محرم و بازار پر مشتری صدای زنان مومنه

دور تا دور اتاق خانم‌های چادر مشکی به سر نشسته‌اند. سیدرضا تنها مردی است که حضور دارد، وسط ایستاده و نوحه می‌خواند. کسی با شنیدن صدای نوحه گریه نمی‌کنند. خانم ها با یک دست چادرشان را روی صورت نگه داشته‌اند و با دست دیگر تند تند نوحه‌ها را توی دفترهای کوچک و بزرگی که پیش رویشان باز کرده‌اند، می‌نویسند و زیر لب تکرار می‌کنند.

اینجا منزل سید رضا یکی از نوحه خوانهای معروف خیابان پیروزی تهران است. این سومین سال است که از طرف او روی در و دیوار محله پلاکارد «آموزش نوحه خوانی به بانوان» نصب شده است. کلاس های او ده روز قبل از محرم شروع می‌شود و روز اول محرم تمام. خانم هایی که در خانه سیدرضا جمع می‌شوند، بابت ده روز آموزش نوحه ۲۰۰ هزارتومان پرداخت کرده‌اند. پول ها را زهرا خانم؛ همسر سیدرضا گرفته و اسمشان را داخل یک دفتر با جلد باربی نوشته است. دفتر را روی میز جلوی در گذاشته، هرکس که وارد می‌شود، جلوی اسمش را امضا می‌کند اما بعضی از خانمها چشم شان که به جلد دفتر می‌افتد، گوشه لبشان را می‌گزند و به زهرا خانم تذکر می‌دهند. یکی از انها به دفتر اشاره می‌کند می‌گوید: «زهرا خانم اینجا مجلس امام حسینه، این چیه دیگه.» زهرا خانم می‌خندد و می‌گوید: «دفتر بچه‌هاست...» بعضی خانم ها جلسه‌ای پول می‌دهند. هر روز که می‌آیند بیست هزارتومان لای دفترچه می‌گذارند و اسمشان را به لیست بلند بالای زهراخانم اضافه می‌کنند.

خانم های حاضر فقط از اهالی محل نیستند. خیلی‌ها از راه دورتر می‌آیند. بعضی‌ها از شاگردان قدیمی هستند و این سومین سال است که پای نوحه خوانی سیدرضا می‌نشینند. مثل عالم خانم که تند تند همه نوحه‌ها را یادداشت می‌کند و گه گداری که  سیدرضا دنبال نوحه می گردد، پیشنهادهایش را مطرح می‌کند. مثلا می‌گوید: «آقا سید نوحه جدید حضرت قاسم بخوان ...»

و سید رضا شروع می‌کند: «گشته غارت عزیزم رخت دامادی تو ...»

سیدرضا گاهی در کسوت یک استاد فرو می‌رود و سبک درست خواندن نوحه را آموزش می‌دهد، مثلا گاهی یک نوحه را غلط می‌خواند و با خنده می‌گوید: «اینطوری نخونیدها خراب میشه.»

عالم خانم بلند بلند با کنار دستی‌هایش حرف می زند: «نوحه‌های سید رضا قشنگ است. مسخره نیست. شعرهایش سنگین است. پولی که می‌گیرد نوش جانش....»

سیدرضا از وقتی نوجوان بوده، نوحه خوانی را شروع کرده و حالا حدود سی سالی می‌شود که نوحه می‌خواند. اوایل فقط در محله خودشان می‌خوانده اما الان سال هاست که فقط ظهر عاشورا به محله خودشان می‌آید. یکی از خانم ها می‌گوید: «صدای سید خیلی گرم است. نرخش هم بالارفته.» اما همه می‌دانند که سید ظهر عاشورا برای دسته هیات مسجد امام جواد مجانی می‌خواند.

موقعی که سیدرضا دنبال نوحه می‌گردد، خانم‌ها با هم صحبت می‌کنند. از حرفهایشان پیداست که سرشان از اول محرم شلوغ است. یکی می‌گوید: «دهه اول صبح‌ها که اصلا وقت ندارم. از قبل دعوتم. شب‌ها هم که حاج اقا اجازه نمیده جایی بروم...» حاج اقا را یک جور غلیظ می‌گوید و به خانم کنار دستی‌اش چشمک می‌زند.

سیدرضا تنها کسی نیست که برای خانم‌ها کلاس‌های نوحه خوانی برگزار می‌کند. چند سالی است که در برخی مناطق فرهنگسراها نیز برای خانم‌ها کلاس نوحه‌خوانی راه انداخته‌اند. مداحان خانم در آزمون تعیین سطح خانه مداحان شرکت می‌کنند و در صورت قبولی کارت عضویت خانه مداحان دریافت می‌کنند . اما مگر کسانی که مداحان را دعوت می‌کنند ار انها کارت عضویت می‌خواهند؟ جواد احمدی، مدیر روابط عمومی خانه مداحان در پاسخ به این پرسش ایران وایر می گوید: «اکثر مداحان وقتی شناخته می‌شوند از سوی صاحبان مجلس دعوت می‌شوند اما آنهایی که این کارت را دارند، مورد تایید ما هستند.» او درباره کلاس آموزش مداحی بانوان می‌گوید: «این کلاس‌ها اصولی است و برای آموزش بانوانی که سال ها به صورت تجربی مداحی می‌کنند، لازم است.»

بسیاری از خانم‌های حاضر در خانه سیدرضا سال هاست به صورت تجربی مداحی و سخنرانی می‌کنند. هیچ کدام تحصیلات حوزوی ندارند اما در مراسم مختلف مذهبی در مجالس زنانه دعا می‌خوانند، مداحی می‌کنند و گاهی درباره دین و خدا حرف می‌زنند. متل عالم خانم؛ اینطور که خودش می‌گوید سال هاست در مجالس زنانه نوحه می‌خواند. می‌گوید: «از بچگی به این کار علاقه داشتم. مدرسه هم که می رفتم، دلم می‌خواست دکلمه بخوانم یا بچه ها را جمع کنم و برایشان حرف بزنم. چون خوب حرف می زدم، معلم‌ها معمولا صدایم می‌کردند که سر صف دکلمه کنم و شعر بخوانم.» او سه سال است که در کلاس‌های سیدرضا نوحه‌هایش را به روز می‌کند. چند باری موبایلش زنگ می‌زند و هربار گوشی را بر می‌دارد و می‌گوید: «یک ساعت دیگر زنگ بزنید. باید به منزل بروم و دفترم را نگاه کنم تا ببینم وقت هست یانه.»

حاج علی آهی، رئیس هیات مدیره خانه مداحان درباره هدف کلاس های آموزش مداحی به «ایران وایر» می‌گوید: «برخی خانم ها یا حتی آقایان به اشتباه ابیاتی را در روضه خوانی و یا مداحی به کار می‌برند که اشتباه است و واقعه عاشورا را دچار تحریف می‌کند. این کلاس‌ها بیشتر برای جلوگیری از این تحریف‌ها تشکیل شده است.»

او با اشاره به تغییر سبک مداحی می‌گوید: « این شیوه‌های جدیدی که بعضی‌ها می‌خوانند، مورد رضای خدا نیست، چون هم شعرشان، هم روضه‌شان و حتی خواند‌شان غیر شرعی است. نوآوری قشنگ است اما بعضی نو آوری ها من درآوردی است و ارزشی ندارد. کلاس‌های مداحی به دلیل جلوگیری از این سبک‌ها تاسیس شده‌اند.»

سیدرضا گاهی به شیوه بنیامین بهادری شعرها را می‌خواند و گاه صدایش شبیه صدای سیاوش قمیشی می‌شود و می‌گوید: « خاک تو چشمای منه /زیارتت رویای منه/ حریم تو ماوای منه /سرزمینه مولای منه /دنیای منه» یکی از خانم‌ها می‌گوید: «آقا سید یک کمی زنانه بخانید. ما که نمی‌توانیم صدایمان را شبیه مردها کنیم.» سید لبخندی می‌زند و صدایش را نازک می‌کند و کلمات را آرام آرام بر زبان می‌راند.

علی آهی می‌گوید: «از من به خانم‌ها سفارش، نکند در این شب های عزیز نامحرمی صدای این زنان مومنه را بشنود و لذت ببرد. به خانم های مداح توصیه می کنم در مجالس صدای بلندگوها را کم کنند تا صدایشان به گوش نامحرمان نرسد.»

رسیدن آواز صدای زنان به گوش مردان نامحرم از سوی بسیاری از آیات عظام حرام است. آیت الله خامنه‌ای می‌گوید: «اگر شنیدن صدای زن گر مفسده داشته باشد و یا تحریک شهوت بکند، جایز نیست.»

آخر مجلس شده، زهرا خانم سینی چای را دور می‌گرداند و خانم ها مشغول صحبت شده‌اند. از نرخ مداحی حرف می‌زنند. یکی از انها می‌گوید: «شنیده‌ام مداحان اسم و رسم دار فقط محرم و صفر کار می‌کنند و بقیه سال مشغول استراحتند.» هر کدام از خانم‌ها یک کارت ویزیت دارند. نام خانوادگی شان با چند شماره تلفن روی کارت ها چاپ شده، کارت ها را لای دفتر باربی می‌گذارند و یکی یکی موقع خداحافظی به زهرا خانم سفارش می‌کنند در ایام محرم که هر روز در خانه‌اش مراسم خواندن زیارت عاشورا دارد، کارت ها را جلوی چشم بگذارد. دفتر باربی پر از کارت شده است از کارت های سیاه و سفید ساده تا برزاق و فانتزی.

 آیا خانه مداحان برای مداحی نرخ تعیین می‌کند؟ رئیس هیات مدیره خانه مداحان می‌گوید: «نخیر. نرخ مداحی به توافق میان صاحبان مجلس و مداحان مربوط می‌شود. مثلا برخی مداحان معروف و شناخته شده  هستند و مردم دنبال مجلس آنها می‌گردند. برخی دیگر نه. این ها بستگی به طرفین دارد.»

شماره روی سه تا از کارت های ویزیت را به ترتیب می‌گیریم. برای دهه اول محرم هیچ کدام از خانم ها وقت ندارند. برای دهه دوم و سوم محرم هم قیمت ها متفاوتند، یکی از خانم ها ساعتی دویست هزارتومان می‌گیرد. دیگری برای یک شب حضور یک سکه ربع  می‌خواهد، البته هزینه آژانس رفت آمدش از خیابان تهرانپارس هم به عهده صاحب مجلس است. نفر سوم می‌گوید: «هر چقدر که صاحبخانه راضی باشد. من برای پول نوحه نمی‌خوانم. پسرم سرطان داشت پارسال شفا گرفت و من نذر کردم، امسال نوحه بخوانم.»