کودکان چه گونه جذب داعش و حشدالشعبی می شوند؟

12ساله به نظر می‌رسد. ریزنقش است و صدایش نشان می‌دهد هنوز به سن بلوغ نرسیده است. لباس رزم پوشیده، چاقو به دست گرفته و بالای سر مردی نشسته که اسیر گروه داعش است. در ماجرایی واقعی، کودک قرار است سر او را ببرد. در این ویدیوی که توسط رسانه‌های وابسته به داعش منتشر شده است، کودک به زبان فارسی حرف می‌زند: «بدانید که ما آگاهیم شما در زندگی دنیا حریص‌ترین انسان‌ها هستید و می‌دانید که ما خون‌مان و جان‌مان را در برابر دین الله متعال، ناچیز و کم‌قیمت می‌بخشیم. و به اذن الله تعالی، سرزمین و دیارتان را بر سرتان ویران خواهیم کرد و امنیت‌تان را برهم خواهیم زد و خون‌تان را جاری خواهیم کرد.»

مرد جلوی کودک نشسته است. کودک لگدی به او می‌زند. مرد به زمین می‌افتد و گردنش در دستان کوچک کودک قرار می‌گیرد و چاقو را بر گلویش حس می‌کند.

این تصویر از حضور کودکان در جنگ، وحشتناک‌ترین جلوه از وجود آن‌ها در میادین مبارزه است که برای بسیاری از اهالی خاورمیانه تازگی هم ندارد. خبرنگاران و عکاسانی که طی سال‌های اخیر قدم به میدان‌های جنگ خاورمیانه گذاشته‌اند، بارها در روایت‌های خود، از برخورد با کودکانی نوشته‌اند که کودکی در چشمان‌شان گم شده،است؛ مثل پسر فارسی‌زبانی که مقابل دوربین داعش ایستاده و انگار به دنیایی شیشه‌ای می‌نگرد که در پشت آن هیچ چیزی وجود ندارد.

در خاورمیانه و گرداگرد ایران، در میان همسایه‌هایش، در سال‌های اخیر و بعد از قدرت‌گیری گروه‌های سلفی جهادی، بهره‌بری از کودکان در منازعات مسلحانه هم رونق گرفته است؛ از گروه‌های کوچک که در «حشد شعبی» توسط ایران گرد هم آمده‌اند تا داعش که دم از خلافت بر مسلمانان می‌زند و از عملیات‌های انتحاری تا جنگ تن به تن. آن‌هم با تکیه بر ایدئولوژی «شهادت»؛ قربانی کردن بدن برای تسریع در راه رسیدن به بهشت موعود. داعش این کودکان را «اشبال خلافت»، به معنای بچه‌شیرهای خلافت می‌خواند. 

«مختار هوشمند»، کارشناس گروه‌های بنیادگرای اسلامی در گفت‌وگو با «ایران‏وایر»، به روش‌هایی اشاره می‌کند که این گروه‌ها در جذب و استفاده از کودکان در منازعات مسلحانه استفاده می‌کنند:«کودکان در خاورمیانه و کشورهای دیگری مثل افغانستان که گروه‌های بنیادگرای اسلامی در آن‌ها قدرت دارند، به دو روش جذب این گروه‌ها می‌شوند؛ یا پدران آن‌ها عضو این گروه‌ها هستند و کودکان‌شان را با افتخار به عملیات می‌فرستند یا در نمونه داعش، بدون رضایت خانواده، آن‌ها را جدا می‌کنند. در روش دوم، کودکان از طریق مدارس و مساجد جذب این گروه‌ها می‌شوند.»‌

داعش در کنار نشریاتی که به چاپ می‌رساند، در هماهنگی با «هیات شرعی» (فقها) این گروه، کتاب‌های درسی مقاطع مختلف را هم تبیین می‌کند. این کار بر عهده مکتب «الهمه» است.

در مدارس داعش، دروسی مثل قرآن، «عقیده مسلم» (آموزه‌های عقیدتی)، «الحدیث النبوی» و «سیره النبی» (سبک زندگی پیامبر اسلام) آموزش داده می‌شوند. حتی در ریاضیات آن ها هم شخصیت‌ها «مجاهد» هستند. عکس جلد کتاب «آداب شرعی» نیز شخصی با نقاب است که مسلسلی در دست دارد. اما درس تاریخ هم دارند؛ آن‌هم با تکیه بر «دوران طلایی» اسلام: «یعنی دوران پیامبر اسلام، خلفا و بعد هم تابعین آن‌ها و بعدتر، تابعین تابعین؛ یعنی تا ۳۰۰ سال پس از ظهور اسلام. در کتاب‌های تاریخ داعش، جزییات عملیات‌های مهم هم ذکر می‌شود، مثل ۱۱ سپتامبر.»‌

بنا بر توضیحات مختار هوشمند، آن‌چه به عنوان تاریخ و ایدئولوژی در گروه‌های سلفی جهادی به کودکان آموزش داده می‌شود، به امام «احمد حنبل» و شاخه حنبلی‌های سنی برمی‌گردد.

احمد حنبل برای اولین بار مساله بازگشت به «دوران طلایی اسلام» را مورد بحث قرار داد و نظریات او توسط «ابن تیمیه حرانی» تئوریزه شدند. معروف‌ترین کتاب ابن تیمیه در این زمینه، «مجموعه الفتاوا» نام دارد که در ۲۸ جلد، حتی بیش تر از قرآن مورد مراجعه گروه‌ها سلفی جهادی قرار می‌گیرد. ضدیت داعش با شیعیان هم به نظریات او برمی‌گردد.

«محمدبن عبدالوهاب» نیز تحت تاثیر همین نظریات بوده است که برای اولین بار در ائتلاف با خاندان سعودی، حکومت سلفی جهادی را تشکیل دادند: «برای همین نزدیکی ایدئولوژی، در یک سال اولی که داعش ظهور کرد، هنوز کتاب‌های درسی تدوین نکرده بودند و داعش از کتاب‌‌ها درسی عربستان سعودی برای آموزش کودکان در مدارس استفاده می کرد.»

در سوی دیگرِ جنگ گروه‌های بنیادگرا و سلفی جهادی در عراق و سوریه اما گروه حشد الشعبی ایستاده است. حشد الشعبی، مهم‌ترین گروه شبه‌نظامی درگیر جنگ عراق است که تحت حمایت کامل ایران قرار دارد و بیش تر از 100 گروه بنیادگرا را گردهم آورده‌ است. علاوه بر فرماندهی ، پرداخت حقوق و تامین تجهیزات جنگی این گروه هم بر عهده ایران است. در میان این گروه نیز کودکان جنگ‌جو حضور مشهودی داشته‌اند.

مختار هوشمند توضیح می‌دهد که عملکرد جذب کودکان توسط حشد شعبی مانند بسیج و سپاه پاسداران ایران انجام می‌شود؛ یعنی از طریق مساجد و روحانیون مُبَلِغ. این کودکان یا با پوشش پدران‌شان یا از روی انتقام به این گروه‌ها می‌گروند و آموزش نظامی می‌بینند. در رسانه‌‌های تحت نظارت جمهوری اسلامی نیز به تازگی عکس‌هایی از کودکان منتشر شده است که به جای قلم و کتاب و توپ، اسلحه به دست دارند و به سوی انسانی دیگر نشانه رفته‌اند و در میادینی مثل میدان‌های جنگی، آموزش می‌بینند.

در حشد الشعبی، آموزش تئوریک مانند داعش وجود ندارد و برخی موافق و گروهی مخالف استفاده از کودکان هستند. از سوی دیگر، آموزش عملیات انتحاری هم در این گروه به دلیل اعتقاداتشان مشهود نیست یا اگر مواردی باشد، به آن‌ انتحاری نمی‌گویند. 

کودکان در مدارس برای شرکت در منازعات مسلحانه انتخاب می‌شوند. بنا به توضیحات هوشمند، افرادی از گروه‌های سلفی جهادی هستند که سربازکودک‌ها را از سال آخر ابتدایی انتخاب می‌کنند: «برخی از کودکان هم طبق آموزه‌های مذهبی، دگرگون شده‌اند و خودشان داوطلب مشارکت در جنگ هستند.»

می گوید در خصوص داعش، برخی از این کودکان اسرای جنگی هستند؛ مثل اسرای "ایزدی" که وقتی در "شنگال" به اسارت گرفته شدند، کودکان خردسال بسیاری آن‌ها را همراهی می‌کردند: «این بچه‌ها را هم با آموزش تغییر می‌دهند و از آن‌ها در جنگ استفاده می‌کنند. چندین ویدیو از این ها هست که با لهجه کُردی ایزدی، به اصطلاح جاسوسان داعش را سر می‌برند.»

این کودکان که برای عملیات نظامی در نظر گرفته می‌شوند، در کلاس‌های مشخص‌تری در مساجد یا مراکز عقیدتی و تبلیغی، آموزش‌های جدی‌تر می‌بینند. کار این کودکان از پخش پوسترهای تبلیغاتی شروع می‌شود و تا کشتن انسان‌های دیگر یا عملیات‌های انتحاری پیش می‌رود. آموزش های انتحاری اما از ۴۵ روز تا دو ماه به طول می‌انجامد. در این کلاس‌ها، خردسال و بزرگ‌سال کنار هم حضور دارند.

فعالیت های داعش البته ریشه دار است. در افغانستان هم کودکان یا از طریق خانواده به «طالبان» پیوسته‌اند یا مهم‌تر از آن، از طریق مدارس ایدئولوژیک. در این «مکتب‌ها»، به کودکان ایدئولوژی‌های جهادی آموزش داده می‌شود. تاریخ وجود این مدارس در افغانستان اما به دوران پیش از «القاعده» برمی‌گردد؛ مدارسی که حتی گفته می شد، نیروهای نخست این گروه را با افکار سلفی جهادی پرورش داده بود. این مکتب ها در مرزهای افغانستان با پاکستان هم وجود داشتند. کودکان آواره‌های افغانستانی که به همسایه‌های خود پناه برده بودند اما ک در این مکاتب آموزش دیدند و به نوعی دیگر در خاک کشورشان قد علم کردند.

به گفته هوشمند، در مرحله نخست شروع فعالیت‌های القاعده،  کمپ‌های آموزشی یا یگان‌های ویژه نظامی برای کودکان وجود نداشت اما پس از رسیدن طالبان به قدرت، این کمپ‌ها برای کودکان آماده شدند تا آن‌ها بتوانند آموزش‌های ایدئولوژیک را در عرصه نبرد به کار گیرند: «در گروه‌های سلفی سنی، برای اولین بار طالبان عملیات انتحاری با استفاده از کودکان را انجام داد. سپس "جبهه النصره" از کودکان استفاده کرد و بعد از آن، داعشی‌ها.» 
این ها گروه هایی هستند که به کودکان مشق شب جهاد می دهند و تمرین کشتن دیگران.

هوشمند ویدیوی دیگری از داعش برای «ایران‌وایر» می فرستد که در آن پدری در کنار سه فرزندش روی زمین نشسته است و با آن‌ها خداحافظی می‌کند. پدر قرار است عملیات انتحاری انجام دهد تا «کفار» کشته شوند. کودکان اما گریه می‌کنند. پدر دست نوازشی بر سر آن‌ها می‌کشد و به یادشان می‌آورد که آن‌ها هم باید ادامه‌دهنده همین مسیر باشند.