داعش چطور منابع مالی خود را تامین می کند؟‌

با وجود جنجال رسانه های نزدیک به سپاه بر سر مقررات FATF و القای این نکته که این سازمان باعث خودتحریمی در ایران شده است و بانکها را بر علیه سپاه شورانده است٬ این نهاد بین المللی در حال مبارزه جدی با یکی از اصلی ترین دشمنان سپاه در منطقه است. داعش  و محدود کردن منابع مالی این سازمان یکی از اهداف اصلی گروه ضربت اقدام مالی است.

در نگاهی کلان تر، گسترش فعالیت های تروریستی و حمایت مالی ثروتمندان و گروه های مذهبی از شبکه هایی مانند القاعده و داعش از یک سو و افزایش حجم مبادلات مالی ناشی از قاچاق مواد مخدر٬‌ اسلحه و حتی قاچاق انسان وجود چنین نهادی را ضروری کرده است.

در این میان، نکته جالب توجه این است که در ماه های اخیر رسانه های حکومتی و اصولگرا و حتی برخی از اصلاح طلبان نقش سپاه و نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی را در مبارزه با گروههای تروریستی مانند داعش پررنگ کرده اند. این رسانه ها درباره منابع مالی داعش سکوت کرده اند و نقش سازمان هایی بین المللی را در مبارزه با این گروه نادیده گرفته اند.

این در حالی ست که  FATF  با جدیت در حال رهگیری و کشف منابع مالی و زیرساختهای حمایت مالی از این گروه تروریستی است. با وجود عملیات گسترده نظامی در عراق و سوریه داعش هنوز بر نیروی مسلحی به بزرگی ۲۰ تا ۲۵ هزار نفر فرمان می راند و نواحی زیادی را در غرب عراق و شرق سوریه در کنترل دارد. تامین منابع مالی مورد نیاز حکومت اسلامی ابوبکر بغدادی کار ساده ای نیست. FATF در گزارشی که در بهمن ماه سال ۱۳۹۳ منتشر کرد٬‌ تصویری دقیق و کیفی از شیوه تامین منابع مالی مورد نیاز عملیات این گروه ارائه کرده است.

مدیریت مالی داعش در مقایسه با القاعده

گروه داعش از منابع مختلف مالی بهره می گیرد و از این نظر با سایر سازمان های تروریستی مانند القاعده و جبهه النصره متفاوت است. اگر القاعده و النصره از منابع مالی خارجی و کمک های اشخاص حقیقی بهره می برند٬ داعش بیشتر منابع مالی مورد نیازش را از مناطق تحت تصرفش تامین می کند. این گروه با بهره جویی از اهالی مناطق اشغالیش و بهره برداری از منابع طبیعی موجود در این مناطق٬ درآمدی قابل توجه برای تامین هزینه عملیات تروریستی اش در اختیار دارد. این گروه هر شیوه ای را برای کسب درآمد به کار بسته است. زورگیری٬ آدم ربایی٬ قاچاق انسان٬ تجارت در بازار سیاه نفت و مواد کانی و سرقت از بانک های مختلف و نفوذ به شبکه ارسال حوالجات نقدی منابع اصلی درآمد این گروه هستند.

رفتار وحشیانه این گروه و نیاز دائمیش به منابع مالی باعث شده است تا بسیاری بخواهند با پیدا کردن نقاط آسیب پذیر در شبکه ارتباطات مالی این سازمان تروریستی فعالیت آن را متوقف و محدود کنند. با اینحال شناسایی منابع مالی مورد استفاده داعش کار ساده ای نیست. این گروه تروریستی از منابع متنوعی بهره می برد و با استفاده از هوادارانش و تحت پوشش سازمان های خیریه در شبکه جهانی بانک ها نفوذ پیدا کرده است. در منطقه ای که پولشویی و قاچاق کالا قدمتی طولانی دارند٬‌ داعش در پیدا کردن شریک برای فعالیت های اقتصادیش با دشواری مواجه نیست. مخفیانه بودن بسیاری از این فعالیت های زیرزمینی باعث شده تا تخمین دقیق درآمد حاصل از این منابع ممکن نباشد.

منابع مالی داعش

۱. درآمد حاصل از مناطق اشغالی و اهالی:‌ مالیات٬‌ زورگیری٫ قاچاق انسان و غارت بانک ها:‌ همانطور که گفته شد زورگیری و آدم ربایی سهم بسزایی در تامین منابع مالی این سازمان دارند. این سازمان انواع مالیات نقدی و غیرنقدی ممکن را از اهالی شهرهایی مانند موصل و رقه دریافت می کند. مالیات های غیرنقدی شامل سوخت٬ خودرو٬ قطعات فنی و هر گونه منابع مورد نیاز عملیات نظامی و فعالیت های تروریستی می شود. ساکنین رقه و موصل برای آنکه فرزندان شان بدون مزاحمت به مدرسه بروند، مالیات جداگانه ای به این گروه می پردازند. این گروه بخشی از باج دریافتی از مردم را هدیه می داند، حال آنکه مردم بیشتر فدیه پرداخت می کنند. خشونت و توحش اعضای این گروه با ایجاد ترس در دل اهالی مقاومت دربرابر خواسته های مختلف این گروه را ناممکن کرده است.

این گروه همچنین از بانک ها در مناطق تحت اشغالش استفاده می کند تا درآمد خود را افزایش دهد. داعش نقدینگی موجود در بانک های دولتی عراق و سوریه را در شهرهایی که تصرف کرده است٬ جزو اموال خود می شمارد.  بانک های خصوصی می توانند نقدینگی خود را حفظ کنند ولی وقتی سپرده گذاران این بانک ها از حساب های خود  برداشت می کنند درصدی بعنوان مالیات به داعش پرداخته می پردازند. در واقع در مناطق اشغالی داعش هیچ نقل و انتقال پولی و یا جنسی بدون پرداخت مالیاتی به داعش صورت نمی گیرد.

در هنگام سقوط موصل و سایر شهرهای عراق حدود ۵۰۰ میلیون دلار نقدینگی در بانک های استانهای صلاح الدین٬ نینوا٬ انبار و کرکوک وجود داشت. پس از اشغال هر شهری، داعش بلافاصله کنترل و اداره بانک ها را مستقیما به عهده می گیرد. این گروه از میان فرماندهان وفادار کسانی را بعنوان مدیر بانک ها منصوب می کند تا بلافاصله ذخایر نقدی بانک ها را در اختیار بگیرد و ناظر بر تمام تراکنش های بانکی باشد. تنها در سوریه بیش از ۲۰ بانک در مناطق تحت اشغال این گروه در رقه٬ حلب و دیر الزور شعبه دارند که به این گروه امکان دسترسی به سپرده های فراوانی را در نظام بانکی سوریه می دهند. این گروه با حفظ بانک ها ضمن تضمین حیات اقتصادی مناطق تحت اشغالش، پیوستگی تامین منابع مالی مورد نیازش را تضمین می کند. ضمن انکه دریچه ای برای حضور در شبکه بانکی منطقه می یابد.

قاچاق انسان یکی دیگر از منابع اصلی درآمد داعش در مناطق تحت اشغالش بوده است. فروش زنان اقلیت ایزدی (یزیدی)‌ اسیر شده در عراق از دسترسی داعش به شبکه های قاچاق انسان خبر می دهد  که زنان را هدف قرار می دهند تا آنها را به فحشاء و بردگی جنسی وادارکنند. این گروه زنان و کودکان را یا به قاچاقچیان انسان می فروشد یا خانواده آنها را مجبور به پرداخت فدیه های چندین هزار دلاری می کند. با وجود داستان هایی که از فروش زنان به جنگجویان داعش منتشر می شود٬‌ گزارش های خبری اندکی درباره پیوندهای این گروه با شبکه های قاچاق انسان در خاورمیانه در دست است. تحلیل گران می گویند این گروه از طریق قاچاق انسان هزاران دلار درآمد کسب کرده است. انگیزه اصلی این گروه در به اسارت گرفتن زنان و کودکان مالی است.

نفت و گاز:‌ این گروه از چاههای نفتی که در غرب عراق و شرق سوریه  وجود دارند٬ حداکثر استفاده را می کند.  اهمیت و ارزش منابع نفتی برای داعش شناخته شده است. این گروه موفق شده است تا نفت استخراج شده از این چاه ها را به پول نقد تبدیل کند و از ان برای مبادله کالا بهره ببرد.  این موفقیت علیرغم فقدان تجهیزات و دانش فنی بهره برداری ممکن شده و عطش بازار برای نفت خام و فرآورده های حاصل از آن را نشان می دهد. البته داعش با استفاده از ظرفیت پالایشگاهی موجود سوخت و فراورده های نفتی مورد نیازش را تامین می کند. یکی از اولین انحصارهایی که داعش برای خود در نظر گرفته، فروش سوخت در مناطق اشغالی است.  در نتیجه فروش بنزین و فراورده های نفتی به مردم ساکن در مناطق اشغالی به یک منبع اصلی درآمد برای این سازمان تبدیل شده است. البته قاچاق سوخت به و از مناطق اشغالی شدت گرفته و گروه های شورشی دیگر هم در آن نقش دارند. ولی بنظر می رسد هیچ گروه و قبیله ای تسلط داعش بر این بازار را ندارد. بعنوان یک فروشنده نفت خام این سازمان به خریدارانش وعده سودهای هنگفت می دهد. بسیاری از دلالان و قاچاقچیان نفت٬ که تجربه خوبی در دوران تحریم عراق کسب کرده اند٬ کامیون های حامل نفت خام مناطق اشغالی را بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ دلار خریداری می کنند. هر دو طرف برای مصون ماندن از دید دستگاه های امنیتی و پلیس در کشورهای همسایه سوریه و عراق از پول نقد استفاده می کنند. در نتیجه برای بانکهای منطقه رهگیری مبادلات با داعش ممکن نیست و حجم تجارت نفت خام این سازمان ناشناخته باقی مانده است.

صادرات محصولات کشاورزی:‌ صادرات محصولات کشاورزی مزارع عراق و سوریه در مناطق اشغالی و نفوذ در شبکه تامین ارزاق و مایحتاج عمومی یکی دیگر از منابع درآمدی داعش است. سازمان فائو وابسته به سازمان ملل متحد تخمین می زند که ۴۰ درصد محصول گندم عراق در حال حاضر در اراضی تحت اشغال داعش کاشت و برداشت می شود. این گروه تروریستی همچنین کنترل سیلوهای گندم و غلات دیگر را در عراق به دست گرفته و با تهدید کارکنان و مهندسان فعال در این سیلوها آنها را وادار به همکاری کرده است. در برخی موارد سیلو در ظاهر وابسته به دولت است ولی در واقعیت عضوی از  شبکه مبادلات اقتصادی داعش  است. تخمین زده می شود که این سازمان از ۱۳۹۳ کنترل ۱۴ سیلوی عراق از جمله سیلوی مخمور٬‌ بزرگترین سیلوی این کشور و محل نگهداری هشت درصد برداشت سالانه غله در عراق را بدست گرفته است.

صنایع و کارخانه ها:‌ از کارخانه سیمان رقه سوریه تا معدن فسفات عکاشات و کارخانه القائم در استان انبار عراق داعش در حال بهره برداری از تولیدات مناطق مختلف برای کسب درآمد است. درآمد این گروه تروریستی از این کارخانجات به چند صد میلیون دلار در سال می رسد ولی فقدان گروه های قاچاق برای همکاری با داعش برای انتقال سیمان٬ فسفات یا حتی نمک تولید شده در معدن تبانی سوریه باعث شده تا درآمد حاصل حداکثر ممکن نباشد. ولی داعش هم از صنایع برای ایجاد اشتغال بهره می برد و هم با قاچاق محصولات آنها یک بازیگر عمده در اقتصاد زیرزمینی خاورمیانه است. از این منظر داعش حلقه پولشویی در منطقه را با تامین کالا در بازارهای زیرزمینی خاورمیانه کامل کرده است. 

قاچاق عتیقه و آثار باستانی:‌ این گروه که با بی رحمی آثار تاریخی و باستانی کم نظیری را منهدم کرده و می کند، از موزه ها و بقایای این آثار برای کسب درآمد استفاده می کند. تنها فروش عتیقه جات دزدیده شد از شهرهای سوریه از طریق قاچاقچیان عتیقه در جهان، ده ها میلیون دلار درآمد برای این گروه ایجاد کرده است. این گروه در سودجویی از آثار باستانی منطقه تنها نیست. قاچاقچیان و دلالان عتیقه در همه مناطق سوریه و عراق مشغول هستند و طیف وسیعی از افراد مختلف از دولتمردان فاسد تا نیروهای مسلح دولتی و شورشی با آنها همکاری می کنند. آنچه که داعش را متمایز می کند، استفاده انحصاری داعش از درآمد حاصل از قاچاق اشیای باستانی برای تضمین بقای حکومت وحشت و فعالیت های تروریستی اش است. این گروه ۴۵۰۰ منطقه باستانی را در تصرف دارد و در بیشتر آنها حداقل یکبار با استفاده از مواد منفجره اقدام به حفاری کرده است.

حقوق کارمندان دولتی و بازنشستگان عراقی:‌ داعش حتی از دولت بغداد مستمری دریافت می کند. کارمندان و بازنشستگان دولت و نیروهای مسلح عراق که در مناطق تحت اشغال داعش زندگی می کنند هنوز می توانند حقوق خود را دریافت کنند. دولت عراق کوشیده است بانک های عراقی مناطق تحت اشغال داعش را از چرخه مبادلات بانکی خارج کند و به مستمری بگیرانش در موصل از طریق بانک های موصل پرداختی نکند. با این حال این افراد به کرکوک می روند تا حقوق خود را از حساب های دولتی در بانک های این شهر به طور نقدی دریافت کنند. در بازگشت به محل سکونت شان، داعش تا ۵۰ درصد این حقوق را بعنوان مالیات و در واقع بهای امنیت اعضای خانواده این افراد دریافت می کند. درآمد داعش از محل پرداخت های دولت عراق به مستمری بگیرانش به صدها میلیون دلار در سال می رسد.

۲. آدم ربایی: داعش صدها فرد بیگناه٬ شهروندان عراقی و سریانی٬‌ مسیحیان٬ ایزدی ها٬ اعضای فرق دیگر٬ شهروندان کشورهای غربی و آسیایی را در ماه های گذشته ربوده است. این گروه حتی گروگان های گروه های دیگر را از آنها می خرد. هدف یا دریافت خونبها برای آزاد کردن این افراد است یا قتل شنیع آنها برای فرستادن پیامی سیاسی.  FATF تخمین می زند که این گروه تنها در سال میلادی ۲۰۱۳ از ۲۰ تا ۴۵ میلیون دلار از طریق آدم ربایی درآمد کسب کرده است. این سازمان از طریق قطعنامه های ۲۱۳۳ و ۲۱۷۰ شورای امنیت سازمان ملل کوشیده است تا جلوی انتقال خون بها به این گروه را بگیرد ولی خانواده ها و افراد حقیقی همیشه راهی برای نجات عزیزان شان می یابند. از این نظر داعش بهره برداری از جنایت برای بقا را به بعد جدیدی گسترش داده و آن را به یک صنعت چند ده میلیون دلاری با شبکه ای از واسطه ها و پیکها تبدیل کرده است.

۳. سازمان های خیریه و داعش:‌ واقعیت اینجاست که جوامع مسلمانان ساکن اروپای غربی خواسته یا ناخواسته٬ آگاهانه یا ناآگاهانه از فعالیت های داعش حمایت مالی کرده اند. این سازمان با استفاده از پوشش سازمان های خیریه ضمن تامین هزینه جنگجویان و مزدورانش توانسته منابع مالی مورد نیازش را در بانک های اروپایی جابجا کند. این درست است که در مقایسه با سایر منابع درآمدی  این گروه تروریستی حجم این کمک ها زیاد نیست ولی وجود آنها راهی برای نفوذ این گروه به شبکه نظام جهانی بانکی شده است. اطلاعات FATF نشان می دهد که داعش حامیان مالی منطقه ای دارد که بیشتر ساکن کشورهای عرب حوزه خلیج فارس هستند ولی حامیانش محدود به حاشیه خلیج فارس نیستند. بعنوان نمونه در سال ۲۰۱۲ داعش با استفاده از یک بانک ایتالیایی که به ارائه خدمات بانکی  بشردوستانه در سوریه مشغول بود٬ به داوطلبان پیوستن به داعش و سفر به سوریه هزینه سفر پرداخت می کرد. این بانک با دریافت کمک های نقدی از مردم آنها را از طریق شبکه بانکی به ترکیه ارسال می کرد. سپرده گذاران و دریافت کنندگان این کمک ها می توانستند این مبالغ را از بانک مقصد بطور نقدی برداشت کنند. تحقیقات نشان داد یکی از حامیان اصلی این برنامه یک عضو یک گروه تروریستی افراطی در شمال ایتالیا بوده و این مبالغ برای جذب نیرو برای داعش و پرداخت هزینه های سفر تروریستهای داوطلب پیوستن به داعش مورد استفاده قرار گرفته اند. گزارش FATF همچنین مواردی را آشکار می کند که اعضا و هواداران داعش با تاسیس سازمان های خیریه دروغین اقدام به جابجایی مبالغ هنگفتی در سیستم بانکی کرده اند. این مبالغ بعد از جمع آوری تحت عناوین مختلف به صورت نقدینگی از سیستم بانکی خارج و وارد کارتهای اعتباری یا حسابهای الکترونیکی شده است. سپس این کارت ها برای پرداخت هزینه های داعش یا تامین هزینه زندگی خانواده های تروریست های فعال در این سازمان مورد استفاده قرار گرفته اند.

۴. حمایت مادی از جنگجویان تروریست تایع کشورهای دیگر: منظور از حمایت مادی در اینجا استفاده از دارایی ها و نقدینگی شامل املاک و اموال و کالاهای با ارزش است. تروریست های تابع کشورهایی غیر از عراق و سوریه در داعش اندک هستند ولی بخش مهمی از منابع مالی این گروه را تامین و مصرف می کنند. این تروریست ها معمولا از کمک های مالی در کشور محل سکونت شان برای پرداخت هزینه های سفرشان استفاده می کنند. در بیش از یک مورد گروهی از مسلمانان ساکن یک کشور، هزینه های سفر یک تروریست به مناطق تحت اشغال داعش را تامین کرده اند. بنا به اطلاعات موجود از دیماه سال ۱۳۹۳ حداقل ۱۹۰۰۰ جنگجوی خارجی از بیش از ۹۰ کشور برای پیوستن به داعش سفر کرده اند. مهمترین کارکرد اقتصادی این گروه از تروریست های چند ملیتی برای داعش، حساب های بانکی آنها در کشورهای محل سکونت شان است. اعضای غیربومی داعش به این گروه تروریستی این امکان را می دهند که در سیستم بانکی حضور داشته باشد و مبالغ مختلفی را به اشخاص و افراد گوناگون ارسال کند. داعش با وجود جنایت هایش از نظام بانکی جهان از طریق این اشخاص ثالث استفاده می کند.

شیوه های جابجایی پول و وجوه

۱. موسسات مالی. داعش از طریق شعب بانک های عراقی و سریانی در مناطق تحت اشغالش در عراق و سوریه به شبکه جهانی بانکی متصل است. دولت عراق کوشیده است این بانک ها را از شبکه خارج کند و جلوی نقل و انتقال پول و ارسال حواله های نقدی را از طریق آنها بگیرد. بسیاری از این شعب حذف شده اند یا در سیستم به بغداد تغییر مکان داده اند.

۲. شرکت های زیادی در عراق و سوریه خدمات انتقال ارزش پول بدون انتقال پول را ارائه می کنند. این شرکت ها حواله ارسال نمی کنند و بانک نیستند ولی با ارسال پیام یک معامله را تضمین می کنند یا بهای مورد نیاز را از طریق حساب های بانکیشان پرداخت می کنند. از آنجایی که بسیاری از شهروندان عادی عراقی یا سریانی دارای حساب بانکی نیستند٬ مشتریان بسیاری از این شرکت ها، افراد عادی هستند که عضو داعش نیستند. با اینحال داعش از شبکه این شرکت ها برای پرداخت هزینه های کالاها و تجهیزات موردنیازش و جابجایی سرمایه و داراییهای مالی استفاده می کند. در بسیاری از موارد این شرکت ها به نیابت از داعش هزینه ها را پرداخت می کنند و کمک های ارسالی برای داعش را دریافت می کنند. در نتیجه در یک معامله بدون آنکه اسمی از داعش باشد٬ این گروه تروریستی می توان ذینفع اصلی باشد.

۳. قاچاق پول و طلا:‌ حمل پول نقد با چمدان و از طریق مسافران بین المللی یک روش شناخته شده قاچاق پول است. داعش از افراد زیادی بعنوان پیک پول استفاده می کند. دولت بریتانیا متوجه افزایش ترافیک کسانی شده است که بطور فیزیکی پول نقد را از مرزها رد می کنند. در یک مورد در بازرسی یک مسافر ورودی به استانبول از یک کشور اروپایی که ۴ چمدان بزرگ و دو ساک دستی به همراه داشت٬ ۳۵۰۰ یورو پول نقد٬‌ چندین جفت چکمه نظامی٫ شلوار٬ تی شرت با آرم داعش٬ چراغ قوه و لباس گرم کشف شد. او به کشور محل سکونتش بازگردانده شد و در لیست ممنوع الورودین ترکیه قرار گرفت. در حال حاضر بنظر می رسد قاچاق پول و طلا توسط داعش بعد جدیدی به پولشویی در خاورمیانه اضافه کرده و این صنعت پرسود و مفسده انگیز را به سطح جدیدی رسانده است.

جمع بندی

نیاز داعش به منابع مالی برای تضمین حکومت وحشت و ترورش به یک نقطه ضعف عمده تبدیل شده است. در بسیاری از موارد انتقال نقدینگی به افراد مشکوک به همکاری با داعش از فعالیت سلولهای تروریستی و حامیان داعش پرده برداشته و باعث پیگرد قانونی این افراد شده است. مبارزه با این گروه محدود به میدان جنگ نیست. سازمان هایی مانند FATF شریان حیاتی این گروه تروریستی را هدف قرارداده اند که منافع ملی ایران و امنیت نظام جمهوری اسلامی را نیز تهدید می کند. د

ر پی رهنمودهای این سازمان، کانادا داعش را رسما به لیست سازمان های تروریستی اضافه کرد. ترکیه مبارزه با قاچاق سوخت را افزایش داد و کشورهای مختلف تلاش های خود را برای محدود کردن دسترسی حامیان داعش به شبکه بانکی و منابع مالی افزایش داده اند. با این حال زمانی که این سازمان در پیروی از قراردادها و قطعنامه های بین المللی نهادهای خاصی در ایران را هدف قرار می دهد٬ اصولگرایان ایرانی فراموش می کنند که FATF سازمانی است برای مقابله با همه گونه قانون شکنی و دشمن ایران نیست.