فریدون خاوند: دولت نمی تواند در درازمدت قیمت دلار را کنترل کند

در دو روز گذشته، بالا رفتن ناگهانی قیمت دلار و سقوط ارزش ریال مهم‏ترین خبر داخلی ایران بود؛ رویدادی که دولت را به برگزاری جلسه فوق‌العاده وادار کرد.شب گذشته بعد از جلسه هیات دولت، «اسحاق جهانگیری»، معاون رییس جمهوری اعلام کرد از امروز دلار فقط به قیمت 4200 تومان فروخته می‌شود و گفت:«دولت هیچ نرخ ارز دیگری را به رسمیت نمی‌شناسد و فروش ارز به قیمتی به جز آن چه اعلام شده است، از فردا قاچاق تلقی خواهد شد.»  اما هنوز مشخص نیست علت تغییر ناگهانی نرخ ارز چه بوده است و آیا دولت موفق می‌شود قیمت دلار را از 6000 تومان به 4200 تومان کاهش دهد؟«ایران وایر» از دکتر «فریدون خاوند»، استاد دانشگاه «رنه دکارت» پاریس در این‌باره پرسیده است: 

از نظر علم اقتصاد، چه عواملی روی افزایش و یا کاهش نرخ ارز تاثیرگذارند؟

از منظر اقتصادی، همیشه عوامل مختلفی روی نرخ ارز در ایران تاثیر می‌گذارند. مهم ترین عامل، تورم است. مساله دوم، بازرگانی خارجی ایران و به ویژه نوسانات بازار جهانی نفت است. تصمیم بانک مرکزی درباره نرخ سود بانکی نیز از دیگر عوامل موثر بر نرخ ارز به شمار می رود، چون مشخص می‌کند که آیا پس‌اندازها به طرف بانک می‌روند یا به سمت بازارهای دیگر، از جمله بازار ارز و... سرازیر می‌شوند.

نرخ تورم را به عنوان اولین عامل عنوان کردید؛ الان ادعا می‌شود تورم کاهش یافته در حالی که قیمت ارز افزایش داشته است...

نرخ تورم در ایران براساس آمار بانک مرکزی، تقریبا زیر 10 درصد است اما همین هم بسیار بالاتر از میانگین نرخ تورم در سطح جهانی و هم‎چنین در کشورهای طرف معامله ایران مثل چین، هندوستان و... است. در علم اقتصاد، ارزش یک پول بر اساس تفاوت نرخ تورم داخلی و نرخ تورم بین‌المللی سنجیده می‌شود؛ یعنی هرچه نرخ تورم در کشوری بیش‎تر از نرخ تورم جهانی باشد، ارزش پول آن کم‏تر می‌شود. معمولا ارزش پول باید برحسب نرخ تورم، به طور تدریجی پایین بیاید اما در ایران این کار انجام نمی‌شود.

دلیل آن چیست؟

دولت‌ها با تزریق ارز، نرخ آن را به صورت مصنوعی پایین نگه می‌دارند. این باعث می‌شود وقتی اتفاقی مثل اعتراضات دی ماه رخ می‌دهد یا در روابط خارجی ایران تنش ایجاد می‌شود، طناب ارز رها می‌شود و یک‎باره نرخ آن جهش پیدا می‌کند. البته این‌ها که عرض کردم، دلایل اقتصادی هستند. اما درباره تنش‌های اخیر در بازار ارز ایران باید دلایل غیر اقتصادی را هم در نظر گرفت.

دولت حسن روحانی از سوی عده‌ای متهم ردیف اول این افزایش نرخ ارز معرفی می شود. دولت‌ها چه طور می‌توانند بر نرخ ارز تاثیر بگذارند؟

دولت روحانی را متهم می‌کنند که از بالارفتن نرخ ارز استفاده می‌کند تا ارز بفروشد و کسری بودجه را تامین کند. من خودم شخصا موافق این نظریه نیستم. دولت روحانی به دلایل مختلف نفعی در انجام این کار ندارد. اولا متهم می‌شود به این‌که نرخ ارز بالا رفته و نتوانسته است کاری کند، بعد تورم در ایران بالا می‌رود. در حالی که دولت روحانی خیلی مغرور است که نرخ تورم را پایین آورده است. دولت‌ها البته از طرق مختلف می‌توانند روی بازار ارز تاثیر بگذارند. همان طور که اشاره کردم، با تزریق دلار به بازار، جلوی افزایش قیمت ارز را می‌گیرند. در واقع، عرضه را زیاد می‌کنند تا تقاضا روی قیمت ارز تاثیر نگذارد؛ مثلا نرخ سودبانکی را زیاد می‌کنند که مردم پس‌اندازها را از بازار ارز به بانک تحویل دهند اما وضعیتی که الان در ایران اتفاق افتاده، بیش تر ناشی از عوامل غیر اقتصادی است.

بسیاری مثل شما معتقدند دلیل افزایش ناگهانی نرخ ارز، غیر اقتصادی است. از نظر شما، چه عواملی روی نرخ ارز تاثیر داشته اند؟

مثلا طغیانی مانند آن چه در دی ماه اتفاق افتاد، طبعا یک عده را می‌ترساند. می‌گویند وضعیت مملکت ثبات ندارد، به بازار هجوم می‌آورند. مساله‌ دیگری که بسیار مطرح است، مساله «برجام» است. شمار زیادی از مردم معتقدند که در اردیبهشت ماه به احتمال زیاد امریکا از برجام خارج می‌شود و احتمال این که بخشی از تحریم‌ها برگردد، وجود دارد. بنابراین، سعی می‌کنند از پس‌اندازهای خودشان در برابر این وضعیت محافظت کنند و دلار می‌خرند. عده‌ای هم می‌خواهند پول خود را به خارج منتقل کنند. فرار سرمایه از ایران شدت گرفته و به خاطر این فرار سرمایه، تقاضا برای ارز بالا رفته و قیمت آن هم افزایش یافته است.

کاری که الان دولت برای مقابله با افزایش ناگهانی قیمت ارز انجام داده و اعلام نرخ 4200 تومان برای آن از منظر علم اقتصاد درست است؟

تزریق ارز به بازار تنها راه دولت در شرایط فعلی بود. دولت باید به بازار اطمینان دهد که به اندازه کافی ارز وجود دارد اما این کار هم نمی‌تواند دایمی باشد. مگر بانک مرکزی چه قدر ارز در اختیار دارد؟ می‌گویند به خاطر پایین ماندن نرخ ارز، تا حالا بانک مرکزی سالی 20 میلیارد دلار به بازار ارز تزریق می‌کرده است. این کار را نمی‌تواند ادامه دهد. یک موقعی می‌شود که ذخایر ارزی‌ آن تمام می‌شود و آن وقت بدتر خواهد شد. وقتی این قضیه مطرح شود که بانک مرکزی دیگر قدرت تزریق ارز را ندارد، آن وقت دیگر به شکل غیر قابل پیش‌بینی نرخ آن بالا می‌رود. در شرایط فعلی تنها کاری که دولت می توانست انجام دهد، تزریق ارز بود اما این راه دراز مدت و اصولی ‌نیست. باید راهی را پیدا کند که تنش‌ها در روابط خارجی بر بازار ارز این طور تاثیر نگذارند. ضمن این‌که اگر اجازه دهد شیب افزایش نرخ ارز پا به پای تورمِ ملایم باشد، این اتفاق به صورت جهشی نمی‌افتد که تمام بخش‌های اقتصادی را به هم بریزد.

رییس بانک مرکزی اعلام کرده است بی اعتمادی مردم، فضای مجازی، عربستان و امارات باعث بالا رفتن نرخ ارز بوده‌اند.

مردم به دولت بی‌اعتماد هستند چون دولت با وجود وعده‌هایی که درباره ثبات نرخ ارز و پایین آمدن نرخ ارز داد، نتوانست اوضاع را به درستی کنترل کند. از سوی دیگر، بالارفتن نرخ ارز با این سرعت و شتاب به خاطر به هم ریختن وضع در منطقه هم هست. روابط ایران و عربستان و تمامی متحدان آن، از جمله امارات که شریک اقتصادی بزرگ ایران است، قطع شده و در قسمت جهانی هم دونالد ترامپ به ایران سخت می‌گیرد. این در حالی است که اتحادیه اروپا نیز بیش از پیش در حال نزدیک شدن به مواضع امریکا است. این وضعیت را مردم از طریق شبکه‌های اجتماعی از نزدیک دنبال می‌کنند و بر مبنای این وضعیت، برای سرمایه خودشان تصمیم می‌گیرند. نمی‌توانیم به مردم بگوییم توجهی به منفعت خودشان نداشته باشند و از سرمایه‌ خود محافظت نکنند. حکومت باید راهی پیدا کند که تنش‌ها در روابط خارجی در بازار ارز این طور تاثیر نگذارد.