حوزه علمیه اصفهان در معدن تراورتن چه می کند؟

پناهگاه حیات وحش موته، 205 هزار هکتار وسعت دارد و بخش هایی از استان اصفهان و مرکزی را در بر گرفته و در شمال غرب میمه و جنوب غرب دلیجان واقع شده است. این پناهگاه نه تنها مهم ترین زیستگاه آهوی کشور که برخوردار از پتانسیل های معدنی قوی است، پتانسیلی که یک شر بزرگ برای محیط زیست شده و سال هاست حوزه علمیه اصفهان را به طمع بهره برداری و سوداندوزی انداخته است.

بعد از تشکیل کانون شکار ایران در سال 1343 محدوده ای حدود 340 هزار هکتار شامل دشت ها و ارتفاغات و مراتع اطراف این منطقه را به عنوان منطقه حفاظت شده موته انتخاب کردند و در سال۱۳۴۶ که سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به تصویب شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید آن زمان رسید، به طور رسمی موته به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی شد.

بعد از انقلاب تغییراتی از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست در حد و حدود این منطقه ایجاد شد و در سال 61 به مساحت فعلی که 205 هزار هکتار است، تقلیل یافت. سال 69 این منطقه به پناهگاه حیات وحش ارتقاء یافت. دو بخش از این پناهگاه یعنی دو طرف جاده موته - گلپایگان به عنوان منطقه امن پناهگاه معرفی شدند که جمعا 37 هزار هکتار وسعت دارد. این پناهگاه به عنوان زیستگاه آهو و یکی از ارزشمندترین زیستگاه های طبیعی ایران شناخته شده است. در آخرین سرشماری که در زمستان 93 انجام شد، نزدیک به 12 هزار آهو در این منطقه وجود دارد که با توجه به آمار سازمان حفاظت از محیط زیست در همان سال، مشخص شد که 50 درصد از جمعیت آهوی ایرانی که در کشور سرشماری شده در موته زندگی می کند. به علاوه به خاطر شرایط مناسبی همچون دشت های وسیع و مناطق کوهستانی، مکان مناسبی برای زیست قوچ، میش و کل و بز است.

این پناهگاه با شکوه حیات وحش، در حال حاضر با دو چالش اساسی مواجه شده است. چالش اول به بهره برداری وسیع از معادن باز می گردد. معادن سنگ های تزیینی، تراورتن، مرمریت، مرمر و معادن طلایی که در موته هستند، فرصت های اقتصادی خوبی محسوب می شوند و وقتی پای اقتصاد به میان می آید، محیط زیست چندان اهمیت ندارد.

نابودی گونه های گیاهی، از اولین پیامدهای گسترش بهره برداری از معادن است. به گفته یک فعال محیط زیست ساکن ایران، در حدود 478 گونه گیاهی در موته وجود دارد که 270 گونه آن دارویی و عمدتا بوته ای، درختچه، درمنه و گون هستند اما در اثر معدنکاوی ها در خطر نابودی قرار دارند. معدن کاوی ها همچنین اقدامات تخریب گسترده ای در زیستگاه های حیات وحش ایجاد کرده است. او می گوید: «در این منطقه در منظرگاه های طبیعی مانند "تخته سرخ" یا "دره دوزخی" قرار دارند که می تواند به عنوان یک ژئوپارک معرفی و جاذبه گردشگری باشند ولی اکنون در معرض تخریب هستند.»

تهدید محیط زندگی و حیات گونه های جانوری در منطقه، یک پیامد دیگر است. بر اساس آمار سازمان حفاظت محیط زیست در حدود 25 گونه پستاندار و 142 گونه مهره دار در موته شناسایی شده است. از مجموع  مهره داران 25 نوع پستاندار، 88 گونه پرنده، 25 گونه خزنده و یک گونه دو زیست و سه گونه ماهی در این منطقه زندگی می کند. همچنین آهوی ایرانی، قوچ، میش، کل، بز، پلنگ، گربه شنی، گربه پالاس، روباه ، کفتار، خرگوش و دیگر حیوانات نیز در این پناهگاه حیات وحش وجود دارد که از ارزش های طبیعی کشور به شمار می روند و حالا زندگی شان در خطر معدن کاوی های بی رویه قرار گرفته است.

چالش دوم اما جاده ارتباطی موته به گلپایگان است که قرار است چهار بانده شود. تلف شدن جانوران در تصادفات، قطع یک اکوسیستم طبیعی و فراهم شدن امکان سوءاستفاده قاچاقچیان برای دسترسی بیشتر به حیات وحش از طریق این جاده از پیامدهای مهم این جاده است.

چالش مهم تر از نظر فعالان محیط زیست اما همان معدن کاوی هاست. اقداماتی که زیر سایه قانون معادن انجام می شود. اواخر سال 91، دولت احمدی نژاد مصوبه ای ابلاع کرد که بر اساس آن کارگروه توسعه معادن در مناطق تحت مدیریت محیط زیست تشکیل و جلسه ای هم در این خصوص در استان ها برگزار شد. اما با پیگیری های فعالان محیط زیست، دولت روحانی این مصوبه را لغو کرد.

اندکی بعد اما دوباره زور مافیای معدنکاران رسید و همین مصوبه را به شکلی دیگر به مجلس شورای اسلامی بردند و مصوب کردند. بر همین اساس کارگروه حل اختلاف با حضور 5 نفر عضو در استان ها تشکیل شد که محیط زیست و منابع طبیعی نیز یک عضو آن هستند. بر اساس این قانون، اگر درخواستی مبنی برمعدن کاری در منطقه ای طبیعی به این کمیسیون ارجاء داده شود، این کمیسیون می‌تواند با وجود مخالفت هریک از سازمان‌های ذی‌ربط، به ارائه مجوز برای بهره برداری از معدن رای دهد. در حقیقت چنانچه هریک از سازمان‌ها از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، برداشت از یک معدن را خلاف مصلحت بداند، این کارگروه استانی می‌تواند با رد نظر سازمان مربوطه اقدام به صدور مجوز کند.

ذیل همین قانون بود که حوزه علمیه اصفهان وارد میدان معدن در موته شد. درخواست حوزه علمیه اصفهان بهره برداری از معدن تراورتن که در محدوده پناهگاه حیات وحش موته است، سال ها مطرح بود و اوایل سال ۹۵ وارد چرخه رسیدگی شد. کمیسیون حل اختلاف مشهور به کمیسیون ماده ۲۴، مرداد همان سال با این درخواست موافقت مشروط می کند ولی خواستار اخذ نظر استاندار اصفهان می شود. رسول زرگر استاندار سابق اصفهان با چنین درخواستی مخالفت می کند ولی محسن مهرعلیزاده، استاندار اکنون اصفهان اسفند۹۶ موافقت خود را این واگذاری اعلام می کند. جالب اینکه استاندار اصفهان در اسفند۹۶، صورتجلسه مربوط به مرداد۹۵ را تایید کرده، یعنی زمان که نه اصفهان بوده و نه استاندار ولی چون اراده اش موافقت با واگذاری معدن به حوزه علمیه اصفهان بوده، احتمالا نیازی ندیده که در جریان آنچه گذشته، باشد.

کارشناسان سازمان محیط زیست اعلام کرده اند که با این واگذاری موافق نبوده اند ولی کار به روال معمول پیش رفته و مجوز اکتشاف ۳۶هکتاری معدن تراورتن صادر شده است. این مجوز در حالی صادر شده که از سال ۵۴ با توافق سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت صنعت و معدن قرار بوده دیگر در این منطقه مجوز معدن کاوی صادر نشود.

یک فعال محیط زیست ساکن اصفهان به ایران وایر می گوید « در تیمره خمین که در نزدیکی موته قرار گرفته نیز اتفاق مشابهی در حال رخ دادن است. این در حالی است که تیمره دارای سنگ نگاره های 25 هزار ساله است و می تواند از سایت های جهانی میراث فرهنگی باشد اما اکنون به راحتی با معدن کاری تخریب شده است. تنگه غرقاب گلپایگان هم وضعیت مشابهی دارد و سنگ نگاره هایی در آن وجود دارد که بیم آن می رود با بی توجهی ها و در اثر معدنکاوی از بین بروند.»

 میل حوزه علمیه اصفهان به معدن داری نکته تازه ای نیست. معادن بسیاری در کشور از جمله در یزد و کرمان متعلق به شرکت معدنی کوثر و به مالکیت سپاه و ایثارگران هستند که پیش از حوزه علمیه قصد بهره برداری از معدن تراورتن میمه را هم داشتند ولی موفق نشدند.

در نخستین واکنش ها به این ماجرا، علاوه بر پیگیری های سازمان محیط زیست برای توقف معدن کاوی ها، دو حرکت مردمی هم صورت گرفت. ۲۸خرداد، مردم و فعالان محیط زیست با حضور در منطقه جلوی فعالیت ماشین های معدن کاران را گرفتند  و ۲۹خرداد مردم شهرستان میمه اصفهان در اعتراض به این اتفاق جلوی بخشداری این شهرستان تجمع کردند. واکنش هایی که کار را فعلا متوقف کرده ولی با توجه به صدور پروانه اکتشاف، نمی تواند مانع مهمی برای توقف کامل معدن کاوی ها باشد.

رئيس حوزه علمیه اصفهان، آیت الله حسین مظاهری است که از مراجع تقلید شیعه و یک چهره سیاسی متنفذ محسوب می شود. آیت الله مظاهری، آبان۹۶ وقتی مهرعلیزاده به عنوان استاندار اصفهان منصوب شد، در دیدار با او، به استاندار اصفهان توصیه هایی درباره تامین آب اصفهان، آلودگی هوا، رفع بیکاری، حل مشکل واحدهای صنعتی و کشاورزان توصیه هایی کرد که در رسانه ها منعکس شد، ولی به نظر می رسد توصیه هایی دیگری هم در پشت پرده در جریان بوده اند؛ مجوز معدن و کاسبی حوزه علمیه اصفهان.