بحران خوزستان؛ نفت  از دست می‌رود، گاز وارد می‌شود

خوزستان از استا‌ن‌های برخوردار در زمینه ثروت‌های طبیعی است و بخش قابل ملاحظه‌ای از نیازهای ایران از منابع این استان تامین می‌شود. اما این منابع ثروت و درآمدهای قابل ملاحظه آن به واسطه نبود برنامه‌ای جامع برای توسعه استان، ضعف بدنه مدیریتی و جنگ هشت ساله با عراق، نه‌تنها در راستای توانمندسازی، فقرزدایی و ایجاد اشتغال برای ساکنان بومی استان به کار گرفته نشده بلکه خود به مانعی در مسیر توسعه پایدار و همه جانبه خوزستان تبدیل شده است. تمرکز صرف بر استخراج ذخایر نفتی و گازی و نادیده گرفتن و یا ناچیز انگاشتن سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از سایر فرصت‌های موجود نه‌تنها مشکلات اقتصادی بسیاری از قبیل نرخ بالای بی‎کاری و افزایش مهاجرت از خوزستان را رقم زده بلکه فرصت باروری سایر حوزه‌ها و استفاده از پتانسیل‌های موجود در استان را سلب کرده است. به‌طور کلی می‌توان گفت برنامه‌های ملی با تاکید بر ذخایر طبیعی خاص استان خوزستان بدون توجه به پیآمدهای آن و در مواردی، در تضاد قرار گرفتن برنامه‌های استان با برنامه‌های کشوری، روند رشد و توسعه استان خوزستان را مختل کرده است. این مسایل باعث شده‏اند زمینه نارضایتی‌‌های متعدد در استان خوزستان شکل بگیرد که تازه‌ترین آن‏ها مربوط به تجمع متعدد مردم آبادان و ماهشهر و سایر شهرهای استان در اعتراض به وضعیت آب در این شهر‌‌ها است.

«ایران‌وایر» با استفاده از آمار‌ها و گزارش‌های منتشر شده و نیز منابع رسمی دولتی، در چند بخش به بررسی مهم‎ترین ریشه‌های شکل‌گیری اعتراض‌ها در خوزستان در سال‌های اخیر پرداخته است.  در بخش اول این سلسله مطالب، به ریشه‌های تبعیض علیه اعراب ساکن خوزستان پرداختیم.

..... 

خوزستان از نظر منابع نفت و گاز رتبه اول را در ایران دارد، اما بهره کمی از این منابع می‌برد. بسیاری از  فعالیت‌های صنعت نفت و گاز در استان خوزستان، در بخش‌های شرقی و جنوب شرقی سامان یافته و فعالیت‌های کشاورزی آن نیز در نیمه غربی استان واقع شده‌ است. در واقع به جز شبکه انتقال فراورده‌های نفتی از استان از پالایشگاه آبادان به سراسر ایران که به ناگزیر از نیمه غربی استان عبور می‌کند، بقیه شبکه‌ها و تأسیسات این صنعت در نیمه شرقی و جنوبی یعنی جایی که فعالیت‌های فشرده و گسترده کشاورزی دیده نمی‌شود، استقرار و مکان‌یابی شده است.

 بخش نفت ۶۵درصد از اقتصاد خوزستان را به خود اختصاص داده، اما این صنعت کمتر از پنج درصد از مشکل اشتغال استان را مرتفع کرده است. مشکل اصلی صنعت نفت در خوزستان این است که به طور عمده در پی تحقق اهداف و ماموریت‌های ملی است و حتی نیم نگاهی هم به مشکلات استانی ندارد. یک واقعیت آماری نشان می‌دهد ۴۰درصد از تولید محصولات پتروشیمی ایران متعلق به خوزستان است، اما تنها ۳۰درصد ارزش افزوده این تولیدات مربوط به این استان است و این موضوع یعنی کم ‌توجهی به صنایع پایین دستی در خوزستان.  

 ضعف نیروی انسانی استان خوزستان در صنایع نفت و گاز از دیگر مشکلات این استان در حوزه انرژی است. یکی از بازی‌گران اصلی در ارتقای صنایع مرتبط با بخش انرژی، نیروی انسانی مناسبی است که باید دانش فنی کافی نیز داشته باشد. این نیروی انسانی باید بتواند از نظر کمی و تخصصی بسترهای لازم را فراهم کند.

 آمارهای رسمی نشان می‌دهد خوزستان از نظر تعداد دانشگاه، مراکز تحقیقاتی و نیروی انسانی دچار ضعف است. این مساله باعث شده تعداد نیروهای غیربومی در صنایع نفت و گاز نسبت به تعداد نیروهای بومی بیشتر باشد. همچنین یکی از مهمترین دلایل بالا بودن تعداد نیروهای غیربومی نسبت به نیروهای بومی، این است که پالایشگاه و شرکت‌های بزرگی که در خوزستان هستند، از پیمانکاران رتبه یکی استفاده می‌کنند که فقط در تهران وجود دارد.

 بالا بودن شدت مصرف انرژی در صنایع و بخش کشاورزی یکی دیگر از مشکلات استان خوزستان در زمینه انرژی است. استان خوزستان دیگر یك استان صادرکننده گاز نیست و مصرف صنایع به گونه‌ای است که باید گاز وارد استان شود.

در صنایع کشاورزی و کشت و صنعت نیز میزان مصرف بسیار بالا گزارش شده است و این یکی از دلایل بالای هزینه تولید در بخش کشاورزی استان خوزستان است. گاز استان خوزستان در مصارف صنعتی که دارای ارزش افزوده است استفاده می‌شود که از نظر بسیاری از کارشناسان یك مزیت است؛ اما همین کارشناسان معتقدند باید در این زمینه به مقوله بهینه‌سازی مصرف نیز توجه شود، زیرا به اعتقاد آنها با این روند مصرف در سا‌ل‌های آینده خوزستان با مشکلات بیشتری مواجه خواهد شد.

 بالا بودن میزان تلفات در بخش‌های تولید، تبدیل و عرضه برق از دیگر چالش‌های جدی موجود در استان خوزستان است. از جمله  دلایل بالا بودن میزان تلفات، سرقت بی‌رویه نبشی‌های دکل‌های خطوط انتقال و فوق توزیع است. 

پایین بودن ضریب پایداری برق در اثر حوادث غیرمترقبه مانند ریزگردها یکی دیگر از مشکلات در خوزستان است. طبق آمارهای شرکت توانیر در خصوص فعالیت‌های شرکت‌های توزیع برق، رتبه نخست مصرف سالیانه خانگی مشترکین برق، رتبه نخست تعداد ترانسفورماتورهای شبکه، رتبه دوم در فروش برق، پیك بار شبکه و رتبه سوم در طول شبکه فشار متوسط کشور متعلق به شرکت توزیع نیروی برق خوزستان است. 

ضریب پایداری شبکه برق استان خوزستان در مقابل حوادث غیرمترقبه هم براساس آمار‌های رسمی پایین است. در این مورد می‌توان به دو حادثه که باعث قطع برق در استان خوزستان شد اشاره کرد. در جریان طوفان گردوخاکی که در هشت بهمن سال گذشته در خوزستان رخ داد، حجم آلودگی به بیش از ۶۶ برابر حد مجاز افزایش یافت. این حجم خاک روی ۳۵ پست اصلی، ۳۶۰ پست فرعی برق، ۳۴ هزار ترانس و ۸۵۰۰ کیلومتر خطوط انتقال برق نشست پیدا کرد. پس از گردوخاک هشت بهمن، بارندگی بسیار خفیف باعث شد عایق مقره‌های پست‌های برق از بین برود و باعث قطعی برق فقط در شهر اهواز شود. در جریان اتفاق ۲۳ بهمن و پدید آمدن مه شدید و ماندگاری گرد و خاک روی خطوط انتقال برق، ۱۱ شهر در استان خوزستان دچار قطعی برق شدند. گستردگی پیشامدهای ناگوار در شبکه برق خوزستان به حدی رسید که پنج نیروگاه در این استان شامل نیروگا‌ه‌های رامین اهواز، زرگان، خرمشهر، آبادان و ماهشهر از مدار خارج شود.  

 با توجه به بحران‌های اخیر هم‌چون تحریم‌های بین‌المللی، مسائل و مشکلات اقتصادی و زیست محیطی در استان خوزستان، تولید نفت براساس گزارش‌ها ۸۰۰ هزار بشکه کاهش پیدا کرده و اقتصاد ایران را متحمل ضرر اقتصادی شدیدی کرده است. قدمت و فرسودگی شبکه و مشکلات بهره‌برداری و نگهداری آن در فصل تابستان از دیگر مشکلات خوزستان در حوزه انرژی است.

مطالب مرتبط:

خوزستان؛ استان تبعیض علیه اعراب