«صالح» 10 سال پیش با زن و بچه‌اش به شکل غیرقانونی از مرز افغانستان رد و وارد ایران شده است. می‌گوید: «چهار تا "بچه"(پسر) دارم؛ دو تا دختر. دو تا بچه‌های بزرگم کار می‌کنند که یک لقمه نان داشته باشیم.»
حالا یکی از پسرها در «طرح سامان دهی کودکان کار و خیابان» بازداشت شده است: «تا دو روز دنبالش می‌گشتیم. جواب درستی نمی‌دادند، تا این که با کمک بچه‌های "جمعیت امام علی" متوجه شدیم در یکی از مرکزهای قرنطینه است. حالا هم می‌گویند چون غیرقانونی است، باید ردِ مرز شود و به ورامین منتقل شده است. مادرش دارد مجنون می‌شود. بچه را از مرز رد کنند کجا برود؟»
طرح سامان دهی کودکان کار و خیابان که از سوی سازمان بهزیستی کشور در تهران در حال اجرا است، مورد اعتراض بسیاری از فعالان حقوق کودکان، نهادهای مدنی و کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است. فعالان حقوق کودک می‌گویند از هفته گذشته تاکنون حداقل حدود 300 کودک کار دستگیر شده و در سه مرکز قرنطینه بهزیستی نگه داری می شوند. کودکان بازداشت شده افغان به اردوگاه ورامین، نوجوانان ایرانی به مرکز «یاسر» و کودکان کوچک‌تر به مرکز «بعثت» فرستاده شده‌اند.
آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در ایران ارایه نمی‌شود. در خرداد سال ٩٢، «فاطمه دانشور»، عضو چهارمین دوره شورای اسلامی شهر تهران اعلام کرد طبق آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران، یک‌‌میلیون‌و ٧٠٠ هزار کودک در ایران به صورت مستقیم درگیر کار هستند و بررسی‌ها نشان می‌دهد هر کودک ماهانه ٨٠ تا 100 هزار تومان درآمد دارد. اما برخی مقامات رسمی کشور این آمار را قبول ندارند؛ مثل «مرتضی میرباقری»، قائم‌مقام وزیر کشور در امور اجتماعی که گفته است آمار کودکان کار در کشور میلیونی نیست و به 150 هزار نفر هم نمی‌رسد. این در حالی است که «طیبه سیاوشی»، نماینده مجلس شورای اسلامی هم که از اولین روزهای اجرای این طرح اعتراض خود را علنی کرده، از وجود یک و نیم میلیون کودک کار در ایران خبر داده است.
«زهرا»، مدیرعامل یکی از خیریه‌های مرتبط با کودکان کار در تهران به «ایران وایر» می‌گوید: «دو روز پیش با مدیر کل آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی جلسه داشتیم. ایشان گفتند که ما کاملا با چنین طرحی مخالفیم. وزیر کار هم گفته است که ما با هر نوع طرح این شکلی مخالف هستیم اما مجری این طرح، فرمانداری و بهزیستی هستند که در عمل آن را اجرا و بچه‌ها را در خیابان‌ها بازداشت می‌کنند.»
کاربران شبکه های مجازی با راه‌اندازی هشتگ «#کودک_دستگیر نشود»، در توییتر و دیگر شبکه‌های مجازی به این طرح اعتراض کرده‌اند. اما بهزیستی واژه دستگیری را برنمی‌تابد. روز گذشته «حبیب‌الله مسعودی‌فرید»، معاون امور اجتماعی این سازمان به «خبرآنلاین» گفته است: «نباید از واژه دستگیری کودکان استفاده کرد بلکه در این طرح، آن ها جذب می‌شوند تا به وضعیت زندگی‌شان رسیدگی شود.»
این در حالی است که زهرا می‌گوید: «به نظر شما به این که بچه‌ها را بازداشت کنند، به مراکز قرنطینه ببرند و بعد از خانواده‌ها جدا یا رد مرز کنند و تنها به افغانستان بازگردانند، می‌گویند رسیدگی؟»
او از اتفاقات بد این طرح می‌گوید: «پدر و مادرها چند روز با شناسنامه سرگردان بودند و حتی به آن‌ها جواب داده نمی‌شد که بچه هایشان در این مراکز هستند یا نه؟ بسیاری از تشکل های غیردولتی در حوزه حقوق کودک در این مدت فعالیت کردند و توانستند به خانواده ها کمک کنند و از بچه‌ها نشانی بگیرند و گرنه خانواده‌ها واقعا سرگردان بودند. افزون بر این که در این مراکز با کودکان کار رفتار کودکانه ندارند و با آن‌ها شبیه یک مجرم بزرگسال رفتار می‌شود.»
گزارش‌ها حاکی از مفقود شدن سه کودک در جریان این طرح است اما زهرا می‌گوید: «به خاطر درست جواب ندادن به خانواده‌ها، گاهی فکر می‌کنند کودک مفقود شده است و خانواده همه جا دنبال بچه می‌گردند.»
به اعتقاد او، نگاه و رویکرد حذفی نسبت به بچه‌های کار، پاک کردن صورت مساله است: «نمی‌توانیم بگوییم همه کودکانی که کار می‌کنند، خانواده بد سرپرست دارند. برخی از آن‌ها به خاطر فقر مجبور به کار برای تامین بخشی از نیازهای زندگی هستند.»
اشاره زهرا به کودکانی مثل «محمد» است که ظهر تا غروب در نزدیکی «پارک شهر» تهران جوراب می‌فروشد تا بتواند در تامین مخارج خانه و دوا و درمان مادرش سهیم شود. او 12 ساله است و یک سالی است که کار می‌کند؛ درست از وقتی مادرش مبتلا به سرطان سینه شده است.
آیین‌نامه سامان دهی کودکان خیابان ۱۲ سال پیش در هیات دولت تصویب شد و از همان زمان کودکان کار بارها به صورت «ضربتی» در خیابان دستگیر شده‌اند.
بر اساس این آیین‌نامه، قرار شد کودکان زیر ۱۸ سال که در خیابان دیده می‌شوند، تحت پوشش قرار گیرند تا اگر لازم باشد، به مراکز بهزیستی فرستاده شوند؛ موضوعی که حبیب‌الله مسعودی‌فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی هم به آن اشاره کرده و به خبرآنلاین گفته است: «آمار دقیقی از این که در این هفته اخیر چه تعداد کودک کار شناسایی شده‌اند، ندارم اما در سه ماهه اول امسال، در تهران یک هزار و 200 کودک کار و خیابان جذب شده اند.»
«مریم» که یکی از فعالان حقوق کودکان است، به «ایران وایر» می‌گوید: «وضعیت بهزیستی به گونه‌ای است که هر وقت بچه‌ای را به خاطر والدین بدسرپرست به آن‌جا معرفی می‌کنیم، عذاب وجدان می‌گیریم.»
او در توضیح شرایط می‌گوید: «تسهیلات و امکانات ضعیف است و خروجی‌ها غیرقابل قبول. هیچ چیز استانداردی در مراکز نگه داری کودکان این سازمان وجود ندارد. بچه‌ها وقتی از بهزیستی بیرون می‌آیند، اگر شرایط خوب و بهتری از خانواده برایشان ایجاد شده باشد، باید قدردان ما باشند که آن‌ها را به بهزیستی معرفی کرده‌ایم اما همیشه با ما دشمن می‌شوند و حتی توی صورتمان تف می‌کنند که چرا آن‌ها را به بهزیستی برده‌ایم.»
می‌گوید: «واقعا اگر شرایط کودک آزاری جسمی و روحی در حدی نباشد که جان بچه در خطر باشد، ترجیح می‌دهیم او را در کنار خانواده‌اش نگه داریم تا به بهزیستی معرفی کنیم.»
این فعال حقوق کودک با اشاره به شکایت مداوم بهزیستی از کمبود بودجه و جا می‌گوید: «مدام می‌گویند ظرفیت پذیرش نداریم؛ هر بچه 30 میلیون هزینه دارد و ما بودجه نداریم. حالا مانده‌ام چه طور می‌خواهند این همه کودکان کار را که تعدادشان کم نیست، جمع آوری کنند و به بهزیستی ببرند.»
اما مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور بودجه اجرای طرح سامان دهی و جذب کودکان کار و خیابان را 20 میلیارد تومان اعلام کرده و به «ایسنا» گفته است: «نمی‌توان کودکان را در خیابان رها کرده و آن ها را به حال خود گذاشت. به همین دلیل تا حداکثر یک ماه آینده این طرح را در سایر کلان شهرهای کشور نیز توسعه خواهیم داد.»
او و همکارانش در چند روز اخیر پی گیر کارهای این کودکان و خانواده‌هایشان بوده‌اند: «خانواده‌های افغانی به شدت نگران هستند که بچه‌ها رد مرز شوند اما ما در جلساتی که با مسوولان وزارت کار که متولی اصلی آسیب‌های اجتماعی هستند، داشتیم، متوجه شدیم که با این کار مخالف هستند و قرار است از رد مرز جلوگیری شود. البته در ابتدا قرار بود همه کودکان بدون مدارک را به افغانستان بفرستند.»
با این حال، یکی دیگر از فعالان حقوق کودک به «ایران وایر» می‌گوید: «در جواب پی گیری‌های خانواده‌های افغان، جوابی نداده‌اند اما هربار که بچه‌ها را دستگیر کرده‌اند، رد مرز شده‌اند. امسال هم احتمالا بچه‌های بدون مدارک را رد مرز می‌کنند. بچه‌ها اما دوباره برمی‌گردند؛ با یک پیمان کار که آن‌ها را از مرز رد می‌کند و پول وارد کردن بچه را از پدر و مادرش می‌گیرد.»
خبرنگار روزنامه «شهروند» روز گذشته در گزارشی خبر داده است اتوبوسی نارنجی را دیده که کودکان مهاجر را به سوی مرز افغانستان می‌برده و مادری گریان خود را جلوی اتوبوس انداخته است که بتواند فرزندش را نجات دهد.
حبیب الله مسعودی فرید اعلام کرده 60 تا 70 درصد کودکان کار غیر ایرانی هستند. اگر آمار کودکان دستگیر شده را 300 نفر در نظر بگیریم، حدود 180 تا 210 نفر از بچه‌های بازداشت شده غیر ایرانی هستند که به گفته فعالان حقوق کودک، اغلب آن‌ها افغانستانی هستند.
صدای صالح هنوز در گوشم است: «مادرش مجنون می‌شود. بچه‌ام را از مرز رد کنند، کجا برود؟»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر