حوثی ها در میدان جنگ ایران و عربستان

در اقدامی قابل انتظار، ایران حمله عربستان سعودی به یمن را محکوم کرده است. کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از جمله امارات، بحرین، قطر و کویت با صدور بیانیه‌ای مشترک در خصوص حملات هوایی عربستان سعودی به یمن اعلام کرده اند بنا به درخواست «منصور هادی» رئیس جمهور مستعفی یمن، تصمیم به مقابله با حوثی‌ها گرفته اند. آمریکا، انگلستان و یمن هم اعلام کرده اند از این حملات حمایت می کنند.

22 ژانویه سال گذشته، "عبد ربه منصور هادی"، رئیس جمهوری یمن، و "خالد بها"، نخست وزیر این کشور، در بحبوحه درگیری‌ها با شورشیان مسلح حوثی - که از سپتامبر گذشته، صنعا پایتخت این کشور را محاصره و از ۲۱ ژانویه کاخ ریاست جمهوری را به تصرف خود درآورده بودند - استعفای خود را اعلام کردند.

از زمان تاکنون حوثی ها، پیشرفت های نظامی گسترده ای داشتنه اند. زمانی که آنها در موقعیت تسلط کامل بر یمن قرار گرفتند، عربستان تصمیمش برای مداخله نظامی را اجرایی کرد.

حوثی‌ها نام خود را از "حسین بدرالدین حوثی" می‌گیرند که در سال ۲۰۰۴ توسط ارتش یمن کشته شد. حوثی‌ها به فرقه زیدیه در مذهب تشیع تعلق دارند. زیدیان حدود یک سوم جمعیت یمن را تشکیل می‌دهند؛ و تا سال ۱۹۶۲، در قالب یک امامت بر یمن حکمرانی می‌‌کردند. دولت یمن ایران - بزرگترین قدرت شیعه خاورمیانه - را متهم کرده است که به شورشیان حوثی سلاح و پول می‌‌دهد.

"چارلز اشمیتس" (Charles Schimtz)، از "مؤسسه خاورمیانه" (Middle East Institute)، استاد جغرافیا است که کار آکادمیک خود را در اوایل دهه ۱۹۹۰ با عنوان عضو تحقیقاتی‌ "مؤسسه آمریکایی مطالعات یمن شناسی‌" شروع کرد. "اشمیتس" در گفت‌و‌گویی با ایران وایر نتایج بحران یمن را برای ایران و رقیب اصلی‌ اش در منطقه، یعنی‌ عربستان سعودی، بیشتر می‌‌شکافد.

دلایل و عوامل اختلاف میا‌‌ن شورشیان حوثی و رئیس جمهوری یمن، عبد ربه منصور هادی، چیست؟

حوثی‌ها عملاً بخشی از دولت انتقالی در یمن هستند. در سپتامبر سال گذشته، آن ها کنترل صنعا را در اختیار خود گرفتند و تغییراتی را اعمال کردند. چیزی که امروز شاهدش هستیم در واقع امتداد نفوذ آن هاست.

یک هیأت اعزامی از یمن برای نوشتن قانون اساسی‌ جدید، به امارات متحده عربی‌ آمده بود. وقتی‌ پیش نویس نهایی‌ قانون اساسی‌ تهیه شد، "احمد عواد بن مبارک"، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری، برای شرکت در مراسمی به مناسبت قانون اساسی‌ِ جدید، به دفتر رئیس جمهور رفت؛ ولی حوثی ها او را می ربایند. حوثی‌ها در مورد بعضی‌ از بند‌های قانون اساسی‌ معترض بودند - به خصوص، بند‌هایی‌ که به تقسیم ایالت‌ها مربوط می‌‌شد. یمن سیستم فدرالی دارد، با شش ایالت. هیچ توافقی در مورد نحوه تقسیم یمن به یک نظام فدرالی وجود نداشت. هادی عملاً خودش یک تنه این تصمیم را می‌‌گیرد؛ و همین تصممیم بود که حوثی‌ها را در موقعیت ضعف قرار داد.

این جرقه‌ای بود که اوضاع را شعله ور کرد. هادی به نماد مقاومت علیه حوثی‌ها بدل شده است. ولی‌ حوثی‌ها به یک حکومت ملی‌ نیاز دارند؛ نمی‌‌توانند خودشان یک تنه بر کل کشور حکمرانی کنند. حتی اگر هادی را از مقامش پایین بیاورند، جانشین او از حوثی‌ها نخواهد بود، بلکه فردی خواهد بود از آن بخش‌هایی‌ از کشور که تحت کنترل حوثی‌ها نیست.

رابطه ایران با هادی چگونه بود؟

عالی‌‌ نبود. هادی رئیس جمهوری دولت موقتی است که توسط "شورای همکاری خلیج فارس" برپا شده، و این "شورا" رابطه دوستانه‌ای با ایران ندارد. هادی غالباً می گفت ایران تفرقه افکن است، و باید به مداخله خود در امور یمن پایان دهد.

چندی پیش دو تن از عوامل ایران در یمن دستگیر شدند. یک کشتی‌ ایرانی‌ هم که حامل سلاح و مهمات بود توقیف شد و خدمه آن در یمن بازداشت بودند. هادی در آن زمان رئیس جمهوری بود. همه آن‌ها سپتامبر سال پیش، وقتی‌ حوثی‌ها صنعا را به تصرف خود در آوردند، آزاد شدند.

یمن هیچ مشکلی‌ با ایران نداشت تا اینکه ایران تلاش کرد در یمن نفوذ کند؛ نه فقط بر حوثی‌ها بلکه بر تمام گروه‌ها و اقشار مختلف. کمونیست ها، فعالین دانشجویی، و خلاصه همه نوع گروهی را به ایران دعوت کردند تا بتوانند حمایت آن ها را به خود جلب کنند و بر نفوذ خود بیافزایند.

رابطه ایران با حوثی‌ها چگونه است؟

این سؤال را همه می‌‌پرسند. در سال گذشته، حمایت ایران از حوثی‌ها به طرز حیرت انگیزی افزایش یافته. بخش اعظمی از این حمایت، کمک مالی‌ بوده است. حوثی‌ها شدیداً در حال گسترش هستند، و گروه‌های نظامیِ بزرگی‌ را از طریق پرداخت پول، بسیج و به خود جذب می کنند. خب، این سؤال مطرح می شود که این پول‌ها از کجا می‌‌آید؟ حمایت مالی‌ احتمالاً بزرگ‌ترین کمکی است که ایران به حوثی‌ها می‌‌رساند.

ولی‌ در عین حال، حوثی‌ها کاملاً مستقل هم هستند. آن‌ها گروهی هستند که در خودِ یمن ایجاد شده و رشد کرده. رابطه ایران با این گروه مثل رابطه‌ای نیست که با حزب الله دارد. مثل رابطه اش با دولت عراق هم نیست. ایران ادعا می‌‌کند که چهارمین پایتخت عرب [یعنی صنعا] را از آنِ خود کرده است، ولی‌ این ایران نیست که این کار را کرده؛ حوثی‌ها هستند.

ایران در یمن به دنبال چه منافعی است؟

مقابله با سعودی ها. شرایط پرتنش منطقه ایرانی ها را دچار ترس و توهم کرده است. این حقیقت که ایرانی‌‌ها پارسی هستند کار را برای دولت‌های عرب در جهت تفرقه قومی و نژادی علیه آن‌ها آسان می‌‌کند. از آن طرف، ایرانی‌‌ها شیعه هستند حال آنکه بیشتر جهان عرب سنی است؛ این است که همیشه می‌‌توان از اختلاف‌های فرقه‌ای نیز بر ضد ایران استفاده کرد. ایران برای آن که در دنیای عرب محبوب شود و خود را به کرسی بنشاند شرایط سختی داشته. همیشه تلاش می‌‌کرده از طریق حزب الله و نیز ارتباط با سوریه، و حالا هم با رژیم عراق، نفوذی به دست آورد. امروز، ایران خیلی خوش حال است که در یمن از نفوذی بر خوردار است.

منافع اصلی‌ عربستان سعودی در یمن چیست؟

عربستان سعودی پر نفوذ‌ترین بازیگر در یمن است. عربستان یمن را کشوری خارجی‌ محسوب نمی‌‌کند؛ بیشتر آن را حیاط خلوت خود می‌‌داند، و قصد دارد نفوذ خود را در آن حفظ کند. برای عربستان، مهم نیست که واقعاً با چه کسی‌ طرف می شود؛ مهم این است که آن جا حیاط خلوتشان است. حوثی‌ها انشعابی هستند از آن رژیم باستانی ای که هزار سال بر این سرزمین حکم می‌‌رانده، یعنی‌ امامت زیدیه. سعودی‌ها در سال ۱۹۶۲ [در جنگ داخلی یمن] از این گروه حمایت کردند، و بنابراین، مذاکره و مصالحه با حوثی‌ها برای آن ها مسأله‌ای فرقه‌ای نیست.

وقتی‌ حوثی ها در سپتامبر صنعا را تصرف کردند، اولین کاری که عربستان سعودی کرد این بود که آن‌ها را برای ملاقات‌هایی‌ رسمی‌ دعوت کردند. حوثی‌ها هم در جواب گفتند: "ما دعوت برادران سعودی مان را زمانی‌ اجابت می‌‌کنیم که فرصت کافی‌ برای توجهی‌ شایسته به سخنان آن‌ها داشته باشیم". به عبارت دیگر: "مرسی‌، ولی‌ نه!". سعودی‌ها عمیقاً نگران شدند؛ چرا که ممکن است با کمک‌های ایران، قدرتی‌ شکل بگیرد که نخواهد با آن‌ها کنار بیاید.

رقابت سعودی و ایران را برای اعمال نفوذ در بحران یمن چگونه می‌‌بینید؟

می‌ تواند خیلی نتایج بعدی داشته باشد. اختلافِ موجود اختلاف بزرگی‌ است و متأسفانه دست کم فعلاً همچنان ادامه خواهد داشت. در این صورت، ما با تجزیه دفاکتو در یمن مواجه خواهیم شد. حوثی‌ها کنترل را در شمال کشور به دست دارند. در شرق، در منطقه "مأرب"، حزب "اصلاح" و نیز قبایلی که در آن جا هستند با حمایت عربستان برای رویارویی بزرگی‌ آماده می‌‌شوند. شاید در شرق، تنها منطقه نفت خیز کشور، جنگ بزرگی‌ روی دهد؛ منطقه‌ای که در قلب درگیری های فرقه‌ای بوده است.

کشور‌های حاشیه خلیج فارس "مأرب" را خط قرمز خود اعلام کرده اند. حدود یک هفته پیش، حوثی‌ها نیروهای نظامی خود را در آن منطقه مرزی مستقر کردند، و این طور به نظر می‌‌رسید که قصد دارند وارد منطقه شوند. آن‌ها احتمالاً بتوانند از نظر نظامی منطقه "مأرب" را به تصرف خود در آورند، ولی‌ نخواهند توانست حفظش کنند. این است که یک جنگ بزرگ فرسایشی و بسیار خونین و طولانی‌ در خواهد گرفت. سعودی‌ها هم در این داستان مداخله خواهند کرد. آن ها از نیروهایی که علیه حوثی ها وارد عمل شوند پشتیبانی خواهند کرد.

جایگاه القاعده و "حکومت اسلامی" در شبه جزیره عربستان و  در جریان بحران کنونی چیست؟

حوثی ها دشمن اصلی حملات القاعده بوده‌اند. تاکنون هیچ گروه دیگری در یمن مانند آن ها نتوانسته با القاعده رویارو شود؛ موفق شدند با پرداختِ بهای گزافی القاعده را از منطقه "البیضا" بیرون رانند. القاعده از قدرت گرفتن نیروهای حوثی هراس دارد. وجود منافع مشترک بین ایالات متحده آمریکا و حوثی‌ ها نیز بر این هراس می‌افزاید. چهارشنبه، بیست و یکم ژانویه، شخصی در پنتاگون به نوعی اذعان داشت که مسئول همکاری‌ و تبادل اطلاعاتی این سازمان با حوثی ها است.

القاعده در منطقه‌ "مأرب" نیز حضور دارد و با پرچمِ جریان مقاومتِ سنی‌ها به مبارزه با حودثی‌ها رفته است. به همین دلیل است که مردم می‌گویند عربستان سعودی و القاعده نیز درست مثل آمریکا و حوثی‌ها، منافع مشترکی دارند. هرچند این حرف درست است اما سعودی‌ها از القاعده هراس دارند. مدتی است که همکاریِ شاخه یمنی القاعده و "حکومت اسلامی" سعودی‌ها را دلنگران کرده است. آن ها باید اطمینان حاصل کنند که مبادا هرگونه حمایت‌ آن ها از قبایل شرق یمن به این منجربه شود که القاعده [در این کشور] قدرتمندتر شود.

موفق‌ترین حمله القاعده در شبه جزیره عربستان نه علیه آمریکا که علیه عربستان سعودی صورت گرفته است. هر چند سوء قصد به جان "نایف بن عبد العزیز"، وزیر کشور، ناکام ماند اما نزدیک بود جان او را بگیرد. صرف نظر از ماجرای حمله انتحاریِ ناکام در هواپیمایی به مقصد دیترویت که در نهایت با سوختن آلت تناسلی فرد مهاجم به پایان رسید، موفقیت آمیزترین حمله‌ آن ها در عربستان سعودی رخ داده است.

"شریف کواشی" مدعی شده بود که حمله به مجله "شارلی ابدو" را به نام شاخه القاعده در یمن انجام داده است که البته ادعای فرصت‌طلبانه ای بود، چون او در زندان‌های فرانسه، تحت تأثیر الجزایری‌ها بود که به جریان‌های افراطی روی آورد و نه یمنی‌ها.

از سوی دیگر، دست‌کم در ظاهر، شاهد این بوده ایم که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، خواستار یاری سعودی‌ها شده است. بحران یمن چه تاثیری در روابط ایران و عربستان می‌گذارد؟

کنجکاوی درباره بهبود روابط ایران و عربستان و نیز  ایران و ایالات متحده زیاد است. وانگهی، یخ سردِ روابطِ ایران و عربستان به این سرعت آب نخواهد شد چون سعودی‌ها به ایرانی ها اعتماد ندارند.