مریم میرزاخانی ذهن درخشانی داشت و فروتن بود؛ گفت وگو با کامران وفا

دکتر «کامران وفا»، استاد فیزیک دانشگاه «هاروارد» هم مثل بسیاری از ایرانیان، روز شنبه را با خبر بدی آغاز کرده است؛ خبر درگذشت «مریم میرزاخانی». خبر برای او و افرادی که مریم میرزاخانی را از نزدیک می‌شناختند، تلخ‌تر از دیگرانی است که فقط نام او را شنیده‌ و از دست‎آوردهای او در زمینه ریاضیات خوانده‌اند.

آشنایی آن ها با هم به قبل از این که مریم میرزاخانی به عنوان دانشجوی دکترای ریاضی وارد دانشگاه هاروارد شود، برمی‌گردد؛ به روزهایی که مریم دانشجوی دوره لیسانس ریاضی محض در دانشگاه «صنعتی شریف» بود: «ایشان وقتی در ایران دوره کارشناسی را در دانشگاه صنعتی شریف می‌گذراند، من در هاروارد بودم و از اساتید ریاضی ایرانی که به این‌جا سفر می‌کردند یا در ایران با آن‌ها آشنا بودم، اسم ایشان را به عنوان یک ریاضی‌دان برجسته می‌شنیدم که در آینده باید انتظار کارهای درخشان از او داشته باشیم. من تعجب می‌کردم چه طور با این که ایشان هنوز در دوره کارشناسی هستند، اساتید این قدر مطمئن درباره آینده درخشان ایشان صحبت می‌کنند.»

زمانی که مریم میرزاخانی دانشجوی دکترای ریاضی در هاروارد می‌شود، کامران وفا گاهی او را از نزدیک در دوره‌هایی که دانشجویان ایرانی برگزار می‌کردند، می بیند و متوجه می ‌شود تحقیقانی که مریم در ریاضیات انجام می‌دهد، به بخشی از پژوهش‌های خودش در زمینه فیزیک مرتبط است: «همان طور که می‌دانید، رشته ما و رشته ریاضی به هم نزدیک هستند و مقداری از کارهایمان به ریاضیات ارتباط دارند. از جمله کارهایی که ما می‌کردیم، به "سطوح ریمانی" ربط داشت و به پژوهش ایشان نزدیک بود. به همین دلیل چند باری درباره کارهای ایشان هم صحبت کردم و ارتباط مان بیش تر شد.»

کامران وفا می گوید از خلال همین صحبت‌ها و رفت و آمدها، مریم را بیش تر می‌شناسد: «مهم ترین ویژگی مریم میرزاخانی، درخشش ذهنش در ریاضیات بود؛ بدون این که بخواهد این موضوع را نمایش دهد. در واقع، ذهن درخشانش در زمینه ریاضیات و فروتنی که داشت، از ویژگی‌هایی بود که بسیار به چشم می‌آمد.»

مریم میرزاخانی چند ماه بعد از دریافت مدال «فیلدز»،(جایزه ای بین المللی که تنها به افراد زیر 40 سالی اعطا می‌شود که کشف مهمی در ریاضیات کرده باشند) برای یک سخن‌رانی به دانشگاه هاروارد می‌رود. دانشجوها و ایرانیان دوست داشتند در مراسمی از او تجلیل کنند اما او راضی نمی‌شود: «شنیده بودم اجازه نداده مراسم علنی و رسمی برای تجلیل و قدردانی از او برگزار شود و از این مراسم اجتناب می‌کند. وقتی متوجه شدم قرار است به هاروارد بیاید، به ایشان یک ایمیل زدم و گفتم اگر می‌آیید، بچه‌های ایرانی که از قدیم در دوره‌های ماهانه ناهار شرکت می‌کردند، بیایند و یک مراسمی برای شما بگیریم چون بچه‌ها دوست دارند از شما قدردانی کنند. در جواب نوشتند علاقه‌مند نیستم در چنین مراسمی شرکت کنم. اما اگر فقط آن ناهار دورهمی را ترتیب می‌دهید، حاضرم شرکت کنم و لطفا به بچه‌هایی که در جلسه شرکت می‌کنند، نگویید من هم می‌آیم. یادم می آید وقتی وارد شدیم، حدود30 نفری جمع شده بودند و تعجب کردند از این‌که ایشان هم حضور دارند. خیلی ساده و صمیمی نشستند و مثل قدیم از همه‌جا صحبت کردیم.»

برای دکتر کامران وفا و اساتید دیگری که در دانشگاه هاروارد مریم را می‌شناختند، خبر گرفتن مدال فیلدز توسط او غیرقابل انتظار و غافل‎گیر کننده نبوده است: «اصلا تعجب نکردم چون خیلی می‌شنیدیم احتمال گرفتن مدال فیلدز از طرف ایشان وجود دارد. در نتیجه، تقریبا منتظر آن بودیم. ریاضی‌دان معروفی به نام "مکسیم کنتسویچ" را از نزدیک می‌شناسم. او در کمیته انتخاب مدال فیلدز حضور داشت. ایشان در مورد کاری که مریم میرزاخانی کرده بود، گفت اثباتی که ایشان از فرضیه "ویتن" کرده، از اثباتی که من کرده ام، به مراتب زیباتر بود. یعنی کار خودش را پایین تر از کاری که میرزاخانی کرده بود، قرار می‌داد. با این‌که من فکر می‌کنم کنستویچ یکی از بهترین‌ها یا حتی برترین ریاضی‌دان جهان است.»

مریم میرزاخانی اولین زنی است که برنده مدال فیلدز شده است اما کامران وفا می گوید: «مرد و زن بودن برای کاری که ایشان کردند، ثانویه است. این تردید نباید به وجود بیاید که چون مثلا خانم بوده‌اند، این جایزه را گرفته‌اند. قدردانی از کار ایشان فقط و فقط به خاطر کارش بوده است، نه به خاطر این که ایرانی است و نه به خاطر این که خانم است و... . او بر اساس کاری که انجام داد، برنده این جایزه شد.»

کامران وفا یادی از صحبت های مریم درباره سطح علمی ایران می‌کند و می‌گوید: «اشخاصی نظیر خانم میرزاخانی متعلق به همه بشریت هستند و متعلق به یک جا نیستند. این که کجا کار می‌کنند یا اهل کجا هستند، موضوعات ثانوی است. یادم می‌آید وقتی درباره سطح علم و ریاضیات در ایران صحبت می‌شد، مریم میرزاخانی دفاع می‌کرد که کارهای خوبی انجام می‌شود و نباید دست کم گرفته شوند. اگر کسی می‌گفت که آن‌جا فرصت داده نمی‌شود که زنان درس بخوانند و کارعلمی کنند، کاملا رد می‌کرد.»

از او می‌پرسیم بهترین کاری که ایرانیان می‌توانند برای زنده نگه داشتن خاطره مریم مرزاخانی انجام دهند، چیست؟ 
بدون معطلی می‌گوید: «کاش در ایران یک مرکز درجه یک بین المللی در ریاضیات و علوم ‌پایه به نام ایشان درست کنند و دانشجویان و محققان و مخصوصا زنان ایرانی را تشویق کنند که راهی را که ایشان باز کرده است، ادامه دهند. این مرکز می‌تواند ماندگار شود و یاد و خاطره مریم میرزاخانی را برای همیشه گرامی بدارد. البته چه این کار انجام شود و چه نشود، تاثیری که مریم میرزاخانی در ریاضیات داشته و آثار ریاضیاتی که از خودش باقی گذاشته، خاطره ابدی او و ذهن درخشانش به جا خواهند ماند.»