که در سطح کوچک‌ تری این کار را انجام می دهند، فضا و امکانات مهیا کنیم. تمرکز ما بر مسایل ساختاریِ کلان دولت‌ها و ارتباط آن‌ها با جرایم سازمان یافته و فعالیت‌هایی غیرقانونی در سطوح دولتی و حکومتی در کشور‌های اروپای شرقی‌ است. کشور‌های بالکان غرق در میزان هنگفتی از قاچاق مواد مخدر شده اند که این خود باعث فساد در سیستم حکومتیِ این کشور‌ها و ایجاد دولت‌هایی‌ منجر شده که از روسیه تا مونته نگرو، سیاست‌‌ها و فعالیت‌های آن ها حول قاچاق مواد مخدر در سطحی بین المللی می‌‌چرخد.

مهم‌ترین داستان‌هایی‌ که افشا کرده‌اید کدام‌ها بوده اند؟

• ما اولین کسانی‌ بودیم که فهمیدیم چه کسانی‌ از داستان «سرگئی ماگنیتسکی» (Sergei Magnitsky) سوء استفاده مالی‌ کردند (سرگئی ماگنیتسکی، وکیلی روس بود که به دلیل متهم کردن مقامات این کشور به گریزعظیم مالیاتی، در زندان از دنیا رفت). دولت روسیه ادعا کرده بود که مدارک مربوطه در یک تصادف خودرو از بین رفته اند و به همین دلیل نمی‌‌تواند در مورد این پول تحقیق کند. ولی‌ ما مدارک بانکی را از مالدیو تا اوکراین بررسی‌ کردیم و متوجه شدیم که مقامات مالیاتی و وزیر حمل و نقل روسیه از این ماجرا پول به جیب زده اند. پسر وزیر در خیابان «وال استریتِ» نیویورک معادل ۵۰ میلیون دلار آپارتمان خریده بود. هم‌چنین از پول شویی‌های هنگفتی در لتونی و روسیه پرده برداشتیم. در این کشورها پول شویی دامنه بسیار گسترده‌ای دارد. ما نشان دادیم که مقامات عالی رتبه دولت صربستان سابقه زیادی در جرایم سازمان یافته دارند. همین طور نشان دادیم که دختر رییس جمهور ازبکستان به چه روشی‌ از یک شرکت مخابراتی سوئدی برای دریافت مجوز 3G، دویست و پنجاه میلیون دلار رشوه می‌‌گیرد.

آیا با شهروندان هم کار می‌‌کنید؟

همیشه. بخش زیادی از مواردی را که در مورد آن‌ها تحقیق کرده ایم مدیون شهروندان هستیم. فساد مقوله بسیار پیچیده‌ای است چون اغلب با حساب‌های برون مرزی و زد و بند‌های مخفیانه سر و کار دارد. برای نمونه، یک بار عده‌ای از شهروندان گرجستان نزد ما آمدند و گفتند دریاچه‌ای که به مدت ۳۰۰ سال خاندان آن‌ها روی آن زندگی‌ می‌‌کرده‌اند، ناگهان به فروش رفته بدون آن که آن‌ها اصلاً بدانند دریاچه قابل فروش است. آن‌ها می‌‌دانستند چه کسی‌ در فروش دریاچه دست داشته ولی‌ نمی‌‌توانستند کاری از پیش ببرند. ما توانستیم نشان دهیم که چه گونه دولت گرجستان آن را به یک سیاست‌مدار ثروتمند فروخته و مهم تر از آن، ثابت کردیم که اصلاً قابل فروش نبوده است. 
وقتی‌ شهروندان موضوعی را به اطلاع ما می‌‌رسانند، خودشان هم عملاً وارد ماجرا می‌‌شوند تا سرنخ‌ها را پیدا کنند. از سوی دیگر، متخصصان ما هم برای افشا کردنِ پنهان کاری شرکت‌های برون مرزی با آن‌ها همکاری می‌‌کنند. البته برای به دست آوردن اطلاعات بیش‌تر، ما با پلیس و مقامات دولتی هم صحبت می‌‌کنیم.

کار‌هایی‌ که شما می‌‌کنید از چه طریقی می‌‌تواند به مردمی که در رژیم‌های اقتدارگرا زندگی‌ می‌‌کنند کمک کند؟

• فقط از راه اطلاع رسانی. کار ما این است که حقیقت را بگوییم و برویم. نیامده ایم تا حکومت‌ها را عوض کنیم. هرچند، پیش آمده که تحقیقات ما به استعفا یا بیرون راندن نخست وزیر‌ها بیانجامد. ایده اصلی‌ کار ما این است که به مردم اطلاعاتی را که لازم دارند بدهیم. آن‌ها به تدریج از این راه صاحب قدرت می‌‌شوند. ولی‌ وقتی‌ در رژیم اقتدارگرایی مثل روسیه زندگی‌ می‌‌کنید، شرایط سخت تر می‌‌شود چون مدام در معرض اطلاعات غلط و تحریف شده قرار می‌‌گیرید. رسانه‌های دولتی چیزی جز ابزاری برای تبلیغ اهداف حکومت نیستند. این است که شهروندان برای یافتن حقیقت باید واقعاً احساس تعهد کنند.

آیا خطری هم کارتان را تهدید می‌‌کند؟

• بار‌ها شده که گزارش‌گران ما را بازداشت و از سازمان ما شکایت کرده اند. ما هم از سوی دولت‌ها به چالش کشیده می‌‌شویم وهم از جانب حامیان جرایم سازمان یافته؛ و خطرناک‌ترین بخش ارتباط بین این دو گروه است. شهروندانی که صاحب تجارت‌های شخصی‌ هستند، در معرض بیش‌ترین بدرفتاری حکومت‌ها قرار می‌‌گیرند. در واقع، حکومت‌ها این رفتار‌ها را در جهت پیشبردِ جرایم سازمان یافته انجام می‌‌دهند. در بعضی‌ کشورها، جرایم سازمان یافته دارد به سرعت تبدیل به یک بخش تجاری-اقتصادی می‌‌شود. در اغلب موارد، حامیان این جرایم روی کسانی‌ انگشت می‌‌گذارند که چندان توانایی‌ اداره یک تجارت موفق را ندارند. بنابراین، ساختار و مکانیسم جرایم سازمان یافته، تجارت‌های کوچک آن‌ها را نشانه می‌‌گیرد و آن‌ها را نابود و از آنِ خود می‌‌کند. در حالی که همین تجارت‌های کوچک هستند که نهال‌های اصلی‌ رشد و توسعه اقتصادی محسوب می‌‌شوند. 

برای کار‌های تحقیقاتی‌ خود از چه ابزاری استفاده می‌‌کنید؟

• برای همه چیز سند و مدرک تهیه می‌‌کنیم. این کار را از طریق پی‌ بردن به ساختار و مکانیسم جرایم سازمان یافته انجام می‌‌دهیم. وقتی‌ گروه‌های مافیایی پول‌ها را می‌دزدند، ما با تلاشی بی‌ وقفه از طریق صاحبان شرکت ها، جریان پول را دنبال، تبادلات پولی‌ را ارزیابی و با دقت بررسی‌ می‌‌کنیم. در واقع، کار ما بیش‌تر شبیه پلیس قضایی است تا خبرنگاری. ما در این روند با حجم زیادی کاغذ بازیِ پیچیده و راه های تو در تو روبه رو هستیم. داستان‌های پولی‌ باید با سند و مدرک همراه شوند. ما هم سعی‌ می‌‌کنیم با دقتِ هر چه تمام تر، برای هر بخشی از داستان، این اسناد و مدارک را تهیه کنیم. گاهی‌ این کار تا یک سال طول می‌‌کشد.

آیا این اطلاعات به طور آزاد و رایگان در دسترس همگان قرار دارد؟

• بستگی به قوانین کشورِ مربوطه دارد؛ ولی‌ اغلب یا مجانی‌ هستند یا ارزان. در لندن می‌‌توانید با پرداخت یک پوند، از طریق آژانس «خانه شرکت ها» (Company House) بفهمید مالک فلان شرکت چه کسی‌ یا چه گروهی است. ولی اگر به «جزایر ویرجین بریتانیا» (British Virgin Islands)، مجمع‌الجزایری در دریای کاراییب بروید، هزینه این تحقیق می‌‌تواند به ۱۰۰ دلار هم برسد. 90 درصد اطلاعاتی که ما به دست می‌‌آوریم از اسناد و آمار عمومی‌ است؛ به این معنا که هر کسی‌ که تخصص و توانایی داشته باشد، می‌‌تواند به آن دسترسی پیدا کند. ما خیلی علاقه مندیم که راه‌هایی‌ برای «جمع سپاری» ( crowdsource ) پیدا کنیم تا عموم مردم را در مسایل مالی‌ و حقوقی دخالت دهیم. هم اکنون داریم روی ابزار آن کار می‌‌کنیم.

منظورتان چه ابزارهایی است؟

• ما تلاش می‌‌کنیم تا سیستمی‌ تأسیس کنیم که از طریق آن، عموم مردم بتوانند در شبکه تحقیق در مورد جرایم سازمان یافته فعالیت کنند. اگر اطلاعاتی را در اختیار مردم بگذاریم که برایشان جالب و مهم باشد (مثلا مربوط به منطقه خودشان باشد)، شاید بتوانند به مقامات محلی خود رجوع و اطلاعاتی کسب کنند. مشکلی‌ که حامیان جرایم سازمان یافته با آن رو به رو هستند، این است که جریان پول عمد‌تاً علنی است. این است که وقتی‌ پول شویی انجام شد، همه چیز روشن و شفاف است. البته به شرطی که بتوانید ارتباط بین پول تمیز و کثیف را پیدا کنید.

می‌ توانید کمی‌ دربارهٔ شیوه کار ابزارهای موسوم به «Investigative Dashboard» و «Visual Investigative Scenarios»  و تکنولوژی آن‌ها توضیح دهید؟

• این‌ها ابزار‌هایی‌ هستند که ما در ابتدا خودمان از آن‌ها استفاده می‌‌کردیم. اندیشه‌کده اینترنتیِ «ایده‌های گوگل» (Google Ideas) به ما در مورد «Investigative Dashboard» کمک کرد که در واقع یک ابزارِ سه بخشی است. ما به  پایگاه‌های داده‌های عمومی‌ در سراسر دنیا، «لینک»‌های خود را می‌‌دهیم. بنابراین، شما می‌‌توانید خودتان در این پایگاه‌ها جست‌وجو کنید. اگر نتوانستید اطلاعات مورد نیازتان را پیدا کنید، می‌‌توانید به مجموعه اطلاعاتی سر بزنید که ما در طول این سال‌ها جمع آوری کرده ایم. اگر باز هم نتوانستید اطلاعات مورد نظرتان را بیابید، می‌‌توانید به محققان حرفه‌ای ما رجوع کنید تا برایتان تحقیق کنند.
  «Visual Investigative Scenarios» هم ابزاری است که به شما امکان می‌‌دهد تا شبکه‌های جرم و تجارت‌های پیچیده را به صورت نمودار و نقشه تصویر کنید تا به درک بهتری از ساختار و مکانیسم آن‌ها دست یابید. هدف دراز مدت ما هم همین است تا ابزار‌هایی‌ بسازیم که تحقیقات شما را آسان تر کند و درک شما را از موضوع بالاتر ببرد.

یک شهروند عادی چه طور می‌‌تواند یک پرونده تحقیقاتی‌ را شروع کند؟

• هرچه بیش‌تر اطلاعات به دست آورید و آن‌ها را کنار هم بگذارید، احتمال این که آن را به یک محقق حرفه‌ای بفروشید بیش‌تر می‌‌شود. اولین نکته این است که سیستم کار را بشناسید. کارتان را با کمی‌ حدس و گمان شروع کنید. حدس بزنید که فلان گروه چه اهدافی‌ در سر دارد و بعد به دنبال اطلاعاتی بگردید که حدس‌هایتان را تأیید یا رد کند؛ مثلاً اگر فکر می‌‌کنید که فلان شخص یا گروه به مقامات رشوه داده تا بهمان فضای سبز شهری را به یک مجموعه مسکونی تبدیل کند، ببینید چه کسی‌ صاحب شرکتِ مربوطه است و چه کسانی‌ پشت این کار هستند و از وب‌سایت investigative dashboard  برای ثبت اطلاعات خود استفاده کنید. ببیند آیا مقامات ملک جدید یا ماشین بهتری خریده اند و اگر فکر می‌‌کنید به چیزی دست پیدا کرده اید که ارزشش را دارد در اختیار یک خبرنگار یا یک نهاد حکومتی بگذارید که می‌‌تواند در موردش کمکی‌ بکند، حتماً این کار انجام دهید.
  من خودم کسی‌ را می‌‌شناسم که مطمئن شده بود که فرودگاهِ شهرش جایی‌ است که اشخاص فاسد در آن جولان می‌‌دهند. بنابراین، بعضی‌ از افرادی را که در اداره فرودگاه نقش داشتند ردیابی کرد و متوجه شد که در فعالیت‌های مجرمانه سابقه دارند. در مرحله بعد، فهمید که صاحب هواپیماهایی که از فلوریدا و مکزیک می‌‌آمدند و مقادیر زیادی مواد مخدر قاچاق می‌‌کردند، چه کسانی‌ هستند. این شخص اطلاعات را در اختیار «اف بی‌ آی» (پلیس فدرال آمریکا)  قرار داد و آن‌ها هم شروع به تحقیق کردند. عموم مردم اغلب فکر می‌‌کنند نمی توانند چیزی را ثابت کنند، حال آن که می‌‌توانند.