اخراجی‌های جام جم

فروزان دارابی، شهروند خبرنگار

"هیچ وقت نامه‌ای را از مدیران دریافت نکردم مبنی بر این که نمی‌توانم در تلویزیون یا رادیو کار کنم. فقط یک روز که به دعوت یکی از برنامه‌ها رفته بودم، دم در جام جم، بعد از آن که حراست کلی معطلم کرد، خیلی نامحترمانه بهم گفتند که حق ندارم وارد سازمان بشوم. معنی آن هم این بود که ممنوع الصدا و ممنوع التصویر شده‌ام. دلیلش را اما هیچ‌ وقت توضیح ندادند."

این ماجرایی بود که یکی از مجریان سابق تلویزیون که اتفاقا چهره مشهوری هم بود و هواداران زیادی داشت، برایم تعریف کرد. او بعدها فهمید که علت ممنوع‌الورود بودنش به صداوسیما، عکسی بوده که در یکی از سفرهای تفریحی و شخصی به همراه دوستی گرفته و روی یکی از شبکه های اجتماعی گذاشته بود.این عکس از دید آقایان و خانم هایی که در حراست سازمان صدا و سیما برای حضور و حذف آدم‌ها جلوی دوربین تلویزیون رسمی ایران تصمیم می‌گیرند، مناسب نیامده بود و باعث بی‎کاری مجری شد.

اما این قبل از آن بود که مصوبه رسمی صداوسیما درباره همکاری نکردن با برخی از هنرمندان- از نگاه مدیران آن، «هنجارشکن»- منتشر و انتشار عکس‌های شخصی افراد باعث قطع رابطه همکاری آن ها با تلویزیون و رادیوی ملی ایران ‌شود. البته این یکی از ده‌ها دلیل ممنوعیت نشان دادن تصویر هنرمندان یا فیلم‌هایی است که برخی از بازیگران شناخته شده ایران در آن بازی می‌کنند.

در دوران 10ساله مدیریت «عزت‌الله ضرغامی» بر رسانه ملی، برخلاف تکذیب‌های مکرر مدیران آن، یک فهرست سیاه از هنرمندان و چهره‌های سیاسی و فرهنگی و حتی ورزشی وجود داشت که در برنامه‌های مختلف نه تنها تصویر که حتی نام آن ها نیز غیرقابل پخش شدن بود. این فهرست در دست مدیران بخش‌ها و تهیه‌کنندگان قرار داشت که به برنامه سازان دیگر ابلاغ می‌شد؛ روندی که به نظر می‌رسد در دوران جانشین ضرغامی، یعنی «محمد سرفراز» که پیشینه نظامی- اطلاعاتی دارد، رسمی تر شده است و هر روز نیز به تعداد افراد این فهرست افزوده می‌شود. 

در چند سال گذشته نام‌هایی چون «بهرام بیضایی»، «سیمین بهبهانی»، «احمدشاملو»، «غلامحسین ساعدی»، «فاطمه معتمدآریا»، «محسن مخلمباف»، «محمدرضا شجریان»، «میرحسین موسوی»، «محمد خاتمی»، «صادق زیباکلام» و... در میان فهرست یاد شده جا گرفته اند.

شمار افراد در فهرست رسانه ملی برای حذف و نشان ندادن تصویر هنرمندان در 10 تا 12 سال اخیر کم نبوده و گاه افزایش یا کاهش داشته است. بیش تر وقت ها، زمانی متوجه این ممنوعیت می‌شوی که یا مدت‌ها است خبری از تصویر آن شخص در هیچ شبکه‌ای نیست یا فیلمی قرار است به نمایش در آید و مدیران شبکه ها از پخش تیزر آن جلوگیری می‌کنند مگر با حذف نام و تصویر بازیگر مورد نظر. این وقتی بیش تر به چشم می‌آید که تیزری پخش می‌شود اما نشانی از بازیگر اصلی فیلم در آن نیست. 

اما این گزارش به شماری از کسانی می پردازد که در طی چهارسال اخیر از ورود به خیابان‌های نزدیک به صداوسیما نیز منع شده‌اند و حراست رسانه ملی بدون هیچ توضیحی تصویرشان را حذف کرده ‌است. البته بخش زیادی از ممنوعیت کار برای هنرمندان، برخلاف ادعای مسوولان صداوسیما، نه به خاطر انتشار عکس‌های به اصطلاح آن‌ها «هنجارشکن» که برای حمایت از جریان اصلاحات و تضاد فکریشان با مدیران آن رسانه است.

 

ربنا قدغن

محمدرضا شجریان یکی از هنرمندانی بود که بعد از انتخابات پرحاشیه سال ۸۸، هم‎سو با مردم لب به انتقاد از دولت گشود و اعلام کرد که در کنار مردم است. او از صداوسیما که به هر بهانه‌ای آهنگ «سپیده» یا همان «ایران، ای سرای امید» را پخش می‌کرد، خواست تا آن تصنیف و سایر آثارش را پخش نکنند.

«ربنا» شجریان که همه مردم ایران با آن خاطرات زیادی داشتند، تنها اثر او بود که وقف مردم شده بود و رسانه ملی می‌توانست آن را پخش کند. اما مدیران صداوسیما با وجود درخواست مکرر مردم برای پخش این دعای قبل از افطار، آن را از جدول پخش ماه رمضان حذف و دستور ممنوعیت استفاده از نام و تصویر یکی از مهم‎ترین خوانندگان ایران را در رسانه ملی صادر کردند.

چندی بعد از این بود که صداوتصویر «شهرام ناظری» هم به دلیل حضورش در عکسی در کنار گوگوش در خارج از ایران برای مدتی ممنوع شد. این ممنوعیت را البته بعد از مدتی برداشتند.

«محسن نامجو» نیز بعد از خروجش از ایران، جزو مغضوبین صداوسیما قرار گرفت و صدایش از روی تیتراژ چند مجموعه تلویزیونی حذف شد.

 

صداهای ساکت مانده

ممنوعیت کار در صداوسیما بیش تر از هنرمندان، شامل حال مجریان شناخته شده بود. معروف ترین چهره‌ای که در این میان از تصویر حذف شد، «حسین پاکدل» است؛ مجری شناخته شده دهه 60 تلویزیون که مدتی نیز مدیریت شبکه اول سیما را برعهده داشت.

او که از حامیان سیدمحمد خاتمی بود، در سال های ۸۳ و ۸۴ به عنوان نویسنده با یکی دو مجموعه تلویزیونی همکاری کرد اما به یک باره نام و تصویر او از سوی مدیران رسانه ملی حذف شد. پاکدل که کارمند بازنشسته صداوسیما است، در مصاحبه ای گفته بود که حتی برای شرکت در برنامه‌ای در مرکز همایش‌های تلویزیون هم به مجموعه جام جم راهش ندادند.

«جواد یحیویی»، مجری بعدی بود که حضورش در صداوسیما ممنوع شد. یحیوی هم به بهانه‌ای شبیه پاکدل، جزو مغضوبان جام جم قرار گرفت. یحیوی در گفت وگویی  با «شرق» که پس از اعلام مدیر سابق تلویزیون بر ممنوع الکاری برخی چهره ها منتشر شد، گفت:«قرار بود همایشی در حوزه صنعت برق در سالن همایش‌های صداوسیما برگزار شود که من‌هم اجرای آن را برعهده داشتم اما یک ساعت قبل از شروع مراسم، حراست صداوسیما به من اعلام کرد که ممنوع‌الفعالیت هستم و جلوی ورود من را به سازمان گرفتند. این درحالی است که از ابتدا قرار بود سالن همایش‌های صداوسیما مستقل عمل کند و اصلا جزییات همایش صنعت برق در ارتباط با سازمان صداوسیما نبود و سازمان تنها سالن همایش‌های خود را به برگزارکنندگان اجاره داده بود. جلوی اجرای من را به بهانه ممنوع‌الورود بودن به سازمان گرفتند. حتی حراست صداوسیما یک‌نفر را از قبل برای اجرای برنامه ذخیره نگه داشته بود.»

تلویزیون حتی تیزر تآتری با صدای او را نیز پخش نکرد.

ممنوعیت کاری برای «محمود شهریاری» و «رضا رشیدپور» هم بدون ابلاغ اتفاق افتاد. البته شهریاری به دلیل شوخی با «امیر جعفری»، از تلویزیون حذف شد.

«ژیلا صادقی» جزو مجریان قدیمی تلویزیون محسوب می شد که کارش را از سال ۷۷ آغاز کرد. او خودش هم به درستی نمی دانست چرا ممنوع التصویر شده است: «من نامه ای مبنی بر ممنوعیت تصویر ندارم اما دوستان در حوزه ریاست خواستند این اتفاق بیفتد، ما هم پذیرفتیم.»

او مانند «زهرا عاملی» در جلسه‌ای با مدیران حرف‌هایی زده که به مذاق مدیران خوش نیامده بود.

در بین مجری هایی که ممنوع التصویر شده اند، «مبینا نصیری» از همه کم سن و سال تر بود و گفتن یک جمله که شما «جیگر دوست دارید» در میانه برنامه به مجری مرد، باعث ممنوع الکاری او شد.

اما ماجرای «شهین مهین‌فر» با بقیه این افراد تفاوت داشت. پسر او، «امیر ارشد تاجمیر» در عاشورای ۸۸ توسط نیروهای امنیتی کشته شد و سکوت نکردن خانم مهین‌فر باعث شد تا از صداوسیما اخراج شود.

 

فاطمه معتمدآریا؛ حضور در فیلم تبلیغاتی و ممنوعیت چند باره

فاطمه معتمدآریا از آن دست بازیگرانی است که تا به حال چندین بار با ممنوعیت فعالیت حرفه ای برخورد داشته است. او که در دهه 70 و پیش از حضور سیدمحمد خاتمی هم برای دو سال از بازی جلوی دوربین محروم شده بود، در سال‌های بعد از ۸۸، تنها به این دلیل که در فیلم تبلیغاتی میرحسین موسوی به عنوان مجری و سوال کننده حضور پیدا کرده بود، ممنوع التصویر شد.

این اتفاق درست زمانی رخ داد که شبکه اول سیما در حال پخش سریال «آشپزباشی» با بازی معتمدآریا و «پرویز پرستویی» بود؛ اتفاقی که باعث شد مسوولان صداوسیما با توهین به تماشاگران این مجموعه، با سانسور شدید آن را کوتاه کرده و به سرعت مجموعه دیگری را جایگزین آن کنند.

بعد از این اتفاق بود که حضور معتمدآریا در تلویزیون و بعد سینما ممنوع شد و تلویزیون حتی از بازپخش سریال های پر بیننده‌ای چون «آرایشگاه زیبا» هم سر باز زد. در نهایت نیز وقتی این سریال در سال ۹۴ بازپخش شد، نام معتمدآریا از جمع بازیگران آن حذف شده بود.

 

دست‎بندهای سبز، روزهای حذف

دست‎بندهای سبز و حمایت بازیگران سینما و تآتر شاید مهم‎ترین دلیل حذف بسیاری از بازیگران شد. «باران کوثری» و «پگاه آهنگرانی»، دو تن از نخستین بازیگرانی بودند که تصویر و نام‎شان اول از رسانه ملی و بعد در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حذف شد.

پگاه آهنگرانی البته بعد از ماجرای انتخابات و اعتراض‌ها، مدتی نیز در اوین زندانی بود. اما شاید دوران دوری از صحنه و تصویرش کم‌تر از بقیه بود هر چند او هیچ‌گاه این شانس را نیاورد که در برنامه زنده جلوی دوربین تلویزیون دیده شود.

باران کوثری در دوسال آخر دولت احمدی‌نژاد از حضور در تاتر نیز منع می‌شود بدون آن که دلیلش را بداند. هرچند که چندین بار به او توصیه کرده بودند تا دست‎بند سبزش را از دست خارج کند اما او حاضر به این کار نشد. البته باران حالا در چند فیلم و تآتر بازی کرده و این روزها پر کار است اگرچه تلویزیون آن قدر در نشان ندادن تصویر و نامش اصرار می‌ورزد که جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن جشنواره فجر را نام نبرد.

اما این ممنوعیت برای «هانیه توسلی» به گونه دیگری بود. توسلی که جزو حامیان «جنبش سبز» به شمار می رفت، در مجموعه «میوه ممنوعه» بازی کرده بود و چندین فیلم را هم آماده اکران داشت. به او پیشنهاد دادند برای این که بی‎کار نشود و فیلم هایش بایگانی نشوند، در فیلم «قلاده های طلا» بازی کند؛ فیلمی که وزارت اطلاعات درباره اتفاقات بعد از انتخابات ساخت. رد کردن این پیشنهاد از سوی توسلی نه تنها باعث بی‎کاری دو ساله او شد که برخی تندروها به تحریک مسوولان وزارت ارشاد در آن زمان، به بلیبوردهایی که تصویر او در فیلم سینمای «دار و نادار» روی آن قرار داشت حمله و تصویر را پاره کردند.

البته دعوت به بازی در فیلم های فرمایشی تنها خاص توسلی نبود و چندین بازیگر دیگر، از جمله «امیر آقایی» را چند سالی بی‎کار کرد. اما این ماجرا برای «مهتاب نصیرپور» به گونه دیگری رخ داد. او که در جریان انتخابات سال ۸۸ چند روزی را در اوین گذراند، بدون هیچ توضیحی حتی از رفتن روی صحنه منع شد و این ممنوعیت تا تابستان ۹۲ نیز ادامه داشت.

او هنوز هم جزو کسانی است که تلویزیون از پخش فیلم‌ها و مجموعه‌های پر بیننده‌ای چون «و خداوند عشق را آفرید» به خاطر حضورشان سر باز می‌زند. نصیرپور این روزها بار دیگر قرار است به روی صحنه برود اما هنوز در تلویزیون و سینما هیچ کسی سراغی از بازی‌های درخشان او نمی‌گیرد.

 

بهانه‌های غیر سیاسی

هر چند بهانه سیاسی برای حذف برخی هنرمندان کافی بود اما برخی نیز به دلایل غیرسیاسی ممنوعیت حضور در رسانه ملی پیدا کردند. یکی از این بازیگران، «میلاد کیمرام» بود که دستگیریش در یک میهمانی باعث شد تا در فهرست سیاه صداوسیما برود.

«محمدرضا گلزار» نیز به دلیل درگیری در فرودگاه دبی، از تصویرها کنار گذاشته شد.

فهرست آن‌هایی که صداوتصویرشان در صداوسیما ممنوع است، کم نیست و در روزهای آینده هم بیش تر خواهد شد.