دغدغه‌های فعالان محیط زیست در دوران تحریم‌؛ به حاشیه می‌رویم

«تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا مشکل محیط زیست حل شود.» این جمله مهم را «حسن‌ روحانی»، ریيس جمهوری ایران ۱۷خرداد 13۹۴ در مراسم گرامی‎داشت هفته محیط زیست گفت. سه سال و اندی پس از آن روز، تحریم‌ها دوباره بازگشته‌اند و قرار است در سه ماه آینده شدیدتر هم بشوند. تاثیر این بازگشت بر محیط زیست ایران چیست؟

یکی از نگرانی های فعالان زیست محیطی در خصوص بازگشت تحریم ها به ایران، قطع همکاری‌ها و کمک‌های جوامع بین المللی برای حفاظت از محیط زیست کشور، از جمله 57 قرارداد همکاری دو جانبه و 12 کنوانسیون بین المللی است. اما «محمد درویش»، معاون سابق سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به «ایران‎وایر» می گوید: « اغلب تفاهم نامه‌هایی که میان سازمان حفاظت از محیط زیست ایران و دیگر کشورهای جهان منعقد شده، با نظارت سازمان ملل متحد و در قالب کنوانسیون های زیست محیطی بوده، تصور نمی شود که با محدودیتی مواجه شوند؛ مانند "کنوانسیون مقابله با بیابان زایی"، "کنوانسیون رامسر"، "کنوانسیون تنوع زیستی" و یا کنوانسیون هایی که برای حفاظت از حیوانات مختلف هم‏چون یوزپلنگ، خرس سیاه بلوچی، میش مرغ یا سیاه خروس به امضا رسیده اند و حتی "طرح بین المللی حفاظت از زاگرس". زیرا ما هرگز با دولت امریکا همکاری زیست محیطی نداشته‌ایم که با بازگشت تحریم‌ها قطع شود. البته ممکن است برای واردات برخی از ابزارها و تجهیزات زیست محیطی مثل دوربین‌های تله ای برای عکس‎برداری یا سنجنده هایی که برای دیده بانی و رصد حیات وحش ضروری هستند و قرار بود در مناطق حفاظت شده استفاده شوند، مشمول تحریم‌ها شویم و شرکت های تولید کننده از فروش آن‏ها به ایران امتناع کنند.»

در این میان یک پروژه مهم، حفاظت از یوز ایرانی است. یکی از اعضای «انجمن حفاظت از یوزپلنگ آسیایی» درباره بازگشت تحریم ها و تاثیر آن ها، به ویژه بر حفاظت از یوز، به «ایران وایر» می گوید: «به نظر می رسد در ظاهر، مرزهای پروژه بزرگی مانند برنامه عمران سازمان ملل متحد(UNDP) که مستقیما از یوز حفاظت می‌کند، از تحریم ها جدا باشند. معمولا هم گفته می‌شود موضوعات سیاسی بر آن ها تاثیر نمی گذارند. اما پس از بازگشت تحریم‌ها، در عمل شاهد کاهش کمک های زیست محیطی از این برنامه بوده‌ایم.»

او با اشاره به اینکه در هفته های اخیر تلاش کرده‌ایم تا برنامه عمران سازمان ملل متحد را راضی به از سر گیری پرداخت کمک‌ها به ایران کنیم، می‌گوید: «در حال حاضر تیمی از انجمن یوز در حال نوشتن پروپوزالی در این‌باره است. به طور کل، از آن جایی که همکاری‌های بین‌المللی منوط به صداقت و شفاف‌سازی هستند و این امر در شرایط تحریم‌ها و با توجه به دولتی بودن بخشی از پروژه یوز که همیشه سبب می‌شد برخی از گزارش‌دهی‌ها غیرشفاف باشند تا پروژه‌ها تمدید شوند، می‌تواند بر ادامه همکاری ها تاثیر به‎سزایی داشته باشد. زیرا عدم شفافیت مقام‌های دولتی در گزارش‌‌دهی به راحتی از سوی مقام‌های بین‌المللی قابل تشخیص است و سبب بی اعتمادی کشورهای طرف قرارداد می شود.»

مشکل دیگری که این کارشناس محیط زیست به آن اشاره می کند، دریافت کمک‌های سالانه موسساتی ‏چون «اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست» (IUCN) است: « گرچه در عمل هنوز صحبتی از قطع حمایت‌ها نشده اما این نگرانی وجود دارد که ممکن است در آینده و با ادامه تحریم‌ها، دیگر کمک مالی و یا بحث افزایش کمک‌های از سوی این موسسه وجود نداشته باشد یا در عمل ممکن نباشد.»

از دیگر دغدغه‌های فعالان محیط‌زیستی، توقف واردات تجهیزات زیست محیطی مانند دوربین‌های تله‏ای برای عکس‎برداری از حیات وحش است؛ مشکلی که به اعتقاد این عضو انجمن حفاظت از یوز ایرانی، جدید نیست و ایران از سال ها پیش با آن دست و پنجه نرم می کند: «اغلب شرکت های تولید کننده این دوربین‌ها، آمریکایی هستند و به همین علت هم یا تجهیزات را به طور مستقیم به ایران نمی‌فروختند یا این که برای واردات آن‌ها از آمریکا، به این دلیل که عده ای این دوربین ها را ابزار جاسوسی می‌دانسته اند، سازمان محیط زیست و گمرک کشور همواره در خرید و واردکردن آن، درگیر چالش بوده اند. بر همین اساس، سال‌ها برای حل این مشکل از مسافرانی که از امریکا به ایران می آمدند، درخواست می‌شد تا دوربین را با خود بیاورند و هیچ سازوکار قانونی دراین خصوص وجود نداشته است.»

او همچنین با تاکید بر اینکه در این باره آماری وجود ندارد که نشان دهد در بین سال های 1390 تا ۱۳۹۲ که تحریم‌های ایران به اوج رسیده بود، چه قدر رفتارهای زیست محیطی، به ویژه شکار و کشتار حیات وحش تغییر کرده، می‌گوید: «اما تجربه نشان می‌دهد که عدم همکاری جوامع محلی برای حفاظت از محیط زیست در شرایط فعلی به مراتب بیش‏تر شده است. علت هم این است که وضعیت معیشت روستاییان بدتر شده و حیات وحش دیگر برای بیش‏تر آنها اولویت نیست؛ برای نمونه، تا پیش از بازگشت تحریم‌ها، برای حفاظت از زیستگاه یوز، دام‌ها یا پروانه های چرای دام را به راحتی از دام‏داران خریداری می‌کردیم. اما در حال حاضر دیگر دام‎داران حاضر به معامله نیستند زیرا از آینده هراس دارند و می‌ترسند سرمایه خود را از دست بدهند. »

به عقیده این کارشناس، وضعیت جدید اقتصادی و سیاسی ایران، بازتاب مستقیم در رفتارهای اجتماعی شهروندان دارد: «در برخی از جوامع شهری هم شاهد این کاهش علاقه به محیط زیست بوده ایم. زیرا دغدغه‌های اقتصادی افزایش یافته اند. ممکن است این بحران در حد جوامع محلی، بر شهرنشینان و اولویت های آن ها در حفاظت از محیط زیست تاثیرگذار نباشند اما هم اکنون برخی از شهرنشینانی که تا پیش از این، طرح "سه شنبه های بدون خودرو" را رعایت می کردند، دیگر تمایلی به ادامه آن ندارند. چون دغدغه مهم‏تری دارند.» از این زاویه، او نگران است که در دوران تحریم، با توجه به دغدغه‌ها و اولویت‌های مهم‌تر، محیط زیست به حاشیه رانده‌ شود، هم از سوی حکومت، هم از سوی مردم.