سهم رسانه ها از اعتراضات مردمی: سانسور و خودسانسوری

روز سوم تظاهرات مردمی در اعتراض به گرانی و وضعیت معیشتی در شهرهای مختلف کشور در حالی سپری شد که خبرهای اعتراضات و برخورد با معترضان تنها به صورت کلی و سربسته در رسانه‌ها انتشار یافتند و جزییات اعتراضات و شعارها به مطبوعات و خبرگزاری‌ها راه پیدا نکردند.

اغلب رسانه‌های اصول‌گرا نوشتند اعتراضات مردم تنها نسبت به مسایل اقتصادی بوده است و به امریکا برای حمایت از این اعتراضات تاختند. آن ها سعی کردند مثل همیشه، انگشت اتهام را به سمت غرب و عربستان بگیرند. رسانه‌های اصلاح‌طلب و نزدیک به دولت هم در قالب مقالات یا مصاحبه‌هایی تلاش کردند تظاهرات‌های اخیر در شهرهای مختلف را پوشش دهند اما هم چنان به جزییات این تظاهرات، شعارها و تلفات مالی و جانی آن ها اشاره‌ای نشد.

صداوسیما جمهوری اسلامی هم که در دو روز اول اعتراضات نسبت به این جنبش مردمی سکوت کرده بود، هم‌موضع با رسانه‌های اصول‌گرا، تاکید کرد «جریانات ضد انقلاب» و امریکا بر دغدغه‌های اقتصادی مردم موج‌سواری می‌کنند. یک منبع آگاه در صداوسیما در پاسخ به انتقادها درباره سکوت در مورد اعتراضات، به «شبکه خبر» گفته است نپرداختن به تجمعات دو روز گذشته به علت ابلاغ دستگاه‌های ذی‎ربط مبنی بر منعکس نشدن اخبار مرتبط با این موضوع در صداوسیما بوده است.

خبرنگار یک خبرگزاری رسمی به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید در دو روز اول، مسوول سرویس سیاسی اجازه انتشار هیچ خبری در این رابطه را نداده است: «گفتند رییس خبرگزاری موکدا گفته است فعلا برای انتشار اخبار دست نگه‌ دارید.»

این خبرنگار می‌گوید پیش از این، اغلب تجمع‌های کارگری را پوشش داده و مشغول تهیه خبر از اعتراضات مردمی بوده‌اند که به آن‌ها گفته شده است این اخبار منتشر نخواهند شد: «فکر کنم این تصمیم از خارج از خبرگزاری به رییس ابلاغ شده بود. معمولا در مواقع حساس، سریع با خبرگزاری‌ها تماس می‌گیرند و دستوراتی را ابلاغ می‌کنند. نمونه‌ این رفتار را بارها در سال ۸۸ تجربه کرده‌ایم. حساسیت روی خبرگزاری‌ها خیلی بیش تر از سایر رسانه‌ها است چون منبع اصلی و اولیه تهیه خبر، خبرگزاری‌ها هستند.»

یکی از روزنامه‌نگاران شاغل در یک روزنامه اصلاح‌طلب به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید:«مدیرمسوول به ما گفت به هیچ وجه به جزییات خبر اشاره نکنید و تنها اظهارنظرهای رسمی مقامات را پوشش بدهید. اما از آن‌جایی که تا آن زمان مقامات اظهارنظری نکرده بودند، ما نتوانستیم خبر را کار کنیم. در روزهای بعدی هم به طور کلی در خبرها اشاره کردیم تجمعاتی در شهرهای مختلف کشور برگزار شده است.  حتی به ما اجازه داده نشد به طور کلی بگوییم در این تجمع ها شعارهایی علیه حکومت داده شده است. فکر می‌کنم بیش از این‌که نیرویی از بیرون باعث این سانسور شده باشد، خود مدیرمسوول خودسانسوری کرد و از ترس برخورد، نگذاشت اخبار را منتشر کنیم.»

او می‌گوید در روز سوم، پس از این که برخی از رسانه‌های اصلاح‌طلب محتاطانه به ماجرا پرداختند، مدیرمسوول این روزنامه هم اجازه انتشار مصاحبه و مقالاتی در این زمینه را داده است.

روزهای اول و دوم اعتراضات را شاید بتوان دوره سردرگمی و سکوت خبری رسانه‌ها نسبت به انتشار این رویداد اجتماعی نامید. روزنامه‌ها فرصت داشتند تا روز جمعه که روزنامه‌ شنبه را آماده می‌کنند، تدبیری بیاندیشند و نپرداختن به موضوع را گردن تعطیلی آخر هفته بیاندازند اما خبرگزاری‌ها پاسخی برای سکوت خود نداشتند.

روز دوم اما رسانه‌های اصول‌گرا اندک اندک با موضع خودشان به موضوع وارد شدند و رسانه‌های اصلاح‌‌طلب هم در شبکه‌های اجتماعی به نقل از آن‌ها به اطلاع‌رسانی پرداختند. در فضایی که رسانه‌های رسمی یا ساکت بودند یا همه‌ اخبار را منتشر نمی‌کردند، تلگرام و کانال‌های تلگرامی یکه‌تاز میدان اطلاع‌رسانی شدند. کار به جایی رسید که در روز سوم، «محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات ایران بدون اشاره مستقیم به نام کانال «آمدنیوز» که به یکی از منابع اصلی انتشار فراخوان‌های تجمعات، تصاویر و اخبار معترضان بدل شده بود، در توییتر از مدیر تلگرام خواست که جلوی فعالیت «یک کانال تلگرامی» را بگیرد که «خشونت» را در میان معترضان ایرانی ترویج می‌کند.

این کانال علاوه بر تشویق معترضان به استفاده از «کوکتل مولوتف»، ویدیویی را به اشتراک گذاشته بود که مردی در آن، ماموران و مسوولان حکومتی را تهدید به حمله‌ مسلحانه می‌کرد.
«پاول دوروف»، مدیرعامل تلگرام در پاسخ در توییتر نوشت: «دعوت به خشونت بر اساس مقررات تلگرام ممنوع است. اگر چیزی که شما گفته‌اید درست باشد، ما ناچاریم چنین کانالی را بدون توجه به محبوبیت و گرایش‌های سیاسی آن مسدود کنیم.»

پس از آن و در شامگاه روز شنبه ۹ دی بود که این کانال تلگرامی با حدود یک‌ میلیون و 500 هزار دنبال‌کننده، از دسترس خارج شد و کاربران پس از مراجعه به این کانال، با این پیام روبه رو شدند: «این کانال دیگر در دسترس نیست.»
مدیرعامل تلگرام گفته دلیل بسته شدن کانال آمدنیوز، تشویق به خشونت و استفاده از کوکتل مولوتوف بوده است.

 بعد از آن، «ادوارد اسنودن»، افشاگر اطلاعاتی با انتقاد از تلگرام و دوروف، در توییتر خود نوشت این سرویس کانال‌های عمومی ناامن و سانسورپذیر دارد به عنوان پیام‌رسان امن تبلیغ می‌شود. او افزوده است که نمی‌توان یک سرویس مستقل را از مسدود شدن در رژیم‌های اقتدارگرا نجات داد، فقط می‌توان مسدود شدن آن را به تعویق انداخت: «باید به این فکر کنید که چه طور به نفع مردم، به طوری که سرویس حتی بعد از مسدود شدن هم در دسترس باشد، فعالیت کنیم.»

مطالب مرتبط:

اعتراضات اقتصادی؛ توپ در زمین رهبری است

روایت شاهدان عینی از تجمع اعتراضی مردم مشهد

بازداشت پنجاه و دو نفر در تجمع نه به گرانی در مشهد

امام جمعه موقت اصفهان: یاد کردن از شاه تکان دهنده بود

علی مطهری: صدا وسیما بدون قانون اداره می‌شود