بازی با پیکر شهیدان جنگ

زهره خسروانی، شهروند خبرنگار

چند تکه استخوان و تکه هایی از لباس بازمانده از دو شهید بی نام جنگ ایران و عراق به یکی از موضوعات مورد بحث تبدیل شده اند؛ بازمانده پیکر دو شهید که در حریم محوطه جهانی پاسارگاد به خاک سپرده شدند.

بار دیگر سپاه پاسداران و نهادهای امنیتی زیر مجموعه اش و هم چنین سازمان بسیج با پیکر کشته شدگان جنگ، دست‎آویزی برای پیشبرد مقاصد سیاسی خود ایجاد کرده اند؛ اتفاقی که نه تنها دهن کجی تندروها به فرهنگ و تاریخ ایران و قبر بنیان گذار سلسله هخامنشی است که باعث به وجود آمدن مشکلاتی برای این مجموعه ثبت جهانی خواهد شد.

ماجرا از پنج ماه پیش، یعنی آبان ماه شروع شد؛ زمانی که از سوی شورای اسلامی شهر پاسارگاد اعلام شد که قرار است بنایی برای بزرگداشت شهدا ساخته شود و فضای پیشنهادی نیز گورستان روستای «مادر سلیمان» بود. اما این اتفاق به دلایلی نامعلوم رخ نداد و فضای دیگری پیشنهاد شد که در 600 متری آرامگاه «کوروش کبیر» قرار دارد.

این موضوع با واکنش سازمان میراث فرهنگی رو به رو شد و این سازمان اعلام کرد که بنا بر ضوابط میراثی، دفن در این محوطه به خاطر قرار گرفتن در حریم درجه دوم پایگاه جهانی پاسارگاد ممنوع است. اما هفته اول اسفند، مسوولان «بنیاد پژوهشی پارسه» به یک باره متوجه عملیات خاک ریزی در نزدیکی محوطه تاریخی موسوم به مقبره «مادر سلیمان» شدند؛ محوطه ای که تنها 300 متر با پاسارگاد و مقبره  کوروش که در مرکز آن قرار گرفته است، فاصله دارد.

از آن جا که این اقدام، تختگاه و بناهای دروازه و باغ شاهی پاسارگاد را مخدوش می کرد، با واکنش «محمد بهشتی»، رییس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی رو به رو شد. او این اقدام را بی احترامی به شهدا اعلام کرد. به دنبال این واکنش، «زهرا احمدی پور»، رییس سازمان میراث فرهنگی در واکنشی توییتری به سوالات کاربران، اعلام کرد:«به شکل ویژه این موضوع در حال پی گیری است و مکاتبات گسترده‌ای در این باره انجام شده است. شهدا در قلب ملت ایران جای دارند و محل دفن آن‌ها، محل رجوع خیل گسترده مردم خواهد بود. انتخاب حریم پاسارگاد برای دفن شهدا در درجه اول بی‌احترامی به خود شهدا است. مگر قرار است شهدا به واسطه رجوع مردم به پاسارگاد، محل زیارت مردم شوند؟ اقدامات لازم برای پیش گیری از وقوع این اشتباه و بی‌حرمتی به شهدا انجام شده و در حال پی گیری است. تلاش بر این است که شهدا در محلی متناسب دفن شوند نه در محوطه و حریم بناهای تاریخی.»

چند ساعت از انتشار این توییت نگذشته بود که خبری از سوی رسانه های محلی منتشر شد که دفن شهدا منتفی شده است. این خبر باعث دل‎گرمی بسیاری از علاقه مندان به میراث فرهنگی شد اما خیلی زود رسانه ها متوجه شدند خبری اشتباه را منتشر کرده اند. در حقیقت، از سه شهید گم‎نامی که روز پنج شنبه در پاسارگاد تشییع شدند، یک پیکر در گورستان پاسارگاد و دو پیکر دیگر در همان 300 متری تختگاه پاسارگاد و بنای منسوب به گور کوروش دفن شده بودند و قرار است برایشان بنای یادبودی هم ساخته شود؛ بنایی که می تواند باعث بروز مشکلاتی برای محوطه باستانی پاسارگاد شود.

براساس قوانین ثبت جهانی میراث فرهنگی، هیچ بنایی نباید در اطراف این محوطه ها ساخته شود که منظر بصری آن ها را مخدوش کند. اگر چنین اتفاقی بیفتد، یونسکو آن ها را در فهرست آثار مشکوک می گذارد. بنابراین، احتمال خروج این محوطه که با تلاش زیادی در فهرست آثار جهانی قرار گرفته است، با این اقدام نهادهای امنیتی وجود دارد.

اما به نظر می رسد که خروج محوطه تاریخی از فهرست جهانی هدف اصلی نبوده و بیش تر برای کنترل و به دست گرفتن فضای منطقه تاریخی پاسارگاد و مردمی باشد که برای دیدن از آن سالیانه به این منطقه می روند؛ تصمیمی که شاید بی ارتباط به تجمع سالیانه مردم در هفتم آبان ماه، روز تولد کوروش در این محوطه نباشد.

هر ساله تجمع دوست داران میراث فرهنگی در پاسارگاد با دخالت نهادهای تندرو و نظامی و امنیتی شهر پاسارگاد با اختلال زیادی مواجه می شود. آبان امسال نیز این تجمع که قرار بود بسیار آرام برگزار شود، با دخالت همین نهادها به اغتشاش کشیده شد و گروهی نیز دستگیر شدند که هنوز پرونده هایشان در مراکز قضایی باز است و برخی از آن ها در حبس هستند. به همین دلیل هم مسوولان این شهر کوچک با همراهی نهادهای امنیتی تصمیم گرفتند تا با دفن پیکر شهیدان دفاع مقدس در این محل، جلوی برگزاری برنامه های مشابه را در سال های بعد بگیرند و زهر چشمی نیز از افرادی که قبر کوروش را به عنوان بنایی قابل اهمیت و تقدیس می دانند، گرفته باشند.

این شیوه ای است که در چند سال گذشته از سوی نهادهای امنیتی، به ویژه سپاه و بسیج اعمال می شود و با تشییع جنازه های مفصل، قطعات به دست آمده از شهیدان جنگ ایران و عراق که بعد از سی و چند سال پیدا می شوند را در برخی از مکان های فرهنگی و علمی دفن می کنند تا به بهانه حرمت این پیکرها، در آن مکان ها اعمال نفوذ کنند و جلوی برخی حرکات را بگیرند. این رویه در دانشگاه ها هم انجام و با وجود مخالفت زیاد نهادهای علمی، در محوطه های باز برخی از دانشگاه های کشور گورستان های کوچکی ایجاد شد؛ یادمان هایی که آن ها را خیلی زود به زیارتگاه هایی در محیط های علمی تبدیل کردند تا دانشجویان در حریم آن ها نتوانند برخی از اجتماعات خود را برگزار کنند.

این رویه به نظر می رسد برای تندروها جواب داده است چرا که دامنه فعالیت خود را گسترش دادند و هر جایی را که فکر می کردند می تواند مشکل ساز شود را هدف قرار دادند.

به گفته برخی از افراد نزدیک به این نهادها، بیش تر این گورها خالی است و گاهی یک پیکر را چند تکه کرده و به اسم شهید گم‎نام در گورهای مختلفی دفن می کنند. در حقیقت، سپاه و بسیج با تکه تکه کردن بازمانده های بدن کسانی که در جنگ ایران جان خود را دادند، اهداف سیاسی و امنیتی خود را پیش می برند. به همین دلیل هم بعد از دانشگاه ها، نوبت به آثار تاریخی و فرهنگی رسید.

میدان تاریخی «امیرچخماق» یزد نخستین بنای تاریخی بود که هدف قرار گرفت. این میدان که متعلق به دوران تیموری و از بناهای منحصر به فرد شهری در ایران است، در سال 1330 شمسی در فهرست آثار تاریخی قرار گرفته و از بناهایی بود که پرونده ثبتی آن به عنوان بخشی از شهر تاریخی یزد آماده ارایه به سازمان جهانی یونسکو بود. اما در سال 91 بسیج منطقه یزد اعلام کرد که قرار است هشت تن از شهدای گم‏نام جنگ در این میدان دفن شوند. آن ها بخشی از میدان را بسته و برخلاف ضوابط میراث فرهنگی، قصد کندن قبر را داشتند که با اعتراض شدید مقامات استانداری و سازمان میراث فرهنگی مواجه شدند. مقامات استانداری حفر قبر وسط میدان را غیرقانونی دانستند و سازمان میراث فرهنگی آن را به دور از موازین ثبت و به ضرر ثبت جهانی پرونده شهر یزد و این میدان در یونسکو توصیف کرد.

این ماجرا و کشمکش دو سال طول کشید اما در نهایت این بسیج بود که بدون توجه به اعتراض ها، مجوزش را با استقتایی که از رهبر ایران گرفت، حرف خود را پیش برد؛ استفتایی که برخلاف قانون رسمی کشور بود و در «قانون مجازات اسلامی»، ماده 566 به آن اشاره شده است.

با این فتوای غیرقانونی، بسیجی ها به سراغ امام جمعه یزد رفته و با همراهی او، هشت شهید را در مرکز میدان امیر چخماق دفن کردند؛ اتفاقی که ارایه پرونده شهر خشت و بادگیرهای یزد را برای ثبت در آثار جهانی یونسکو منتفی کرد. حالا بسیح این بار به سراغ مجموعه ثبت شده پاسارگاد و قبر کوروش رفته و با همراهی شورای اسلامی شهر و شهرداری پاسارگاد و با حراج شهیدان جنگ ایران و عراق، مجموعه تلاش کردند پاسارگاد را محدود کنند.