سفره هفت سین در زندان، از ماهی قرمز قاچاق تا کتاب لنین

می گوید بنویس «زندان هم بهار دارد. بهار ما زندانی ها پشت دیوارها و درهای بسته نو می شود.»
اسمش «رسول» است. با این که نمی داند تا چه زمانی مهلت زندگی دارد اما باز هم بهار را دوست دارد.

جرم او قتل است. دو پسر عمویش را طی یک مشاجره به رگبار بسته و حالا به دو بار قصاص متهم شده است. هفت سال است میهمان بند 10، سالن 36 زندان «رجایی شهر» است. بارها تا لبه چهارپایه رفته، حتی سردی طناب را هم حس کرده اما هر بار توانسته است از خانواده عمویش مهلت بگیرد و برگردد به سلول.

در بندی که رسول حبس می کشد، چند زندانی پول دار هم حبس می کشند. آن ها سال نو که می رسد، تدارکات بیش تری برای بقیه زندانی ها فراهم می کنند. وسایل شست وشو بین زندانی ها توزیع می کنند و گاهی خرید شام شب سال نو را هم به عهده می گیرند.

 رسول می گوید اگر با یک زندانی پول دار هم بندی باشی، جزو خوش بخت ترین زندانی ها خواهی بود چون می توانی از امکاناتی که فراهم می کنند، زندگی آسوده تری برای خودت بسازی.

او حمام کردن شب سال نو را یکی از مشکلات جدی روز عید در زندان می داند: «آب جیره بندی است و هر 30 یا 40 نفر باید از یک حمام استفاده کنند. این در حالی است که معمولا به نفر دهم و دوازدهم که می رسد، دیگر حمام آب گرم ندارد و بقیه بچه ها با آب سرد لوله کشی دوش می گیرند. شب سال نو که می شود، این مشکل دو چندان است چون زندانی ها هم می خواهند حداقل یک روز پیش از تحویل سال، نظافت کرده باشند.»

رسول می گوید طی چهار سالی که زندانی بوده، چیزی به نام جیره میوه یا شیرینی و آجیل به چشمش ندیده است و چنین چیزی برای زندانی وجود ندارد. میوه و آجیل سال نو را زندانی ها با چندین برابر قیمت واقعی از فروشگاه زندان تهیه می کنند.

به گفته این زندانی، با این که زنان در بخش کارگاه، تولید هفت سین های نقلی و کوچک دست ساز را به عهده دارند و کار دست آن ها بیرون از زندان با قیمت های گزافی به فروش می رسد اما خودشان مجاز به داشتن اجزای سفره هفت سین نیستند و باید یا این اقلام را از فروشگاه تهیه کنند یا با هزار زحمت و مرارت، قاچاق وارد بند کنند که بی شباهت به وارد کردن مواد مخدر نیست.

او معتقد است برگزاری مراسم سال نو در بند زندانیان سیاسی نسبت به سایر بندها مورد توجه بیش تری است و آن ها هم برای تهیه وسایل سفره آسوده تر هستند چون از ترس رسانه ای شدن، کم تر پاپیچ زندانیان بند عقیدتی – سیاسی زندان ها می شوند.

اما «محمدرضا» چنین اعتقادی ندارد. او می گوید ما به آسودگی زندانیان بندهای عادی، امکان وارد کردن امکانات سفره هفت سین را نداریم: «به نظرم بندهای عمومی آزادانه تر می توانند تدارک عید ببینند چون آن ها راحت تر به وسایل سفره هفت سین دسترسی دارند و با وجود همه اختلاف نظرها و اختلاف جرم ها، در برگزاری مراسم سال نو یک رویه واحد دارند.»

در طول سال هایی که او تجربه زندان داشته، دیده است که هر کسی به اندازه سهمش سعی می کرده از گوشه و کنار، یکی از جزییات سفره را فراهم کند. البته گاهی هم به مشکل می خورند: «یکی از مسایلی که در بند عقیدتی همیشه محل مباحثه بوده، گذاشتن قرآن یا حافظ و حتی گزینه انجیل و سایر کتاب های دینی روی سفره هفت سین بوده است. بچه های ملی گرا که پیشنهاد شاهنامه می دادند و کار حتی گاهی به کتاب "لنین" هم می رسید.»

در این میان اگر یک زندانی در بندشان با زندانی زنی در بند زنان وابستگی خانوادگی داشت، آن وقت شب سال نو بخت یارشان می شد: «زنان منظم تر از ما بودند و معمولا همه وسایل سفره را داشتند. گاهی می شد که به ما چیزهایی برسانند. باورتان نمی شود اگر بگویم یک سال ما روی سفره مان ماهی داشتیم. به خاطرم می آید که خواهر "هومان موسوی" که الان ساکن نروژ است، یک ماهی قرمز را که توی یک کیسه پلاستکی وول می خورد، زیر لباسش پنهان کرده و وارد کرده بود و ما ماهی را تا مدت ها نگه داشتیم. تصورش را بکنید، بچه ها خودشان را به خطر می انداختند و عین مواد مخدر، وسایل هفت سین وارد می کردند؛ به هزار ترفند و جاسازی.»

«کاظم.ن» می گوید عید در زندان هم شیرین است هم دهشت بار. شیرین از این بابت که آمدن بهار و نو شدن طبیعت را حس می کنی و آمدن بهار، روند یک دست و کسالت بار روزهای زندان را در هم می شکند. دهشت‎بار از این بابت که کنار خانواده و عزیزانت نیستی و برای تدارک یک سفره عیدی ساده باید از هفته ها قبل برنامه ریزی کنی و رنج زیادی بکشی. سال گذشته یک افسر شیفت بند بدون دریافت مبلغ یا خدمات متقابل، برای کاظم چند دانه سنجد و یک ظرف یک بار مصرف کوچک شیرینی نخودچی آورده بود. به باور او، با وجود همه سخت گیری هایی که می شود، باز هم مابین زندان بان ها، کسانی هستند که بی توجه به قوانین غیرانسانی و سخت گیرانه و به دور از چشم روسایشان، در آستانه سال نو با زندانی ها مهربان تر می شوند.

«بهروز» که سابقه چندین سال حبس در بندهای مختلف زندان «اوین»، از جمله بند 209 و بند 350 داشته است، می گوید اجرای مراسم شب سال نو در بندهای سیاسی با جدیت بیش تری دنبال شده و معمولا به شکل یک برنامه عمومی همراه با شعرخوانی، سرگرمی، نمایش و سرودخوانی اجرا می شده است. او می گوید معمولا نگهبان هایی که خودمانی تر بودند، برای تبریک و روبوسی با زندانیان به داخل بندها می آمدند.

«م.خ» خاطرات روشنی از جوش و خروش های نوروزی «غلامرضا خسروی» دارد. خسروی خردادماه سال 1393 به اتهام «محاربه از طریق ارتباط با سازمان مجاهدین خلق» به چوبه دار سپرده شد. او همیشه برای برگزاری مراسم سال نو تلاش می کرده و معمولا پی گیر سبز کردن سبزه های عید بوده است: «سفره هفت سین توی تمامی اتاق های زندان چیده می شد و هنوز هم می شود. آن روزها که تعداد زندانیان سیاسی بعد از اتفاقات۸۸ بیش تر بود، همه بچه ها دور هم جمع می شدند و یک نهار حداقلی تدارک می دیدند. برنامه گل گشت با سرودخوانی و اجرای نمایش برگزار می شد.»

او می گوید: «روزهای آغازین سال نو تنها روزهایی است که احساس نمی کنیم در زندانیم. فارغ از هر اندیشه و تفکری، همگی دور هم جمع می شویم. قشنگ ترین لحظه زندان برای تک به تک ما، لحظه سال تحویل است که دسته جمعی سرود "ای ایران" می خوانیم.»

آن ها در زندان مراسم دید و بازدید را هم اجرا می کنند. زندانی هایی که  ممکن است روزی 10 بار هم‌دیگر را توی راهروها و مراکز عمومی زندان ببینند، باز هم این رسم را به جا می آورند. آن ها یک نفر را می فرستند اتاق کناری تا خبر دهد که اتاق بغلی دارند برای دید و بازدید عید می آیند و بپرسد آیا حضور دارند؟ آن ها هم می گویند بله تشریف بیاورید: «خوب ما سعی می کنیم عین آن چه بیرون اتفاق می افتد را حفظ کنیم. باید ثابت کنیم محدودیت های زندان نتوانسته است زندگی ما را محدود کند.»