آیا دربی ها سفارشی هستند؟

پدرام قائمی، شهروندخبرنگار

پنج‌شنبه متفاوت‌ترین دربی تاریخ فوتبال ایران برگزار می‌شود. در جایگاه ویژه، «جیانی اینفانتینو»، رییس فدراسیون جهانی فوتبال تماشاگر ویژه مهم‌ترین دربی خاورمیانه خواهد بود. کنارش هم «مارکو فان باستن»، ستاره سابق میلان و تیم ملی هلند می‌نشیند.

تا امروز سابقه نداشته است قهرمان لیگ برتر در دربی مشخص شود اما «پرسپولیس» این شانس ویژه را خواهد داشت که در صورت پیروزی مقابل «استقلال» در دربی پایتخت، برای نخستین بار تنها تیمی باشد که در یک سال خورشیدی، دو بار جام قهرمانی لیگ را بالای سر برده است. این تیم ۲۶ فروردین‌ماه امسال قهرمان لیگ ۹۶-۹۵ شد و حالا این شانس را دارد که در فاصله شش هفته مانده تا پایان لیگ، قهرمانی‌ خود را در اسفندماه تثبیت کند.

اما جمله‌ای از سرپرست باشگاه پرسپولیس بازهم یک زاویه دید جدید برای این بازی ساخت. «حمیدرضا گرشاسبی» به خبرنگاران گفت: «هیچ پیشنهادی برای دربی مصلحتی به ما نشده است.»
بحث دربی مصلحتی مقوله‌ تازه ای نیست. پیش‌ از این هم شنیده ‌شده بود اما نه در زمان برگزاری بازی. «علی خسروی»، داور بازنشسته فوتبال ایران مردادماه امسال در مصاحبه با «شبکه ورزش» گفته بود فدراسیون فوتبال از او ‌خواسته است داوران خارجی دربی را در مورد این بازی توجیه کند. خسروی در دهه 70 تا اواسط دهه ۸۰ داور بین‌المللی فوتبال ایران بود که بارها به‌عنوان داور چهارم دربی انتخاب شد اما هرگز قضاوت در دربی را تجربه نکرد.

در سال‌هایی که فدراسیون فوتبال ایران برای فرار از حواشی دربی، قضاوت این بازی را به داوران خارجی می‌سپرد، علی خسروی موظف می‌شد شب قبل از بازی با داوران صحبت کند: «یک بار رفتم فرودگاه تا از "پاسکوال رودومونتی" ایتالیایی و کمک‌هایش استقبال کنم. به او در مورد حساسیت‌های بازی گفتم و این که سعی کند جو ورزشگاه از دستش خارج نشود.»

قضاوت «احمد ابهران» در سال ۷۳، دربی را به جنجال کشید و نیمه‌تمام گذاشت. بعد از آن، استفاده از داور خارجی عادت فدراسیون فوتبال ایران در دربی‌ها شد. «شواری تأمین امنیت» تهران هم از جدی‌ترین موافقان حضور داوران خارجی بود.
 اما نهم دی‌ماه ۷۹ قضاوت «یانگ جو کیم» یک بار دیگر دربی را با خشونت همراه کرد. بعد از بازی، «محمد نوازی»، «پایان رافت»، «پرویز برومند»، «حمید استیلی» و «مهدی تارتار» بازداشت شدند. دلیل بازداشت این پنج بازیکن، برهم زدن جو ورزشگاه و اخلال در نظم عمومی عنوان شد.

حمید استیلی را پس از ۲۴ ساعت بازداشت، آزاد کردند. او در گفت‌وگو با روزنامه «خبرورزشی» فقط از برخورد بازجوها تقدیر کرد. پرویز برومند چندساعتی بیش تر در بازداشتگاه ماند. محمد نوازی سال ۹۰ به روزنامه «گل» گفت بعضی از بازجوها حتی نمی‌دانستند باید از او در چه موردی سؤال کنند.

بعد از آن، بازار سفارش‌ها هم گرم شد. «مهدی هاشمی نسب» پیش از دربی امسال در برنامه «شب‌های فوتبالی» در «شبکه ورزش» صداوسیما از تماس مقامات با مدیران، مربیان و بازیکنان حرف زد: «هیچ‌وقت فدراسیون خودش وارد مذاکره نمی‌شد. شب قبل از بازی از نهادهای امنیتی با ما تماس می‌گرفتند و تهدید می‌کردند اگر بازی به جنجال کشیده شود، فقط ما را می‌شناسند.»

مهدی هاشمی نسب تجربه بازی در پرسپولیس و استقلال را داشت. خودش یکی از مهم‌ترین دلایل حاشیه‌های تمام دربی‌هایی بود که در آن برای هر دو تیم بازی کرد. اما تا زمانی که عمر بازیگری‌ او به ‌پایان نرسید، حاضر نشد در مورد تهدیدها یا سفارش‌های قبل از دربی کم ترین حرفی بزند. مهدی سال ۸۱ به روزنامه «اعتماد» گفته بود: «کسانی که بحث تبانی و سفارش‌های از بالا را مطرح می‌کنند، بیمار روانی هستند.»
طبیعی هم به نظر می‌رسید که بازیکنان فوتبال در فضای امنیتی قبل و بعد از دربی‌ها، از فاش گویی یا مطرح کردن بحث تماس مقام‌های امنیتی نگران باشند. هاشمی نسب حتی امسال وقتی مجری برنامه شب فوتبالی از او پرسید منظور از نهادهای امنیتی چیست، حاضر به نام بردن از هیچ ارگان یا نهادی نشد.

«علی کفاشیان»، رییس سابق فدراسیون فوتبال نخستین کسی بود که تابوی استفاده از داوران خارجی برای دربی را شکست. او برای راضی کردن همان نهادهای امنیتی، نیاز به رایزنی های «مهدی تاج»، نایب‌رییس پیشین و رییس کنونی فدراسیون فوتبال داشت.
 ۲۵ بهمن‌ماه ۸۷، «محسن ترکی» داور دربی تهران شد. فروردین‌ماه سال ۹۰ هفته‌نامه «همشهری تماشاگر» با تیتر « یک شایعه عجیب درباره ترکی»، ادعا کرد که او وظیفه داشته است دربی‌ها را با نتیجه تساوی تمام کند. ترکی پنج بار دربی را سوت زد که در چهار بازی، دو تیم به‌ تساوی رسیدند.

«مسعود عنایت»، رییس وقت کمیته داوران فدراسیون فوتبال در واکنش به این ادعای همشهری تماشاگر به «ایسنا» گفته بود: «اگر مدرکی دارند، رو کنند و گرنه این ها همه یک مشت شایعه است.»

عنایت البته سال ۹۴ در گفت‌وگو با «رادیو ورزش» تلویحا سفارش به داوران در دربی را با این جملات تایید کرد: «به هیچ داوری توصیه‌ای نمی‌شد اما فضای آن سال‌ها واقعا سنگین بود. هر تیمی شکست می‌خورد، اول سراغ داور بازی می‌رفت. منهای این مساله، نگرانی‌هایی برای سکوها هم وجود داشت.»

این نگرانی‌ها البته بی‌مورد بودند. دربی بهمن‌ماه سال ۸۸ در تهران با گل «کریم باقری» به سود پرسپولیس تمام شد اما در سکوها التهابی نبود. دربی بهمن‌ماه سال ۹۰ هم با قضاوت «علیرضا فغانی»، تراژدی «ایمون زاید» را برای استقلال ساخت ولی بازهم روی سکوها یا در شهر اتفاقی نیفتاد. حساسیت برای سفارش‌های قبل از دربی اما هنوز وجود دارد.

باز هم دو باشگاه هر نوع سفارشی برای احتیاط، پرهیز از درگیری و تهدیدهای احتمالی برای وقوع هر حادثه‌ای را تکذیب می‌کنند. سرپرست باشگاه پرسپولیس به خبرنگاران گفته است: «شرف‏مان را در زمین بازی با چیزی عوض نمی‌کنیم.»
این دقیقا جمله‌ای است که «علی پروین» قبل از دربی دی‌ماه سال ۸۰ به زبان آورده بود. او هم البته به خوبی خاطره‌هایی در مورد سفارش مسوولان را به یاد دارد.

دربی دوم مهرماه سال ۷۸ برای پرسپولیس با یک فاجعه آغاز شد؛ «عمر المهنا»، داور عربستانی دو بازیکن پرسپولیس را در ابتدای نیمه اول اخراج کرد. سال ۹۱، «نصرالله عبدللهی»، سرمربی وقت استقلال به برنامه تلویزیونی «۹۰» گفت: «آقای فائقی (معاون سازمان تربیت‌بدنی) آمد و به ما گفت آرام بازی کنید. بین دو نیمه به‌جای این که من با بازیکنان حرف بزنم، داشتند به ما توصیه می‌کردند.»
این راز چرا ۱۳ سال بازگو نشد؟
سعید فائقی ادعای عبداللهی را رد نکرد اما به برنامه ۹۰ گفت: «بله؛ من به نصرالله عبداللهی گفتم آرام‌تر بازی کنید. به پروین هم گفتم نترسید، آن اتفاقی که فکر می‌کنید، نمی‌افتد. به داور هم گفتم بیش تر حواسش جمع باشد.»

«افشین پیروانی» که آن روز کاپیتان پرسپولیس بود هم روی خط آمد و گفت: «چرا نمی‌گویید سال ۷۶ وقتی گل سوم را زدیم، در زمین می‌گفتید دیگر نزنید که شش تا تکرار نشود؟» 

سفارش‌های قبل از دربی همیشه هستند اما در زمان خودشان تکذیب می‌شوند. باید یک دهه از روی عمرشان بگذرد، تا داوران، مربیان و بازیکنان آرام‌آرام لب باز کنند. شاید سرپرست پرسپولیس ناخواسته نخستین کد را قبل از دربی پنج‌شنبه داده باشد.